Kalean da Binke! aldizkaria. Atzo eman zuten argitara Galdakao eta Usansoloko etxe guztietara hilean behin iritsiko den euskara hutsezko hilabetekaria. Babes handiarekin eratutako proiektua da, eta adin eta esparru askotako jendeak bultzatu du. Denera...

Ainara Romero Andonegi (Bermeo, 1982) Haur Hezkuntza eta Psikologian lizentziaduna da, eta ikertzailea ere bada. Irakurketa zailtasunei aurrea hartzeko software didaktiko baten diseinu eta ebaluazioari buruzko doktore tesia egin du euskaraz.

Zertan datza softwarea?

Berni software didaktikoa, dislexiaren zeinu lasterretan esku hartzeko programa da. Izan ere, dislexia diagnostikatu aurretik, haurrek zenbait zeinutan zailtasunak islatzen dituzte; kontzientzia fonologikoan, izendatze automatiko arinean, hitzezko oroimenean, kontzientzia alfabetikoan, idatzitakoaren kontzientzian eta hartze hizkuntzan, hain zuzen ere. Zailtasun horiek hobetzen lagunduta, irakurketaren bereganatzean azalduko dituzten zailtasunak gutxitzen direla frogatuta dago. Bestalde, software honen bidez, irakurketa-aurreko abileziak lantzen direnez, ikasle guztientzat da; etorkizuneko irakurketaren bereganatze prozesua errazteko. Beraz, prebentzioan oinarritzen den software didaktikoa da, Haur Hezkuntzako geletarako.

Irakurtzeko zailtasunei aurrea hartzeko software didaktikoa izanik, zer aurkitu daiteke?

Irakurtzeko zailtasunei aurrea hartzea da, oraindik irakurketaren irakaste-ikaste prozesua ez delako hasi. Gainera, Haur Hezkuntzan ezin dugu ziurtasunez jakin ume batek dislexia duen ala ez, irakurketa prozesua ez delako hasi, eta, definizioz, dislexia irakurtzen ikasteko zailtasuna delako. Beste ikerketa batzuek diote, baina, dislexiaren zeinu lasterrak Haur Hezkuntzan antzematen direla. Hala, zeinu laster horietan esku hartuta, haurren zailtasunak minimiza daitezke; dislexiaren identifikazioa aurreratzea ahalbidetzen da, eta esku hartze arina egiteko aukerak zabaltzen dira. Beraz, haurrak dislexia duela diagnostikatu aurretik, irakasleok prebentzio moduan zeinu laster horiek hobetzen lagundu dezakegu. Aurretik lan egin daiteke, dislexia izanez gero, abantailak ugariak baitira. Gainera, dislexia duten haurren identifikazio eta esku hartze berantiarrek, kalte handiak eragiten dituzte maila kurrikularrean, eta baita haurren maila emozional eta sozialean ere.

Zein adin tartetan antzematen da dislexia?

Dislexiak oinarri neurobiologikoa du, beraz, zeinu lasterrak txikitatik antzeman daitezke. Hala ere, diagnostikoa ez da irakurketaren irakaste-ikaste prozesua garatu arte egiten, oro har. Kasu gehienetan, Lehen Hezkuntzako lehen zikloa bukatzean haurrak irakurketaren bereganatzean zailtasunak azaltzen baditu, orduan hasten dira martxan neurriak. Horrek esan nahi du kasurik hoberenetan, 8, 9 edota 10 urtera arte ez direla hasten esku hartze espezifikoa hartzen.

Zertan eragiten die ume eta gazteei dislexiak?

Gure hezkuntza sisteman edukien bereganatzea eta espresioa, nagusiki, hizkuntza idatziaren bitartez gauzatzen da. Beraz, irakurtzeko zailtasunak izanez gero, arlo kurrikular ia guztietan zailtasunak islatzea ekarriko du, nahiz eta ez den erreala. Hau da, dislexia duen ume batek ez luke eduki beharko arazorik ingurunean edo bestelako arloetan lantzen diren edukiak ulertzeko eta menperatzeko. Horien guztien lanketa, baina, irakur-idazketaren bitartez egiten denez, arlo guztietan izango ditu zailtasunak.

Software honen bitartez hori aurreikustea posible al da?

Nire ikerketan aipatutako zeinu lasterren identifikazioa, irakasleek gauzatu zuten. Horretan laguntzeko, galdeketa bat prestatu nuen, eta eskola batzuetan zeinu horien gaineko formazio saioak ere eman nituen. Gaur egun, identifikazio hori egiteko baliabideeak lantzen ari gara, baina oso zaila da Haur Hezkuntzan frogen bitartez zailtasun horiek detektatzea. Gainera, kontu handiz ibili behar dugu; izan ere, zailtasun horiek aurkezten dituen ume batek ez du zertan dislexia eduki behar. Beraz, softwarean aurre-irakurketa abilezien hobekuntza lantzen da, baina identifikazioa tutoreek egin beharko lukete, beraien susmoei kasu eginez eta prebentziozko neurriak hartuz.

Non aurkitu daiteke?

Berni.dalata.net-en. Dislexia, ikerketa eta niri buruzko informazioa aurkitu daiteke hor, bai eta softwarean jolasteko sarbidea ere. Baina, lehenik eta behin, izena eman behar du irakasle-ikasleak. Eskaera asko jaso ditut, eta pixkanaka noa, beraz, pazientzia eskatu behar diet irakasleei.

Berni-ren eraginkortasuna ere ebaluatu duzu.

Bai, Bizkaiko zazpi ikastetxetan frogatu da softwarearen eraginkortasuna. 417 ikasletik 43 haurrek aipatutako zeinu lasterretan zailtasunak azaltzen zituzten. Erdiak Berni-rekin jolasten aritu ziren, eta besteak ez. Softwarearen erabilera horren aurretik eta ondoren irakurketa-aurreko abileziak ebaluatu ziren. Aurreko eta ondorengo ebaluazioaren konparaketak islatzen du Berni-rekin jolasten aritu ziren haurrek irakurketa zailtasunen agerpenarekin erlazionatzen diren aldagai printzipalak hobetzen dituztela; batez ere, kontzientzia fonologikoa eta izendatze automatiko arina. Hartze hizkuntza eta idatzitakoaren hizkuntza ere hobetzen dituzte. Kontzientzia alfabetikoa, ordea, haurrek gelan lantzen duten abilezia izanik, ezin dezakegu jakin hobekuntza hori gelaren ikaskuntza prozesuaren edo Berni-ren ondorioa den.

Zein ondorio atera dituzu?

Alde batetik, Berni eraginkorra dela irakurketa-aurreko abilezien zailtasunak hobetzeko; batez ere, dislexiarekin erlazionatzen diren aldagai nagusiak direlako hobekuntza garrantzitsuenak islatzen dituztenak. Beste alde batetik, nire ustez, Haur Hezkuntzako tutoreentzako baliabideak beharrezkoak dira, prebentzioan oinarritzen direnak eta haien egoera eta baliabideak kontuan hartzen dituztenak. Askotan, irakasleak baitira lehen zeinuak antzematen dituztenak, eta beraiek jar ditzakete lehen neurriak. Hemen aipatzen diren zeinu lasterrek ez dute dislexia bat dagoela ziurtatzen, baina arriskua islatzen dute, eta, horrekin, haur horien garapenaren jarraipen hurbilagoa egin dezakegu.

Zergatik erabaki zenuen gai horren inguruko tesia egitea?

Aholkulari ibili nintzen hezkuntzan, eta dislexia zuten haur ugariren diagnostikoa eta esku hartzea aztertzeko aukera izan nuen. Bereziki, haur biren kasuek hunkitu ninduten. Berandu identifikatu zieten dislexia, eta haien zailtasunak ez ziren maila akademikokoak soilik; emozionalki, jota zeuden, eta, sozialki, arazoak zituzten. Orduan, dislexia arinago detektatzea posible litzatekeen aztertzen hasi nintzen, bai eta hezkuntzan zer egin genezakeen haurrak egoera horretara heltzea saihesteko.

Beste zerbait ikertzen ari zara?

Carlos Castaño doktoreak zuzendutako ikerketa taldean nabil lanean, eta, orain, dislexiaren zeinu lasterrak identifikatzen laguntzeko baliabideen diseinuan ari gara lanean. Berni beste hizkuntzetara itzultzen eta beste testuinguruetan frogatzeko bideak zabaltzen ere banabil.

Orain bi urte pasatxo diseinu bereziko elastikoak sortu zituzten hiru gaztek Belgikan. Kamisetek, hain zuzen ere, musika entzuteko aukera ematen dute. Proiektuaren sortzaileen artean da Iban Arriola Arantzamendi (Markina-Xemein, 1985).

Zelan sortu zen ideia?

Diseinu berezia zuten kamiseten proiektu modura hasi zen. Katia de Migueli —kamiseten diseinatzaile gasteiztarra— eta beste lagun bati diseinu berezia zuen kamiseta bat egitea bururatu zitzaien. Kamiseta horiek, gerokoan, arrakasta handia izaten hasi ziren, eta, diseinu bereziagaz batera, kamisetek beste elementu bereizgarri bat izan behar zutela bururatu zitzaien. Niri ere laguntzeko eskatu zidaten.

Zein da bereizgarri hori?

Musika betidanik gustatu zaigu, eta ideia hori kamisetekin batzea bururatu zitzaigun.

Zuek sortutako elastikoak interaktiboak dira. Horietako bat jantzita, zer egin behar da musika entzuteko?

Kamisetak berak diseinuan duen QR kode bat mugikorragaz irakurri ostean, webgune berezi batera eramaten zaitu, eta han aukeran dauden kantuak entzun ahal dira.

QR kodeen ordez NFC teknologia erabiltzen duten elastikoak ere sortu dituzue, ezta?

Hori da. QR kodeak nahikoa lan gehiago ematen dio erabiltzaileari, eta, erabilera errazte aldera, aukera berriak aztertzen hasi ginen. Gaur egungo sakelako gehienek NFC teknologia erabiltzen dutela jabetuta, kamisetetan NFC txipak sartzea erabaki dugu. Guretzat ere, gainera, erosoagoa da. Lehen, diseinua eta irudia bera ere QR kodera moldatu behar izaten genituen, eta, orain, ostera, diseinuak ez du horretara mugatu beharrik.

Eta NFC elastiko txipdunek nola funtzionatzen dute?

Sakelakoan NFC aktibatu eta sakelakoa txipera hurbildu besterik ez dago.

Kamisetei dagokienez, guztiek musika berbera entzuteko aukera eskaintzen dute?

Ez, diseinu bakoitza musika mota baterako pertsonalizatuta dago. Hau da, diseinuaren arabera, musika zerrenda bat edo beste bat izango da aukeran. Musika erreproduzitzeaz gain, entzuten ari zaren kantua gustatuz gero, hori jaisteko aukera ere badute erabiltzaileek.

Kamiseta bakoitzaren arabera, kantu zerrenda bat edo beste agertzen da. Baina abesti horiek nola lortzen dituzue?

Hainbat talderekin harremanetan gaude, eta haiei esker lortzen ditugu zerrenda horietan agertzen diren kantuak. Beste batzuetan, gure produktuagaz interesatuta, taldeak eurak ere jartzen dira gurekin zuzenean harremanetan. Izan ere, gure jantzietan erabiltzen ditugun abestiak ezin ditugu soilik gustukoak ditugulako hartu; hori guztia posible egiteko, hainbat baimen behar izaten dira. Taldeekin harremanetan jarri, eta kanta horiek erabiltzeko baimenaren inguruko kontratu bat sinatzen dugu. Azken finean, proiektu honen bidez, hainbat talde ezagutarazi ere egiten dira, eta musika taldeek jendearengana hurbiltzeko plataforma moduan erabiltzen gaituzte. Elkarrekin daukagun harremana oso estua da: guk haien kantak erabiltzen ditugu, eta haiek, ordainetan, gure kamisetak. Trukea egiten dugu, eta truke hori denontzako onuragarria da.

Diseinu eta teknologia bereziko elastikoak dira, baina era berezi batean garbitu behar al dira?

Ez, edozein kamiseta garbitzen dugun legez garbitu daitezke. Gure jantziak bakoitzak nahi duen modura garbitu edo erabil daitezke. Norbere ohituren arabera, eskuz edo garbigailuan garbitu daitezke; ez dute tratamendu berezirik behar. Nahi izanez gero, lisatu ere egin daitezke; hori, bakoitzaren arabera.

NFC txipei dagokienez, horiek ez dira hondatzen?

Ez, ez. Txiparen egileen arabera, 300 aldiz garbitu daitezke.

Elastikoekin lotuta, gainera, sakelakoetarako aplikazio bat ere sortua duzue, ezta?

Musika erreproduktorea martxan jartzeko, beharrezkoa da Interneterako konexio bat, baina musika entzun nahi duzun bakoitzean sakelakoaren datuak xahutu nahi ez badituzu, horretarako guk propio sortutako aplikazioa erabiltzea ere badago.

Aplikazio hori sakelakoen plataforma guztientzat sortu duzue?

Oraingoz, Androideentzako sortu dugu, baina etorkizunean beste plataformetarako ere prest edukitzea nahi dugu. Horretan lanean ari gara.

Kamisetez gain, beste produktu batzuk ere sortu dituzue.

Etengabe ari gara diseinu eta itxura aldatzen, eta, merkatuari egokitu nahian, beste produktu batzuk ere sortu ditugu. Jertse elastikoak eta poltsak ere egin ditugu, eta orain gutxi alkandora merkaturatu dugu.

Etorkizunera begira, ezer gehiago prestatzen ari zarete?

Beti gauza berriak probatzen ari gara, eta hainbat ideiaren inguruan lanean ari gara, baina, oraingoz, ez dugu ezer berezirik pentsatu.

Diseinu bereziak egin ohi dituzue beti, baina bada tartean lagunei eskainitako bat.

Lagunak eta etxekoak aipatzen nituen bakoitzean, Limones salvajes de Markina deritzon kontua behin baino gehiagotan errepikatzen nion Katiari, eta diseinatu genuen bigarren kamiseta gai horri eskainia izan zen.

Proiektuak berak hainbat sari jaso ditu. Zuenaren moduko proiektu txiki batentzat, horrek zer esan nahi du?

Ideia on askoren artean norberarena aukeratua izatea oso pozgarria da. Proiektua jendeari gustatzen ari zaiola ikusten ari gara, baina, horrez gain, garatu dugun ideia ere gustatzen ari zaiola. Maila handiko beste proiektu batzuen artean sarituak izatea beti da polita.

Lehen elastiko interaktiboa merkaturatu zenutenetik, zelan aldatu da zuen proiektua bera?

Zaletasun modura hasi genuen, eta orain proiektu nahiko handia bihurtu da.

Pozik zaudete kamisetek lortu duten arrakastagaz?

Oso gustura gaude. Jendeak gero eta gehiago ezagutzen gaitu, eta ilusioa ere egiten du kalean norbere produktuak soinean dituen jendearekin topo egiteak. Orain, gainera, produktua ezagutarazteko, Market deritzoten azoka berezietara joaten hasi gara.

Eta zelan doa esperientzia?

Ondo. Beste bezero batzuekin harremanetan jarri eta horien iritzia berta-bertatik entzuteko aukera dugu. Horrez gainera, ideia berriak jasotzeko ere toki ona dira.

Hainbat musika talderekin harreman estua duzue. Horien inguruko kanpainak ere egiten dituzue, ezta?

Taldeekin noizbehinka kontzertuak egiten ditugu. Orain, gainera, azoketara joaten garen bakoitzean kontzertuak eskaintzen ditugu. Ideia oso ona da; azoka bera asko girotzen duelako, eta, bide batez, gure marka sustatzeko ere aukera ona delako. Esperientziagaz oso gustura gaude, eta gurekin batera lan egiten duten musika taldeetako asko arrakasta lortzen ari dira azkenaldian. The Owl Project deritzon taldeak, esaterako, Logroñoko Actual jaialdiko banden arteko lehiaketa irabazi du. Sari legez, 2017ko jaialdian jotzeko aukera izango dute.

Joan dira, baina geratuko dira. Biak batera. Bilboko Arriaga antzokian eskainitako azken kontzertuan esandako azken esaldian eman zuten pista Oskorri taldekoek: "Gero arte, hurrengora arte, betira arte". Erabateko agurrik ez, beraz, agurrean, eta asma...

Bilboko Kafe Antzokiak sorreraren 20. urteurrena ospatu zuen asteartean, merezitako jaialdiarekin. Axular Etxaburu (Ondarroa, 1974) kultura arloko arduraduna da. Ibilbide luzearen errepasoa egin ez eze, etorkizuneko erronkei buruz ere mintzatu da. Bes...

Beduino bat Karibe aldean liburuaren idazlea da Ali Salem Iselmu (Dakhla, Mendebaldeko Sahara, 1970). Bera eta bera bezalako ume askoren bizipenak jaso ditu oraintsu euskaratu duten lanean. 11 urterekin atera behar izan zuen Saharatik Kuba alderantz, ...

Durangoko Azokaren 50 urteko historia biltzeko liburua osatu du Gerediaga elkarteak. Joseba Sarrionandiak eta Jesus Mari Arruabarrenak idatzi dituzte testuak eta Txelu Angoitia argazkilariaren lanarekin osatu dute Durangoko azoka 1965-2015 liburua. Or...