BIZKAIKO HITZA

Zumalabe handiki familia bateko kide izan zen. 1630 inguruan jaio zen, Balmasedan. Euskal Herrian mutilak oraindik eskolara joaten ez ziren sasoian, neskentzako eskolak ematen hasi zen. Horrela bada, lehen andereñoa izan zela esan daiteke.

Zumalabe familiaren dorretxean antolatu zuen ikasgela. Oinarrizko gauzak irakasten zizkien: matematika, irakurtzen, idazten... Agiritegietako dokumentuen arabera, eskualdeko tokiko administrazioen diru laguntza jaso zuen 1654an eta 1656an, eskolak finantzatu ahal izateko. Sasoi hartan inauguratu zen Balmasedako Santa Clara komentua, eta 1666an moja sartu zen.

Ohikoa da herriko pertsona historikoei kaleak eta plazak eskaintzea. Mungiak ere horren adibide asko ditu. Udalak urtero banatzen duen egutegia kale izendegi horri eskaintzea erabaki dute. Hala, hilabete bakoitzean pertsonaia eta kalea ezagutzeko aukera egongo da. Gure kaleak du izena, eta euro baten truke eskuratu daiteke Agirre jauregian. Dirua Mungialdeko Gizarte Zerbitzuen Partzuergoak jasoko du, beharrizanean dauden familien artean banatzeko.

Jose Etxegarai historialariak osatu ditu biografiak. Musikariak, margolariak, enpresariak eta kirolariak daude tartean. Denen artean ezagunena, zalantzarik barik, Esteban Urkiaga Lauaxeta idazle eta kazetaria da. Laukizen jaio zen, baina Mungiara joan zen umetan, eta han zeukaten baserriaren izena hartu zuen ezizen modura. 1937ko ekainaren 25ean hil zuten frankistek Gasteizko Santa Isabel hilerrian, apirilean Gernika-Lumon atxilotu eta bi hilabetez preso izan ostean. Etxe hura zegoen lekuan dauka kalea gaur egun. Mungiako kale nagusietakoa da, gainera. Bagil edo ekaina eskaini diote.

Athleticen zaleen artean ezaguna da Telmo Zarraonandia Zarra. Asuan (Loiu) jaio zen, 1921ean, eta garai batean futbolari ezagun izan zen. Lutxana eta Mungia arteko trenbideak han zeukan geltokiko nagusia zuen aita. 1936ko gerra ostean, Mungiara joan ziren bizitzera. Zemendi edo azaroan ageri da haren berri.

Bentades ikastetxearen —egun zaharberritzen ari dira—bultzatzaileak ere baditu kalea eta hilabetea: iraila. Laureano Jado Bentades zuen izena ingeniari eta filantropo hark. Mungian jaio zen, 1843an. Ondasun askoren jabe zen, eta, besteak beste, sorterriko ikastetxeaz gain Bilboko Arte Eder Museoaren eta Erandioko Jado ikastetxearen sorreran ere parte hartu zuen.

Aurelio Artetxe Arana enpresaria jorrail edo apirilean agertzen da. Bakion jaio zen, 1908an. Irurak Bat enpresan hasi zen beharrean —kontagailu elektrikoak egiten zituzten han—, ingeniari legez. Gernikako bonbardatzea sufritu zuen, eta jeltzalea zelako, erbesteratu egin behar izan zuen, familiarekin batera. Liejan (Belgika) enpresa elektriko batean behar egin zuen, eta handik Venezuelara joan ziren. Caracasko Euskal Etxearen fundatzaileetako bat izan zen. Euskal Herrira bueltan, Mungiako enpresarik ezagunenetakoa sortu zuen: Artetxe. Gaur egun, Europan, Amerikan eta Asian 2.000 behargin ditu Artetxe Group taldeak; horietatik 700, Mungiako lantegian.

Elizgizonak hainbat dira: Francisco Bilbao Elorriaga misiolari dominikoa —marti edo martxoa—, Florencio Matias Pedro Galarza Belutegi —abuztua— parrokoa eta Jose Zameza Urrutia jesuita —urria—. Emakume bakarra agertzen da, Francisca Zubiaga Eskauriaza. Abendua eskaini diote hari, baita haren neba Eduardo Marcelinori ere. Angel Maria Garavilla margolariak —urtarrila—, Aureliano Galarza Mentxaka abokatuak —zezeil edo otsaila—, Santos Eusebio Intxausti Larrauri musikariak —maiatza— eta Juan Jose Elorduigoitia Elordi filantropoak —uztail edo garagarrila— osatzen dute egutegia.

Astelehen gauean iragarri zuen City Mayors fundazioak Iñaki Azkuna Bilboko alkatea aukeratu zuela 2012ko munduko alkaterik onena. 900 lehiakide izan ditu. Azkunak azaldu duenez, "Bilboren eraldaketa bilbotarren indarrak eragin du. Izan ere, Hemingwayk adierazi zuen legez, hiri industrial bat, itsusia eta zikina, hiri garbiago, gardenago eta zerbitzudun bihurtzea zaila izan da". Gogora ekarri du 1980ko hamarkadako "krisi gogorra", eta "hutsetik" hasi behar izan zutela gaineratu. Orduantxe sortu ziren, haren esanetan, "Guggenheim museoa, itsasadarraren garbiketa, tranbia eta halako proiektuak". Horiek guztiak hiritarren "pertseberantziari esker" lortu direla uste du. Gainera, ondorioztatu du hiritarrek eurek nahi izan ez balute agintariok ezin izango luketela aurrera egin.

Kudeaketa ekonomikoari dagokionez, Azkunak esan du "ahalik eta gardenena" izan dela. Zorrak ordaindu dituela adierazi du, "zero zorra" lortu arte eta Bilbon egindako inbertsio guztietan administrazio guztien parte hartzea lortu dutela gaineratu. Udalak, bestalde, auzoak kudeatu eta horietan inbertitzeko lana hartu duela esan du.

Auzoetan egindako lan horri buruzko iritzi desberdina duenik ere bada, ordea. Laura Mintegi Eusko Legebiltzarreko EH Bilduko bozeramailearen ustez, sariaren sustatzaileak "parametro makro batzuetan" oinarritzen dira, Azkuna auzoetako alkate ere baden arren. Izan ere, auzo horietan "komunikazio eskasak eta bete gabeko beharrizanak" daudela iritzi dio. Aitziber Ibaibarriaga Bilboko Bilduko zinegotziaren esanetan, sariak hiriko eraikinak eta arkitektoak besterik ez ditu kontuan hartu. Esan du koalizioa ez datorrela bat hiriaren estetika saritzen duen eredu horrekin, "pertsonak eta beharrizanak bigarren lekuan" uzten dituelako.

PPk eta PSEk, bestalde, zoriondu egin dute. Antonio Basagoiti Bilboko PPko zinegotzi ohiaren ustez, gainera, sariaren "zatitxo bat" berari ere badagokio, Azkunaren agintaritzako lehenengo urteetan berak egindako oposizioak "alkate gardenago eta hobea izatera bultzatu zuelako".

Mungia elizatean jaio zen, XVI. mendean. Zer izen zuen ez da ezagutzen. Gaztelako koroak kortsario lizentzia eman zion, eta Bermeo eta batez ere Plentziako portuak izan zituen gotorleku. Hala, Mungiako Matxin ez ezik, Plentziako Matxin eta Bermeoko Ma...

Urtebete da Durangoko Erralde hiltegia itxi zutela. Urte gogorra izan da sozietate horretako presidente Mikel Ansotegirentzat. Gainera, Berrizen hiltegi berria eraikitzeko proiektua ere geldi dago, oraingoz. Une honetan, sozietatea likidatzeko prozesu...

Galdakaon jaio zen (1796), baina Larrabetzun hazi zen Manuel Antonio Madariaga. Errementariak ziren etxekoak, baina alfabetatzeko aukera izan zuen umetan. Sei seme-alaba izan zituen.1820an, bidelapur talde bat osatu zuen familiako hainbat kiderekin ba...

Bizkaiko Enkarterri eskualdeak paraje ezin hobea du oinez zein bizikletaz ibilalditxoak egiteko. Hori sustatzeko xedearekin, Enkarterri Triatloi taldeak blog bat sortu du, bertan euren ibilbide gogokoenak argitaratzeko asmoz. Iker Gallastegi Enkarterr...