Aitziber Laskibar Lizarribar

Urrunetik eta jakin-minez begiratu izan dio Euskal Herriari eta batez ere 36ko gerran gertatu zenari Mauro Saraviak (Viña del Mar, Txile, 1982). Bere jaioterrian, Txilen, bizi izan da duela oso gutxira arte, bere arbasoen historiaren egia ezagutzeko premiarekin. 36ko gerran Euskal Herritik eta Kataluniatik ihesi Txilera joandakoak izan zituen aiton-amonak. Garai hura Euskal Herrian nola bizi izan zen ikertzera buru belarri sartu, eta gudari izan zirenei argazkiak eginda gerturatu nahi izan du ordukoa, memoria berreskuratzeko helburuarekin. Bilbon dago erakusketa, Bizkaiko Batzar Nagusietako erakusketa aretoan, hilaren 29ra arte.

Zer da Azken batailoia?

Argazki analogiko-digitalekin egindako erakusketa da, 36ko gerran borrokatu zuten eta euskal jatorria duten gudari eta milizianoei buruz ari dena. Egia da lanak gerra eta politika gaiak dituela oinarrian, baina duen helburua da ikuslea erretratatutako pertsonaren lekuan jar dadila eta horiekin elkarrizketatu dadila.

Nola lortzen da hori?

Elkarrizketaren eta enpatiaren bidez.

Gudari izan zirenen gaur egungo erretratuak dira erakusketan daudenak, ezta?

Bai. Erakusketaren corpusa 27 erretratatuk osatzen dute. Bakoitzaren argazki digital bat dago, eta beste bat analogikoa. Zuri beltzean da analogikoa, egungo argazkia izan arren iraganari erreferentzia egiten diona. Eta argazki digitalak, koloretakoak, orainari egiten dio erreferentzia. Bideoklipak ere baditu proiektuak: hitz egiteko gai direnek bere gerra aurreko, gerra garaiko eta ondorengo esperientziak kontatzen dituzte. Hala ere, Batzar Nagusien aretoan ez dago hori ikusarazteko azpiegiturarik.

Beraz, Bilboko erakusketan ezingo dira ikus-entzuteko horiek ikusi?

Ezingo dira ikusi, aretoak ez du horretarako baliabiderik. Baina gainontzeko herrietan ikusi ahalko da eta jendeak erretratatuak ikusi eta entzuteko aukera izango du. Bilbon, argazkiekin eta horien argiztapen desberdinekin interaktuatu behar da. 54 argazki daude. Horiek plano eta argi-eskema asko dituzte, eta blokeka bereizita daude. Gudariek beraiek utzitako argazkiak ere badaude. Ordukoak, eta asko sekula argitaratu gabeak direnak. Fronteko argazkiak badaude, adibidez...

Bestalde, 54 argazkiei buruz hitz egiten badut ere, benetan 55 dira. Badago emakume batena den argazki bat, proiektuak izango duen bigarren zatiari erreferentzia egiten diona. Izan ere, historia hankamotz geratzen ari zitzaigula konturatu ginen, zerbait falta zela. Eta erresistentziako emakume errepresaliatuekin beste lan bat egitea erabaki genuen. Josefina Lamberto da argazkian agertzen dena; Maravilla Lambertoren ahizpa. Ondoren etorriko denaren lagin txiki bat izan nahi du argazki horrek. Emakumeen alorra lantzen ari naiz orain, eta erresistentziako emakume errepresaliaturik ezagutzen dutenak nirekin kontaktuan jartzea nahiko nuke, gaia aztertu eta grabatu ahal izateko. Emakumeak ere oso garrantzitsuak izan ziren gerran; aurretik, gerran bertan, eta ondoren.

Lanaren prozesua luzea izan da; argazkiak egitetik haragokoa.

Bai. Ni urriaren 8an iritsi nintzen Euskal Herrira eta lehenengo erretratua Felix Pallin anarkistari egiteko asmoa nuen. Ba, juxtu, ni Euskal Herrira heldu nintzen egunean hil zen. Horrela hasi zen proiektua. Beste batzuekin jarri nintzen gero kontaktuan, eta horri tiraka egin dut lana. Baina proiektuak urtebete baino gehiagoko ikerketa du. Amaitutzat jo genuenean ere, muntatze lanetan geundenean, beste gudari bat aurkitu genuen Lekeition. Hori ere sartu behar izan dugu, ez bainuen inor kanpoan utzi nahi. Are gehiago; besteren bat agertuko balitz, uste dut hori ere sartuko nukeela oraindik.

Oso pertsona nagusiei buruz ari gara; pentsatzen dut kostako zela batzuek kameraren aurrean jartzea...

Gazteenak 94 urte ditu: Juan Azkaratek. Horrek ez du gainontzekoen adina, 14 urte zituela igo baitzen barku batera. Seguru aski, itsas armadako laguntzaileetatik geratzen den azkena izango da; Eusko Gudarostean izan zenetik azkena. Sekula ezin da ziurtatu inor azkena denik, bat-batean gehiago agertzen baitira. Baina ez da urruti ibiliko. Bizirik dagoen nagusiena Antonio Izagirre da: 103 urte ditu.

Nolatan txiletar bat Euskal Herriko historiaren memoria jasotzen?

Euskaldunen eta katalanen biloba naiz; exiliatuta joan zirenena. Betidanik entzun ditut gerra kontuak etxean. Txilen, exiliatu asko zeuden baina ez zuten gaiari buruz apenas hitz egiten, han bizitza berri bat hasi nahi zutelako edo. Beraz, nik nituen errelatoak oso osatugabeak ziren; nire historiaren zati oso txikia nuen, eta nire jatorrien berri izan nahi nuen; nondik natorren. Aztertzen hasi nintzen, bibliografia lanetan; asko prestatu nintzen. Nire emaztea bizkaitarra da; haurdun geratu zen eta Bilbora etorri ginen Txiletik, berak konbentzituta. Hona iritsi bezain laster, bilduta nuen informazio guzti hori hartu, eta proiektuarekin hasi nintzen buru belarri. Hainbat kazetarirekin jarri nintzen harremanetan, eta hainbat elkarterekin. Intxorta 1937 Kultur Elkartearekin elkarlanean hasi nintzen. Eta, egun, bera da proiektuaren babeslea.

Gogobete duzu zure arbasoei buruz zenuen jakiteko premia hori?

Bai. Beti daude ihes egiten duten gauzak, baina lehen nekiena baino askoz gehiago dakit orain.

Zein ondorio atera duzu?

Asko. Baziren ulertzen ez nituen gauzak: adibidez, nola borrokatu zitezkeen bi anaia elkarren aurka, kontrako bandoetan. Ulertu ezin nuen galdera bat zen. Gerora ulertu dut askotan anaia bakoitza indarrez errekrutatu zutela bando batean, ez zutela zertan desberdin pentsatu bi anaiek, batzuetan familia zaintzeko joan zirela bando batera edo bestera... Halako gauzak. Hori zuzenean kontatu zidaten arte, oso zaila egiten zitzaidan gauza asko ulertzea.

Nire familiaren historian, seguru aski sekula jakingo ez ditudan detaile asko daude, baina nik nuen zor pertsonala zen, premia bihurtu zitzaidana. Esperientzia honekin asko ikasi dut gatazkari buruz, eta pertsonak hobeto ulertu ahal izan ditut.

Zer aurkitu duzu Euskal Herrian? Espero ez zenuen zerbaitek harritu zaitu?

Euskal Herrian, gaur egun Eusko Jaurlaritzak jarri du intentzioa eta inbertitu du memoria historikoan, Aranzadiren laguntzarekin deshobiraketak egiten etabar. Baina uste dut egin den guztia memoriaren aldeko elkarteek eta ikertu duten kazetariek egindako lanari esker dela, hein handi batean. Baliabiderik gabe aritu dira lanean, egin nahi izan dutelako. Hori da Euskal Herrian memoria historikoa gorde izanaren eta gehiago jakitearen arrazoia: elkarteak hor egon direla musutruk lanean. Beste erkidego batzuetan ez da ezer ezagutzen; ez dakite ezer.

Beste proiektu bat duzu esku artean, emakumeekin lotutakoa. Zer izango da zehazki?

Antzeko egitura izango du: bideoklipa, eta erretratuak. Datorren urtean egingo da erakusketa eta erresistentziako emakume errepresaliatuei buruzkoa izango da. Oraingoak bezala, horrek ere euskaraz izango du izenburua. Emakumeen alorrean, ez dugu biktimizazioan erori nahi; emakume borrokalarien atala landu nahi dugu. Zergatik? Emakumeak denetarik egiten zuelako: gizona frontera borrokara zihoanean, emakumeak babesa ematen jarraitzen zuen, hornitze lanean aritzen zen gizona borrokara joan zedin; etxean, ama eta aitaren lanak egiten zituen; eta gainera, lanera joaten zen. Hiru lan ziren egin behar zituenak. Gero, gerra amaitu eta frankistak Euskal Herrian sartu zirenean, oso bortizki errepresaliatua izan zen. Eta, hala ere, emakumeak aurrera egin zuen, borrokan jarraitu zuen. Beraz, gudarien lan honekin bakarrik proiektua hankamotz geratuko litzateke. Uste dut ez dela sekula horrelako ikerketa sakonik egin gaiaren inguruan. Horregatik gehituko zaio frankismo osoan errepresaliatuta izan ziren erresistentzia emakumeen gaia. Dagoeneko bildu ditugu testigantzak: erizainen batena, gerra umeena, grebengatik errepresioa jaso zutenena...

Lan horrekin amaituko da proiektua?

Gudari eta milizianoei buruzko erakusketa da lehenengo; gero erresistentziako emakume errepresialiatuena izango da; eta gero, bi erakusketei amaiera emateko, argazki-liburu bat egingo dugu. Ondoren, emakumeen gaiari amaiera emateko, dokumentala ere egingo dugu. Apirilaren 24ean Elgetan omenaldia egingo diete erresistentziako emakume errepresaliatuei. Erretratatuta dauden emakume horietako askori omenaldia egingo die nire lanaren babesle den Intxorta 1937 Kultur Elkarteak. Nahiko aurreratua dugu lana dagoeneko, 30 baino gehiago erretratatu ditugu. Eta elkarteak uste du omenaldi egunean beste askorekin egon ahalko dugula.

Noiz arte egongo da erakusketa Bilbon?

Martxoaren 29ra arte. Gero Elgetara eramango dugu, omenaldia han izango baita. Eta gero, Ugaora eta beste herri askotara joango da. Euskal Herri osoan ibiliko da.

Proiektuan parte hartu dezakeen norbaiten berri izatekotan, web orri honetan izen emateko aukera dago:

www.maurosaravia.com

Pello A. Zuazo

Gaitasun politikoa eta eraginkortasuna lortzea da boterea hartzea, Hegoa Ugalderen ustetan (Bilbo, 1983). "Botere hori beharrezkoa da mapa politikoa baldintzatu ahal izateko". Horrela bada, mugimendu feministak aitortza politikoa lortu behar duela uste du, botere guneak irabazteko.

Berdintasun legeek urteak daramatzate indarrean, eta berdintasun teknikariek aspalditik dihardute lanean instituzioetan. Zer deritzezu politika horiei?

Erakunde mailako politikan, gai bat legeetan sartzea eta erakunde mailako planak garatzea seinale izaten da estatus bat eman zaiola. Beraz, alde horretatik, positiboa da gaiari heldu izana. Halere, nire ustez, gaia ez da behar bezala landu. Gure jendartea patriarkala da, eta sistema osoa mantentzen duten erakundeak oraindik ere patriarkalak dira; sistema bere horretan mantentzea dute helburu. Azaleko interpretazio bat egiten da, eta ez da saiatzen benetako aldaketa lortzen. Bestalde, horrelako legeak eta berdintasun planak garatzeko orduan, ez da kontuan hartzen mugimendu feminista. Horrek asko esaten du erakundeen benetako intentzioei buruz. Teknikariei dagokienez, askotariko profilak daude: benetan feministak direnak eta lan sakonagoa egin dezaketenak, baina baita sistemari guztiz moldatuak daudenak ere. Lehenengoen kasuan, ikusi beharko litzateke zer-nolako baliabideak eta erabaki ahalmena ematen zaizkien lan egiten duten erakundeetan, gehienetan mugak aurkitzen baitituzte.

Egiten diren kanpainak eraginkorrak dira?

Esan bezala, erakundeek egiten dituzten kanpainak oso azaleko interpretazioa daukate gaiaren inguruan; itxurakeria. Ez daukate egoera eraldatzeko helburua duen benetako ikuspegi feministarik. Gainera, askotan bikoteen arteko tratu txarretara mugatzen dira, edo soldatapeko lanaren esparrura… Oso ikuspegi mugatua da. Ez dute kontuan hartzen emakume guztiok gure jendarteko eremu guztietan pairatzen dugula zapalkuntza, eta, askotan, hain agerikoa ez den oso modu sotilean. Esango nuke kanpaina horiek oro har ez direla eraginkorrak.

Emakumeen lorpen guztiak antolakuntza eta borroka feministaren emaitza dira?

Mugimendu feministaren lanari esker, hainbat eremutan eskubideak lortzen ari gara. Dena den, oraindik asko daukagu egiteko. Kasu gehienetan, eskuratutako lorpenak ez dira inolaz ere nahikoa —adibidez, abortua soilik kasu batzuetara mugatuta dago—. Eta, horrez gain, eskuratutako eskubide asko murriztu egin dira gaur egun, edo atzera egin dute. Beraz, feminismoak egiten duen presioari eta borrokari esker gauzak aldatzeko gai garela uste dut, baina adi egon behar dugu, eta nahi dugun eraldaketarantz pausoak ematen jarraitu.

Zer esango zenieke genero berdintasunaren bidean asko irabazi den sentipena dutenei?

Diskurtso hori defendatzea oso arriskutsua da. Egia da gauza asko lortu ditugula, baina ezin dugu pentsatu berdintasunean bizi garela. Askotan esaten da gazteak berdintasunaren jendartean hezi direla, eta ez da horrela: euren bikotekidea erail duten gizon gazteak gehiago dira gizon helduak baino. Hori muturreko kasua da, baina icebergaren punta mantentzen duten milaka egoera daude oraindik ere, jendarte matxista batean bizi garela erakusten dutenak. Diskurtso horrek hainbat egoera detektatzea zailtzen du, eta kolektiboen desaktibazioa du helburu, dena eginda daukagulako ideia zabaltzen baitu. Hortaz, dena lortu badugu, zertarako borrokatu?

Gazteengan eta gazteen kontzientziazioan jartzen da gero eta arreta handiagoa. Hor dago berdintasuna lortzeko gakoa?

Gazteek egoeraren kontzientzia izatea gako bat da, baina ez bakarra. Ezinbestekoa da belaunaldi berriak feminismoan heztea, jendartearen parte diren heinean gauzak aldatzeko. Baina, horiekin batera, pertsona guztiok egin behar dugu zerbait; gazteek eredurik ez badute, zailagoa izango zaie bestelako jendarte bat eraikitzea. Gainera, askotan etorkizuna haiena dela aldarrikatzen da, baina ez zaie benetako aitortza egiten. Elkarlana beharrezkoa da, eta baita gazteei indarra aitortzea eta benetako erabaki ahalmenerako espazioa ematea ere. Esaterako, hezkuntza sistemak patriarkatua erreproduzitzen du, eta, beraz, haurrak txikitatik ideia horretan hezten dira. Hezkuntzan ere, sakoneko aldaketa bat planteatu behar da.

Bortizkeria mota asko oharkabean pasatzen dira eta normaltzat jotzen dira.

Gauza asko ditugu naturalizatuta, eta, hori dela eta, oso zaila da arazoa bere osotasunean kokatzea, alderdi guztiak kontuan hartzea eta askotariko indarkeria egoerak identifikatzea. Urte askoan finkatuta egon diren gauzak identifikatzea eta aldatzea zaila da. Horrez gain, argi dago zenbait pertsonak ez dituztela boterea eta pribilegioak galdu nahi. Ez dute benetako interesik gauzak aldatzeko, eta ez dute nahi benetako kontzientziazio eta eraldaketa bat. Mendebaldeko gizon zuri heteronormatiboek, euren botere egoerari eusteko, beharrezkoa dute indarkeria sexista erabiltzea, sistema mantentzeko duten tresna nagusia baita.

Aurtengo martxoaren 8an zein izango da aldarri nagusia?

Euskal Herriko Bilgune Feministaren leloa honako hau da: Hau ez da gure bakea! Feminismoak egingo gaitu herri. Diskurtso politiko hegemonikoetan bake prozesuaz hitz egiten ari diren garaiotan, bakea aldarrikatzen dugu guretzat. Bake hori giza eskubideekin, garapen sozialekin eta naturaren errespetuarekin lotzen dugu; epe ertain eta luzera begirako prozesu konplexu gisa ulertzen dugu.

Guretzat, normalizazioa ez da patriarkatuaren funtzionamendu baketsua. Guk burujabetza feministaren bidea hautatu dugu, eta, bide horretan, feminismoak herritarron ahalduntze kolektiboaz egingo gaitu herri. Demokrazia erradikalaren bidez, parte hartuz, gatazken kudeaketa negoziatuz, justizia sozialaren alde aliantza askotarikoak eginez, alternatibak eraikiz eta saretuz, eta aniztasunean oinarritutako Euskal Herria sortuz.

Eta zein da erronka nagusia?

Erronka asko ditugu aurrera begira. Gaur egun, Euskal Herrian burujabetza feminista eraikitzeko helburuz, feministok kalean kontra-boterea artikulatu eta boterearen jabe izan behar dugula uste dugu. Boterea hartzea gaitasun politikoa eta eraginkortasuna lortzea dela ulertzen dugu, mapa politikoa baldintzatu ahal izateko, hartzen ari diren erabaki eta neurrietan eragiteko eta aldaketa sozialaren oinarriak markatu ahal izateko. Ez hori bakarrik; boterea hartzea ahalduntze pertsonal eta kolektiboarekin lotzen dugu. Horretarako, mugimendu feministaren aitortza politikoa lortu behar dugu, lidergo feminista bat osatuz eta botere guneak irabaziz. Hori epe motzean lor dezakegu aliantza eta estrategia komunak ezarriz gero, eta Euskal Herrian feminismotik eragingo duen gune feminista iraunkor bat osatuz.

Izaro Mendieta

"Hitzekin azaldu ezin daitekeena" bizi izan zuen Aingeru Cardañok (Bilbo, 1979) Zaragozako Darocako espetxetik atera zen egunean. Jende ugari bildu zen Munitibarko plazan, bertako bizilagunari harrera beroa egiteko. "Ikaragarria" izan zen santutxuarrarentzat egun hura.

Nolakoa da aske sentitze hori?

Maila pertsonalean, asko poztu nintzen askatasuna lortzeaz, espetxea atzean utzita. Baina, bestalde, kartzelako egoeraz kezkatuta sentitu nintzen.

Zein da hango egoera?

Teorian, malguagoa izan behar luke kartzeletako egoerak, baina bertatik bertara egiaztatu ahal izan dut egoerak berdin edo txarrago jarraitzen duela. Espetxe bakoitza mundu bat da; are gehiago, espetxe bakoitzeko modulu bakoitza mundu bat da, eta horrekin jokatzen dute. Baina, esaterako, gutunak presoen eskuetara ailegatzerako denbora asko pasatzen da; bide horretan, gainera, irakurri egiten dituzte. Euskal preso politikoei ukatu egiten diete ikastaroetara edota tailerretara joatea, bisitak egiteko ordutegi jakin bat ezartzen diete, kartzelan bertan ere euskal presoak sakabanatu egiten dituzte... Azken finean, besteengandik bereizi egiten dituzte euskal preso politikoak.

Egoera hori are larriagoa bilakatuko da gaixo dauden presoentzat...

Nik, esaterako, Aitzol Gogorzaren kasua gertu-gertutik bizi izan nuen Basauriko kartzelan nengoenean.Oso gogorra egin zitzaidan ikustea hamazazpi-hamazortzi urte kartzelan daramatzan pertsona bat egoera horretan; sufritzen ikustea benetan gogorra izan zen. Gogorzarena, nire ustez, Espainiako Estatuaren krudelkeriaren adibide garbi bat da. Beraiek badakite pertsona horren gaixotasuna sendaezina dela, eta ezin daitekeela egoera horretan pertsona bat giltzaperatuta eduki. Hala ere, hori da egiten dutena; xantaia hutsa egiten dute. Aitzol askatzeko, trukean, ustez egindakoaz damu dela dioen agiria sinatzeko eskatzen diote.

Gaixo daudenak eta ez daudenak sakabanatuta dauzkate. Zein ondorio ditu horrek?

Gogorza, adibidez, Basaurin daukate preso, baina urrun dituzten preso gaixoentzat egoera are gogorragoa da, eta osasuna hobetzea are zailagoa bihurtzen da. Hori da sakabanaketaren helburua: presoak suntsitzea. Horretarako bidaltzen dituzte herritik urrun, gertukoengandik urrun. Gaixo daudenentzat, mina izugarri handitzen da. Sakabanaketak, gainera, presoak baino gehiago, horien senide eta ingurukoak zigortzen ditu. Gertukoa urrun egoteak dakarren arriskua, neke psikologikoa, galera ekonomikoa... Beste oztopo bat da.

Eta, espetxe barruan, nolakoa da egunerokoa?

Preso bakoitzak askeago sentiarazten duen zerbait bilatzen du: dela kirola egitea, dela irakurtzea, dela ikastea... Hala ere, espetxe barruko aukerak ez dira asko izaten. Ziegatik kanpo egoteko bakoitzak duen denboraren araberakoa ere izaten da hori. Ni, esate baterako, erregimen irekian egondakoa naiz, eta baita erabat itxian ere. Egunean 22 orduz barrote artean egona naiz, eta 27 orduz jarraian ere bai. Gu animalia sozialak gara, eta harremanak edukitzea beharrezkoa dugu. Ziega barruan, egoeraz hausnartzen saiatzen da presoa. Etsaia da bertara eraman duena eta zigortzen duena. Eta, beste aldeak, presoa bera du etsaitzat. Horren aurrean indartsu sentitzen da giltzaperatutakoa. Kanpoan bezala, barruan ere, egunak eta egunak izaten dira; batzuk hobeak, eta txarragoak besteak.

Egia esateko, presoen egunerokoa monotonoa izaten da, eta apenas gertatzen den ezer berezirik. Horregatik, gauza txikiei balioa ematen ikasten da. Barruan zaudenean, kalea asko amesten da; horregatik, presoak ameslari hutsak direla esan izan dut beti. Planak egiten ematen dira espetxeko momentu asko eta asko.

Zeintzuk ziren zure ametsak?

Batetik, amets pertsonalak nituen, eta, bestetik, kolektibo osoari begirakoak. Gauza txikiei ematen nien nik neuk garrantzia: Munitibartik Aulestira lagunekin korrika egitea neukan, esaterako, buruan. Edo herriko jendeagaz poteoa egitea. Nire musika taldeagaz entseatzea edo kontzerturen bat ematea ere bai... Ez nuen amets handirik egiten, barruko ametsak kanpoan betetzeko zailak direlako.

Etorkizunera begira izaten dira, beraz, presoak?

Nik uste dut presoarentzat garrantzitsua dela espetxean igarotzen duen denbora bizitzen jakitea, egun, hilabete edo urte horiek ez baitira bueltatuko. Ez du balio kartzelako urteak ez kontatzeak, eta etorkizunerako planak egiten jartzeak. Adorea eduki, eta egunerokoan bizi beharra dago. Eremu txikian, libre izaten saiatu beharra dago. Presoei ezartzen dizkieten espetxe dinamikak apurtu beharra dago. Eta horretarako guztirako, aipatutako gauza txiki horiez baliatu behar da.

Espetxean oso egoera dramatikoak jasan behar izaten dira, eta egoera bera ere nahiko deprimigarria da, baina aurre egin behar zaio horri.

Zer pentsatzen du aita den presoak?

Sentimendu ezberdinak izaten dira; batetik, kontziente zara kartzelan igaro behar duzun denboran ez zarela semearekin egongo, eta, bestetik, badakizu ardura guztia amaren gainean geratzen dela. Orduan, errudun sentitzen zara. Egoera zaila da, baina espetxean nork bere buruan pentsatu beharra du, denbora osoan kanpora begira egon gabe.

Eta nolakoak dira preso batentzat espetxeko azken egunak?

Ni, esaterako, atzera kontua egiten hasi nintzen. Baina lasai egoten saiatu nintzen; batetik, nigatik, eta, beste batetik, aldameneko kideengatik, horiek baitira barruan geratzen direnak. Aurreko egunetan lo gutxi egin nuen. Ateratzeko irrikan nengoen.

Kalean euskal presoen eskubideei lotutako hainbat ekinaldi egiten dira. Ba al da espetxe barruan ere aldarrikapenentzako tarterik?

Espetxe barruan dagoen kolektiboak aurrera eramaten ditu hainbat ekintza, horiek baitira izaera politikoa ematen dutenak. Elkarretaratzeak egiten dira, esaterako. Espetxe bakoitzeko kideei askatasuna ematen zaie nahi duten protestak egiteko; guk, adibidez, espetxeko janariari uko egiten genion hileko azkenaurreko eta azken barikuetan.

Etorkizunean egoera aldatuko den esperantza duzu?

Espetxe kriminal hau bukatu egin behar da. Espainiako eta Frantziako espetxeak preso politikoz husten ez badira, borrokarako fase hau ezingo da itxi. Azken urteetan Espainiako Estatua blokeatuta dagoela entzun izan badugu ere, gezurra da hori. Erasoaldian jarraitzen du Espainiak, eta, horren aurrean, guk ere jokatu egin behar dugu. Ez dakit gerra irabazi edo galduko dugun, baina bakea da irabazi behar duguna. Eta hori lortzeko irtenbide bakarra presoak etxeratzea da. Presoek dena eman dute; orain, gizarteari dagokio erantzutea.

Ainhoa Larrabe Arnaiz
Atzo abiatu zen Correscales, Bilbo eta Bartzelona elkartuko dituen prekaritatearen aurkako martxa. 800 kilometroko bidea du aurretik: 80 txanda hartze izango dira, eta 80 herri gurutzatuko dituzte. Movistarreko langileek joan den ...

Aitziber Laskibar Lizarribar
Jasan zituen tortura gogorren ondorioz, biharko egun batez hil zen Joxe Arregi. 35 urte geroago, gainditu gabeko arazoa dela gogoratuko dute bihar ere, Torturaren Aurkako Egunean. "Isilpean" eduki den gaiari heltzeko premia...

Kalean da Binke! aldizkaria. Atzo eman zuten argitara Galdakao eta Usansoloko etxe guztietara hilean behin iritsiko den euskara hutsezko hilabetekaria. Babes handiarekin eratutako proiektua da, eta adin eta esparru askotako jendeak bultzatu du. Denera...

Ainara Romero Andonegi (Bermeo, 1982) Haur Hezkuntza eta Psikologian lizentziaduna da, eta ikertzailea ere bada. Irakurketa zailtasunei aurrea hartzeko software didaktiko baten diseinu eta ebaluazioari buruzko doktore tesia egin du euskaraz.

Zertan datza softwarea?

Berni software didaktikoa, dislexiaren zeinu lasterretan esku hartzeko programa da. Izan ere, dislexia diagnostikatu aurretik, haurrek zenbait zeinutan zailtasunak islatzen dituzte; kontzientzia fonologikoan, izendatze automatiko arinean, hitzezko oroimenean, kontzientzia alfabetikoan, idatzitakoaren kontzientzian eta hartze hizkuntzan, hain zuzen ere. Zailtasun horiek hobetzen lagunduta, irakurketaren bereganatzean azalduko dituzten zailtasunak gutxitzen direla frogatuta dago. Bestalde, software honen bidez, irakurketa-aurreko abileziak lantzen direnez, ikasle guztientzat da; etorkizuneko irakurketaren bereganatze prozesua errazteko. Beraz, prebentzioan oinarritzen den software didaktikoa da, Haur Hezkuntzako geletarako.

Irakurtzeko zailtasunei aurrea hartzeko software didaktikoa izanik, zer aurkitu daiteke?

Irakurtzeko zailtasunei aurrea hartzea da, oraindik irakurketaren irakaste-ikaste prozesua ez delako hasi. Gainera, Haur Hezkuntzan ezin dugu ziurtasunez jakin ume batek dislexia duen ala ez, irakurketa prozesua ez delako hasi, eta, definizioz, dislexia irakurtzen ikasteko zailtasuna delako. Beste ikerketa batzuek diote, baina, dislexiaren zeinu lasterrak Haur Hezkuntzan antzematen direla. Hala, zeinu laster horietan esku hartuta, haurren zailtasunak minimiza daitezke; dislexiaren identifikazioa aurreratzea ahalbidetzen da, eta esku hartze arina egiteko aukerak zabaltzen dira. Beraz, haurrak dislexia duela diagnostikatu aurretik, irakasleok prebentzio moduan zeinu laster horiek hobetzen lagundu dezakegu. Aurretik lan egin daiteke, dislexia izanez gero, abantailak ugariak baitira. Gainera, dislexia duten haurren identifikazio eta esku hartze berantiarrek, kalte handiak eragiten dituzte maila kurrikularrean, eta baita haurren maila emozional eta sozialean ere.

Zein adin tartetan antzematen da dislexia?

Dislexiak oinarri neurobiologikoa du, beraz, zeinu lasterrak txikitatik antzeman daitezke. Hala ere, diagnostikoa ez da irakurketaren irakaste-ikaste prozesua garatu arte egiten, oro har. Kasu gehienetan, Lehen Hezkuntzako lehen zikloa bukatzean haurrak irakurketaren bereganatzean zailtasunak azaltzen baditu, orduan hasten dira martxan neurriak. Horrek esan nahi du kasurik hoberenetan, 8, 9 edota 10 urtera arte ez direla hasten esku hartze espezifikoa hartzen.

Zertan eragiten die ume eta gazteei dislexiak?

Gure hezkuntza sisteman edukien bereganatzea eta espresioa, nagusiki, hizkuntza idatziaren bitartez gauzatzen da. Beraz, irakurtzeko zailtasunak izanez gero, arlo kurrikular ia guztietan zailtasunak islatzea ekarriko du, nahiz eta ez den erreala. Hau da, dislexia duen ume batek ez luke eduki beharko arazorik ingurunean edo bestelako arloetan lantzen diren edukiak ulertzeko eta menperatzeko. Horien guztien lanketa, baina, irakur-idazketaren bitartez egiten denez, arlo guztietan izango ditu zailtasunak.

Software honen bitartez hori aurreikustea posible al da?

Nire ikerketan aipatutako zeinu lasterren identifikazioa, irakasleek gauzatu zuten. Horretan laguntzeko, galdeketa bat prestatu nuen, eta eskola batzuetan zeinu horien gaineko formazio saioak ere eman nituen. Gaur egun, identifikazio hori egiteko baliabideeak lantzen ari gara, baina oso zaila da Haur Hezkuntzan frogen bitartez zailtasun horiek detektatzea. Gainera, kontu handiz ibili behar dugu; izan ere, zailtasun horiek aurkezten dituen ume batek ez du zertan dislexia eduki behar. Beraz, softwarean aurre-irakurketa abilezien hobekuntza lantzen da, baina identifikazioa tutoreek egin beharko lukete, beraien susmoei kasu eginez eta prebentziozko neurriak hartuz.

Non aurkitu daiteke?

Berni.dalata.net-en. Dislexia, ikerketa eta niri buruzko informazioa aurkitu daiteke hor, bai eta softwarean jolasteko sarbidea ere. Baina, lehenik eta behin, izena eman behar du irakasle-ikasleak. Eskaera asko jaso ditut, eta pixkanaka noa, beraz, pazientzia eskatu behar diet irakasleei.

Berni-ren eraginkortasuna ere ebaluatu duzu.

Bai, Bizkaiko zazpi ikastetxetan frogatu da softwarearen eraginkortasuna. 417 ikasletik 43 haurrek aipatutako zeinu lasterretan zailtasunak azaltzen zituzten. Erdiak Berni-rekin jolasten aritu ziren, eta besteak ez. Softwarearen erabilera horren aurretik eta ondoren irakurketa-aurreko abileziak ebaluatu ziren. Aurreko eta ondorengo ebaluazioaren konparaketak islatzen du Berni-rekin jolasten aritu ziren haurrek irakurketa zailtasunen agerpenarekin erlazionatzen diren aldagai printzipalak hobetzen dituztela; batez ere, kontzientzia fonologikoa eta izendatze automatiko arina. Hartze hizkuntza eta idatzitakoaren hizkuntza ere hobetzen dituzte. Kontzientzia alfabetikoa, ordea, haurrek gelan lantzen duten abilezia izanik, ezin dezakegu jakin hobekuntza hori gelaren ikaskuntza prozesuaren edo Berni-ren ondorioa den.

Zein ondorio atera dituzu?

Alde batetik, Berni eraginkorra dela irakurketa-aurreko abilezien zailtasunak hobetzeko; batez ere, dislexiarekin erlazionatzen diren aldagai nagusiak direlako hobekuntza garrantzitsuenak islatzen dituztenak. Beste alde batetik, nire ustez, Haur Hezkuntzako tutoreentzako baliabideak beharrezkoak dira, prebentzioan oinarritzen direnak eta haien egoera eta baliabideak kontuan hartzen dituztenak. Askotan, irakasleak baitira lehen zeinuak antzematen dituztenak, eta beraiek jar ditzakete lehen neurriak. Hemen aipatzen diren zeinu lasterrek ez dute dislexia bat dagoela ziurtatzen, baina arriskua islatzen dute, eta, horrekin, haur horien garapenaren jarraipen hurbilagoa egin dezakegu.

Zergatik erabaki zenuen gai horren inguruko tesia egitea?

Aholkulari ibili nintzen hezkuntzan, eta dislexia zuten haur ugariren diagnostikoa eta esku hartzea aztertzeko aukera izan nuen. Bereziki, haur biren kasuek hunkitu ninduten. Berandu identifikatu zieten dislexia, eta haien zailtasunak ez ziren maila akademikokoak soilik; emozionalki, jota zeuden, eta, sozialki, arazoak zituzten. Orduan, dislexia arinago detektatzea posible litzatekeen aztertzen hasi nintzen, bai eta hezkuntzan zer egin genezakeen haurrak egoera horretara heltzea saihesteko.

Beste zerbait ikertzen ari zara?

Carlos Castaño doktoreak zuzendutako ikerketa taldean nabil lanean, eta, orain, dislexiaren zeinu lasterrak identifikatzen laguntzeko baliabideen diseinuan ari gara lanean. Berni beste hizkuntzetara itzultzen eta beste testuinguruetan frogatzeko bideak zabaltzen ere banabil.

Orain bi urte pasatxo diseinu bereziko elastikoak sortu zituzten hiru gaztek Belgikan. Kamisetek, hain zuzen ere, musika entzuteko aukera ematen dute. Proiektuaren sortzaileen artean da Iban Arriola Arantzamendi (Markina-Xemein, 1985).

Zelan sortu zen ideia?

Diseinu berezia zuten kamiseten proiektu modura hasi zen. Katia de Migueli —kamiseten diseinatzaile gasteiztarra— eta beste lagun bati diseinu berezia zuen kamiseta bat egitea bururatu zitzaien. Kamiseta horiek, gerokoan, arrakasta handia izaten hasi ziren, eta, diseinu bereziagaz batera, kamisetek beste elementu bereizgarri bat izan behar zutela bururatu zitzaien. Niri ere laguntzeko eskatu zidaten.

Zein da bereizgarri hori?

Musika betidanik gustatu zaigu, eta ideia hori kamisetekin batzea bururatu zitzaigun.

Zuek sortutako elastikoak interaktiboak dira. Horietako bat jantzita, zer egin behar da musika entzuteko?

Kamisetak berak diseinuan duen QR kode bat mugikorragaz irakurri ostean, webgune berezi batera eramaten zaitu, eta han aukeran dauden kantuak entzun ahal dira.

QR kodeen ordez NFC teknologia erabiltzen duten elastikoak ere sortu dituzue, ezta?

Hori da. QR kodeak nahikoa lan gehiago ematen dio erabiltzaileari, eta, erabilera errazte aldera, aukera berriak aztertzen hasi ginen. Gaur egungo sakelako gehienek NFC teknologia erabiltzen dutela jabetuta, kamisetetan NFC txipak sartzea erabaki dugu. Guretzat ere, gainera, erosoagoa da. Lehen, diseinua eta irudia bera ere QR kodera moldatu behar izaten genituen, eta, orain, ostera, diseinuak ez du horretara mugatu beharrik.

Eta NFC elastiko txipdunek nola funtzionatzen dute?

Sakelakoan NFC aktibatu eta sakelakoa txipera hurbildu besterik ez dago.

Kamisetei dagokienez, guztiek musika berbera entzuteko aukera eskaintzen dute?

Ez, diseinu bakoitza musika mota baterako pertsonalizatuta dago. Hau da, diseinuaren arabera, musika zerrenda bat edo beste bat izango da aukeran. Musika erreproduzitzeaz gain, entzuten ari zaren kantua gustatuz gero, hori jaisteko aukera ere badute erabiltzaileek.

Kamiseta bakoitzaren arabera, kantu zerrenda bat edo beste agertzen da. Baina abesti horiek nola lortzen dituzue?

Hainbat talderekin harremanetan gaude, eta haiei esker lortzen ditugu zerrenda horietan agertzen diren kantuak. Beste batzuetan, gure produktuagaz interesatuta, taldeak eurak ere jartzen dira gurekin zuzenean harremanetan. Izan ere, gure jantzietan erabiltzen ditugun abestiak ezin ditugu soilik gustukoak ditugulako hartu; hori guztia posible egiteko, hainbat baimen behar izaten dira. Taldeekin harremanetan jarri, eta kanta horiek erabiltzeko baimenaren inguruko kontratu bat sinatzen dugu. Azken finean, proiektu honen bidez, hainbat talde ezagutarazi ere egiten dira, eta musika taldeek jendearengana hurbiltzeko plataforma moduan erabiltzen gaituzte. Elkarrekin daukagun harremana oso estua da: guk haien kantak erabiltzen ditugu, eta haiek, ordainetan, gure kamisetak. Trukea egiten dugu, eta truke hori denontzako onuragarria da.

Diseinu eta teknologia bereziko elastikoak dira, baina era berezi batean garbitu behar al dira?

Ez, edozein kamiseta garbitzen dugun legez garbitu daitezke. Gure jantziak bakoitzak nahi duen modura garbitu edo erabil daitezke. Norbere ohituren arabera, eskuz edo garbigailuan garbitu daitezke; ez dute tratamendu berezirik behar. Nahi izanez gero, lisatu ere egin daitezke; hori, bakoitzaren arabera.

NFC txipei dagokienez, horiek ez dira hondatzen?

Ez, ez. Txiparen egileen arabera, 300 aldiz garbitu daitezke.

Elastikoekin lotuta, gainera, sakelakoetarako aplikazio bat ere sortua duzue, ezta?

Musika erreproduktorea martxan jartzeko, beharrezkoa da Interneterako konexio bat, baina musika entzun nahi duzun bakoitzean sakelakoaren datuak xahutu nahi ez badituzu, horretarako guk propio sortutako aplikazioa erabiltzea ere badago.

Aplikazio hori sakelakoen plataforma guztientzat sortu duzue?

Oraingoz, Androideentzako sortu dugu, baina etorkizunean beste plataformetarako ere prest edukitzea nahi dugu. Horretan lanean ari gara.

Kamisetez gain, beste produktu batzuk ere sortu dituzue.

Etengabe ari gara diseinu eta itxura aldatzen, eta, merkatuari egokitu nahian, beste produktu batzuk ere sortu ditugu. Jertse elastikoak eta poltsak ere egin ditugu, eta orain gutxi alkandora merkaturatu dugu.

Etorkizunera begira, ezer gehiago prestatzen ari zarete?

Beti gauza berriak probatzen ari gara, eta hainbat ideiaren inguruan lanean ari gara, baina, oraingoz, ez dugu ezer berezirik pentsatu.

Diseinu bereziak egin ohi dituzue beti, baina bada tartean lagunei eskainitako bat.

Lagunak eta etxekoak aipatzen nituen bakoitzean, Limones salvajes de Markina deritzon kontua behin baino gehiagotan errepikatzen nion Katiari, eta diseinatu genuen bigarren kamiseta gai horri eskainia izan zen.

Proiektuak berak hainbat sari jaso ditu. Zuenaren moduko proiektu txiki batentzat, horrek zer esan nahi du?

Ideia on askoren artean norberarena aukeratua izatea oso pozgarria da. Proiektua jendeari gustatzen ari zaiola ikusten ari gara, baina, horrez gain, garatu dugun ideia ere gustatzen ari zaiola. Maila handiko beste proiektu batzuen artean sarituak izatea beti da polita.

Lehen elastiko interaktiboa merkaturatu zenutenetik, zelan aldatu da zuen proiektua bera?

Zaletasun modura hasi genuen, eta orain proiektu nahiko handia bihurtu da.

Pozik zaudete kamisetek lortu duten arrakastagaz?

Oso gustura gaude. Jendeak gero eta gehiago ezagutzen gaitu, eta ilusioa ere egiten du kalean norbere produktuak soinean dituen jendearekin topo egiteak. Orain, gainera, produktua ezagutarazteko, Market deritzoten azoka berezietara joaten hasi gara.

Eta zelan doa esperientzia?

Ondo. Beste bezero batzuekin harremanetan jarri eta horien iritzia berta-bertatik entzuteko aukera dugu. Horrez gainera, ideia berriak jasotzeko ere toki ona dira.

Hainbat musika talderekin harreman estua duzue. Horien inguruko kanpainak ere egiten dituzue, ezta?

Taldeekin noizbehinka kontzertuak egiten ditugu. Orain, gainera, azoketara joaten garen bakoitzean kontzertuak eskaintzen ditugu. Ideia oso ona da; azoka bera asko girotzen duelako, eta, bide batez, gure marka sustatzeko ere aukera ona delako. Esperientziagaz oso gustura gaude, eta gurekin batera lan egiten duten musika taldeetako asko arrakasta lortzen ari dira azkenaldian. The Owl Project deritzon taldeak, esaterako, Logroñoko Actual jaialdiko banden arteko lehiaketa irabazi du. Sari legez, 2017ko jaialdian jotzeko aukera izango dute.

Joan dira, baina geratuko dira. Biak batera. Bilboko Arriaga antzokian eskainitako azken kontzertuan esandako azken esaldian eman zuten pista Oskorri taldekoek: "Gero arte, hurrengora arte, betira arte". Erabateko agurrik ez, beraz, agurrean, eta asma...