Sopelako Aitxu, Getxoko Egizu eta Erandioko Berbots euskara elkarteek urteko lehenengo Berbatxangoa antolatu dute domekarako. Txango horretan, inguruko lehenengo ur azpiegituren historiari buruz hitz egingo du Artearen Historiako doktore Ainara Marti...
Otxarkoaga eta Bilboko etxebizitza politika
Harridura sortzen du, zinez, Bilboko historiari buruz orain arte esan digutenak —frankismo garaikoak, hain zuzen—, behin sakon ikertu eta gero konturatzen baitzara historia horrek ez duela zerikusi handirik errealitatearekin. Bestalde, datuak eta informazioa izatea, hau da, erudizioa, ondo datorkigu historialarioi, baina niretzat garrantzitsuagoa da honakoa: zenbat eta kontraesan edo paradoxa gehiago mahai gaineratu eta aztertu, orduan eta ulergarriagoa egingo zaio jendeari errealitate korapilatsu hori.
1959. urtean Bilbo industrialaren eraginez etorkizun hobe baten bila guregana milaka bizilagun etorri izanak arazo larriak sortu zituen, batez ere etxebizitzarik ez zegoelako, etorkin horientzat behintzat. Azkenean, ondorioak agintariek uste baino larriagoak bilakatu ziren: 40.000 bizilagunek ikusi zituzten beren buruak txaboletan biziaraztera beharturik, eta beste 125.000k, berriz, alokaturik bizitzera. Urte horretan Bilbok 280.000 biztanle zituela kontuan izanik, kopuru hauek benetako egoera nolakoa zen adierazten digute.
Kinka larri hartan, bai Monte Banderasen, bai Monte Cabrasen, bai Irustan, eta abarretan, milaka bizilagunek bizi behar izan zuten eurek porlanez eta adreiluz eraikitako txaboletan, baldintza negargarrietan… Bestalde, Bilboko zein Madrilgo agintariek premiazkoa zuten garai hartan poligono baten proiektua abian jartzea. Denbora aurrera joan ahala, txaboletan zein alokaturik bizi zirenen egoera gero eta okerragoa zen, eta agintariek ezin zituzten datu haiek alde batera utzi, baina ez zeukaten ez dirurik ez tresna teknikorik buruhauste larri hura konpontzeko.
Etxebizitza Ministeriora jo behar izan zuten Bilboko agintariek, udalak ez zeukalako aukerarik proiektuak aurrera egin zezan. Horrexegatik Bizkaiko Larrialdi Sozialerako Plangintza delakoa dekretatu zen, eta horren barruan Otxarkoagako poligonoaren proiektua zegoen.
Dena den, Elizak, politikariek eta enpresariek bultzaturik, txabola guztiak desagerrarazi nahi izan zituen Francok. Hori ez zen gertatu haren borondate onaren edo paternalismoaren ondorioz, orain arte esan diguten bezala, baizik eta bere burua hartara beharturik ikusi zuelako, frankismoa sostengatzen zuten oinarrien presiopean. Horretarako, poliziak eta armadak bizilekuak hustu zituzten eta kamioi eta gurdietan jendea poligonora eraman zuten, bortxaz beren ordura arteko etxeetatik aterata, euren borondatearen kontra, auzotegi eraiki berrira.
Urte eskas batean ezerezetik Otxarkoaga auzoa sortu zen, 1961ean. Nekazari mundu horretan sekulako zirrara izan zela azpimarratu beharko genuke, laborantza mundu izatetik hiri izatera bat-batean pasatzean.
Baina zer zegoen horren azpian? Funtsean kontraesan bat: garai hartan, Bilbo berri bat saldu nahi zuten agintari frankistek, Bilbo modernoa. Baina aldi berean garapen ekonomikorako plangintza egiteke zegoen oraindik, eta 30 errebal zeuden Bilbo hartan. Bateraezintzat jo zituzten agintariek bi ereduok.
Proiektu horren atzean Bizkaiko arkitektoen elkargotik hamabi arkitekto gazte zeuden, eta helduago bat: Juan Madariaga, hain zuzen ere. Egia esan, arkitektoek ez zuten aukera handirik eduki. Etxebizitza Ministerioko arduradunek, non eta nola aurretik erabakita, lehenbailehen 4.000 etxebizitza eraiki nahi zituzten, 20.000 bizi lagunentzat; hor auzo etxea, bi eliza, hiru merkataritza-gune eta hiru eskola ezarriz, ziotenez, poligonoari autonomia emateko.
Etxebizitzak aztertzean, adierazgarria da kanpoko aldean eraikuntza irekiak proposatu izana, gune eguzkitsuetan, gune berdez inguratuak, eta adreiluz eginak, erarik merkeena zelako. Ministeriokoek leku egokitzat jo zuten mendien artean kokatzea, ondoan Etxebarri, Galdakao, Basauriko haranak eta lantegiak zeudelako. Ezin hobeto zetorkien langileei euren etxeetatik lantegiak hain hurbil edukitzea.
Era berean, etxebizitzen barneko antolamendua Diru-Laguntzaz babesturiko Etxebizitzen legepean zegoen. Lege berri honekin ekimen pribatuarentzat eskaintza erakargarria lortu zen, material ahalik eta merkeenak erabiliz eta ahalik eta lasterren eraikitzea hobetsiz, kostu ahalik eta merkeena lortzeko.
Beste ezaugarri bat eraikuntza mendien gainean egitea zen, hirigintza planik gabe: auzoa aldapaz beterik gelditu zen, gabezia askorekin eta kalitate eskaseko materialekin. Geroago hezetasunak etorri ziren, eta arazo gehiago eta larriagoak ere. Hainbat etxe-orratz eraiki eta gero, bestalde, biztanle dentsitate ikaragarria ere sortu zen.
Hirigintza eta arkitekturaren ikuspuntutik eredu berriaz ari gara, hiriaren kanpoko aldeko poligono baten bitartez Bilboko zabalgune ereduarekin apurtu zuena. Era berean, arkitekturako laborategi gisa har dezakegu, material eta aurrefabrikatzeko sistema berriak erabili zirelako. Otxarkoagakoa Bizkaiko lehen poligonoa izan zen, eta hura eredu hartuta, geroago beste leku askotan egin ziren: Txurdinagan, Begoñan, Bilbo Handian, Basaurin, Sestaon, Portugaleten, eta Muskizen, besteak beste. Horregatik nabarmentzekoa da Otxarkoagaren garrantzia.
Paternalismoa baino askoz gehiago ere bazegoen politika horren atzean, eta 50eko hamarkadan falangisten mendean egindako etxebizitza politikaren porrota adierazten zuen. Hutsak gainditzeko ekimen pribatua erakartzeko bideak sortzea erabaki zuten orduan agintari frankistek, hau da, etxebizitzak negoziotzat hartzea. Bankuak erakartzeko, etxebizitza-jabetasuna eredu bihurtu zen, bai eroslearentzat bai erabiltzailearentzat ere. Hortik aurrera, ekimen pribatuak erabakiko zuen Bilboko hedapenak nondik nora jo behar zuen eta hiria non, noiz eta zelan eraiki. Otxarkoagakoa hasiera baino ez zen izan.
Putxerako indabarik onenen lehiaketa bihar, Bilbon
Negua bukatzear eta udaberria hastear dagoela, indabak eta horiek prestatzeko putxerak hainbat ekimenen oinarria bihurtuko dira Bilbon martxoan, Bilbao Historiko fundazioaren eskutik. Biharko, Bilbao Historikoren Nazioarteko Putxera Lehiaketa antolatu dute, Marzana kaian. 09:00etatik 17:00etara bitartean, han bat egingo dute putxera onena egiteko lehian parte hartu gura dutenek.
Baina indabak presente jarraituko du hiriburuan aste osoan, bihartik datorren asteko domekara bitartean Indabaren I. Astea egingo baitute Zazpikaleetan, Atxurin, Erriberan, Bilbo Zaharrean, San Frantziskon eta Zabalan. Biharko lehiaketa abiapuntu hartuta, antolatzaileen helburua da indabek auzo eta kaleotako taberna, jatetxe eta janari dendetan presentzia izatea. Bestalde, hilaren hasieratik, zabalik dago ExpoGelan —San Frantzisko kaleko 23. zenbakian— Iraganeko eta gaur egungo putxerak erakusketa. Hainbat garai, material, jatorri eta erabilerako putxerak dituzte han, zenbait artistak eginak, bisitariek hobeto ezagut dezaten janaria prestatzeko modu eta tradizio hori. Era guztietako putxerak aurki daitezke: antzinakoak eta modernoak.
Ohiturari eusten
San Josef egunerako arkumeek tradizio handia dute baserri inguruetan. Duela 50-60 urte, aitaren eguneko familia bazkarirako bildotsa ezinbesteko osagaia zen. Eta Bizkaiko mendietan ere erraz ikusten ziren artzainak euren artaldea zaintzen. Egungo egoe...
Osasun publikoa gain behera?
Azken asteetan Bizkaiko ospitaleetako larrialdi zerbitzuetan gertatu diren kolapsoek mahai gainean jarri dituzte, berriz ere, osasun publikoaren alorrean gertatzen ari diren "murrizketak". Sindikatuen arabera, murrizketa horiek nabarmenak dira; Osakidetzaren aburuz, baina, murrizketarik apenas dagoen.
Iñigo Bilbao LAB sindikatuko Osasungintza sektoreko ordezkariaren arabera, egia da larrialdi zerbitzuetan urteko sasoi batzuetan betidanik izan direla kolapsoak, Osakidetza zerbitzuko arduradunek azken asteotan behin eta berriz errepikatu duten bezala. Horren atzean, baina, "egiturazko arazo bat" dagoela deritzo. Lehen egun jakin batzuetan gertatzen ziren kolapsoak, gainera, orain maizago eta gripe sasoitik kanpo ere gertatzen direla gogorarazi du. Horren atzean "kudeaketa txarra eta murrizketak" daudela deritzo.
Sarri, gainera, pazienteek osasun arazo bat dutenean zuzenean larrialdietako zerbitzura jotzen dutela eta hori gaizki dagoela salatzen dela ekarri du gogora Bilbaok. Herritarren jarrera hori, baina, "sortutako osasun ereduaren ondorio" dela adierazi du; hain zuzen, lehen mailako arreta utzita dagoela arrazoitu du. "Osasun etxera zoaz, handik etengabeko arreta gunera bidaltzen zaituzte, han ez dagoela erradiografiak egiteko aparaturik eta, azkenean, munduari bira eman ostean, Gurutzetako larrialdietako zerbitzura joateko esaten dizute. Herritarrek, azkenean, zuzenean ospitaleetara jotzen dute", esan du. "Herri bakoitzak behar dituen zerbitzuak garatzeko deszentralizazio apusturik ez da egin", salatu du. "Osakidetzari merkeago ateratzen zaiolako zentralizatutako kudeaketa".
Murrizketen kontua "aspalditik" datorrela dio Bilbaok. "Krisiaren aitzakiarekin, baina, orain aprobetxatu egin dute aurreko administraziotik zetorren pribatizazioaren aldeko eta osasun publikoaren kontrako neurri batzuk hartzeko". Urtez urte "osasun arretaren kalitatea eta inbertitutako dirua gutxituz" joan dela azaldu du. Gogora ekarri du, halaber, osasungintza publikoak murriztu egin duela pertsona bakoitzeko urtean egiten duen gastua. 2010ean, 1.644 euro gastatzen zituen, eta 2011n, berriz, 1.564 eurora jaitsi zuten kopurua. "Horrek adierazten du gero eta gutxiago gastatzen dela oro har. Hori hasiera txarra da. Izan ere, gizarte honetan gero eta adineko jende gehiago dago. eta patologiak kronikoagoak dira. Horrek gastua handitu behar izatea ekarri beharko luke".
Produktibitatea hobetuz
Osasun Sailak urtean herritar bakoitzarentzat egindako gastua murriztu izana, baina, "profesionalei eta ekipamenduei esker produktibitatea hobetzearen ondorio" dela arrazoitu du Julian Perez Gil Osakidetzako zuzendari nagusiak. "Hemen ez dugu inongo murrizketarik egin. 2009an gobernuan sartu ginenetik, kudeaketa lana egin behar izan dugu, eta sindikatuek ontzat eman ez dituzten zenbait erabaki hartu behar izan ditugu", esan du.
Hala ere, onartu du egoera ekonomikoaren ondorioz balitekeela gaur egun batzuetan langileen ordezkapenak ez egitea lehenago egiten ziren azkartasun berarekin. Halaber, langile kopuruak, oro har, gora egin duela baieztatu du, "zerbitzu berriak martxan jarri" dituztelako; besteak beste, Galdakaoko onkologia unitate berria.
Horrez gain, haren esanetan, zerbitzuren batean zenbait ohe itxi direla esaten denean hala gertatu bada, "okupazioak behera egin duelako da". Perez Gilek alde baikorra nabarmendu du: "Eriek gero eta egun gutxiago egin behar dituzte ospitalean, teknika eta teknologia hobeei esker".
Ospitaleetan pazienteekin lanean ari diren beharginak, baina, ez dira iritzi berekoak. Barakaldoko San Eloy ospitaleko UGTko ordezkari bat kritikoa da:"Murrizketak daude. Langile batek gaixo agiria hartzen duenean, haren lekua beteko duen inor ez dute kontratatzen, batez ere, gaixoaldi laburrak izango direla uste duten kasuetan". Eta horrek pazienteengan eragina duela azaldu du. "Beharginok lan gehiago daukagu, eta horrek pazienteak artatzeko orduan kalitate gutxiago suposatzen du", esan du. San Eloyn, gainera, egunero behar baino jende gutxiagok lan egiten duela adierazi du UGTko ordezkariak. "Izan ere, larrialdi zerbitzuan, esaterako, greba egunetarako aurreikusitako gutxiengo langile kopuru bera aritzen da lanean egunero".
LABek gauza bera salatu du beste ospitaleetan ere. Bilbaoren ustez, osasun artaren kalitate gero eta txarrago horren atzean "osasungintza pribatua, mutualitateak, aseguru etxeak eta abar" bultzatzeko interesa dago. "Izan ere, itxaron zerrendak gero eta luzeagoak badira, jendeak pribatura joko du edo aseguru bat kontratatuko du".
Hainbat proba egiteko —eskanerrak, besteak beste— Osakidetzak pazienteak klinika pribatuetara bideratzen dituela salatu du, gainera, eta adierazi du atal horretan "dirutza" gastatzen duela. "Osasun publikoan inbertitu beharrean gero probetxua ateratzeko, probetxurik ekarriko ez digun zerbaitetan inbertitzen dute", esan du. Osasun publikoak irabaziak emango dituela pentsatzea ezinezkoa dela iritzi dio. "Horregatik da zerbitzu publiko bat!".
Baieztapen horiek "min" egiten diote Perez Gili, "pribatizaziorantz baino guztiz kontrako jarrera" darabiltela uste baitu. 2009an, 17.435.516 euro gastatu zituen Osakidetzak klinika pribatuetara ebakuntzak edo proba osagarriak egitera bidali zituen pazienteengatik; 2011n, ordea, 9.098.847 euro izan ziren. "Hori itxaron zerrendetako pazienteei dagokienez. Horrez gain, azpiegitura berriak zabaldu ditugu, zerbitzu gehiago ematen ari gara eta pribatura gero eta paziente gutxiago bideratzen ari gara", esan du. "Sarri beste autonomia erkidego batzuetako albisteak entzun eta gurean gauza bera gertatzen dela uste izaten dugu. Gurean osasungintza pribatizatzen ariko balitz, ni ere kalera aterako nintzateke", erantsi du Perez Gilek.
Bilbaok, baina, Europako herrialde batzuek osasun sistema pribatizatzeko darabilten prozesuaren antzekoa gertatzen ari dela salatu du. "Diru gehiago daukanak arreta maila altuagoa izango du, eta ez daukanak bigarren mailako erdi oinarrizko arretarekin konformatu beharko du".
Osasun mapa osatzeko prozesuan
Ospitaleei dagokienez, Bizkaian osasun mapa osatzeko prozesuan ari da Eusko Jaurlaritza. Hain zuzen, "lau mikrosistema" egiteko helburua betetzeko Urdulizko ospitalea bukatzeko zain daudela azaldu du Julian Perez Gil Osakidetzako zuzendari nagusiak. Uribe eskualdea, Barnealdeko eremua, Bilbo Handia eta Ezkerraldea barne hartuko dituen sistema eratzen ari dira.
1. Uribe
Aurreikusitako mapa osatzeko, Urdulizko ospitalea bukatu behar dute. Asteon hasi behar zituzten berriz ere lanak, arazo administratiboak tarteko hiru hilabetez etenda egon dira-eta. 28 hilabeteko obrak egingo dituzte, eta 2013 bukaerarako martxan egongo dela iragarri du Perez Gilek. Haren aburuz, Gurutzetako pazienteen %25 Urdulizek hartuko ditu. Hain zuzen, 170.000 herritarrek Uribe Kostako ospitalera joko dute.
Eskualde horretan Gorlizko ospitalea ere badago. Han, barne medikuntzaren arloan zainketa aringarriak eta pazienteak egonkortzeko beharrezko tratamenduak ematen dituzte. Errehabilitaziorako ospitalea ere bada.
2. Barnealdea
Galdakaoko ospitaleak Barnealdea deritzon Bizkaiko eremua hartzen du, eta Busturialdeko, Lea Artibaiko, Arratiako eta Durangaldeko bizilagunak artatzen ditu. Horrez gain, tratamendua ospitale erregimenean jarraitu behar duten Durangotik ekialderanzko herrietako gaixo kronikoek Eibarren eraikiko duten Gorlizkoaren pareko ospitalera joan beharko dute. 120 ohe izango ditu, eta, Durangaldeko pazienteez gain, Gipuzkoa mendebaldeko bizilagunak ere hartuko dituzte han. Ospitale horren lanak 2014ko udarako amaitzea espero dute.
Galdakaoko ospitalean, gainera, kimioterapia tratamendua hartzeko Eguneko Ospitale Medikoa zabaldu berri dute. "Otsailean koloneko, ondesteko, goi digestio aparatuko, behazun bideetako eta belarriko, sudurreko eta laringeko minbizia duten pazienteak sartu dira. Ekainean biriketako kartzinoma patologiak dituztenak gehituko zaizkie, eta, irailean, gernu eta sexu aparatuetakoak", Perez Gilek azaldu duenez.
Gernika-Lumon ospitalerik ez dago, baina udazkenean zabalduko dute Bereizmen Handiko Zentroa. Espezialitate guztietako kontsultak izango ditu, baita ebakuntzak egiteko bi gela ere. Horrez gain, 24 orduko larrialdi zerbitzua ere izango du, umeentzako larrialdi zerbitzua barne.
Duela zazpi urte hasi ziren Bereizmen Handiko Zentroa eraikitzen. Osakidetzak egindako proiektuak 70 ohe izango zituela jasotzen zuen. Hasieran agindu zuten hori bete dezatela eskatu diote eskualdeko taldeek eta eragileek Osakidetzari. Iaz, esaterako, Gernika-Lumokoa ospitalea izan dadila eskatzeko mozioak aurkeztu zituzten eskualdeko udaletxeetan.
3. Bilbo Handia
Bilbo Handiko bizilagunak, bestalde, Basurtu eta Santa Marina ospitaleetan artatzen dituzte. Santa Marinan patologia kronikoak dituzten eriak artatzen dituzte. Errehabilitazioa eta zainketa aringarriak ere eskaintzen dituzte osasun zentro horretan.
Laugarren eta hirugarren solairuak itxita dauzka, baina, laugarren solairua berritzeko lanak bukatu bitartean. Hirugarren solairuan 100 ohe itxi dituzte, eta gabezia horri irtenbidea emateko asmoz Galdakaoko ospitalean "hutsik" zegoen solairu batean "60 ohe inguru" ireki dituztela azaldu du Osakidetzako zuzendariak. Apirilean zabalduko dute hirugarren solairua, eta, udazkenean, bestalde, berritutako laugarrena.
Basurtuko SATSE sindikatuko ordezkarien arabera, Santa Marinako lanak bukatu ostean euren ospitalean lasaiago ibiliko dira. Horrez gain, Basurtun hartzen dituzten pazienteen idiosinkrasia besteekiko desberdina dela azaldu dute, Bilbon adineko populazioa Bizkaiko batez bestekoa baino handiagoa dela arrazoituta, hain zuzen ere. Hain justu, Basurtura doazen gaixoek, batez beste, 80 eta 90 urtetik gora dituztela esan dute. Etengabeko arreta guneetan X izpiak eta analisiak egiteko zerbitzuak, besteak beste, 24 orduz zabalik egongo balira Basurtuko larrialdietako zerbitzuan horrenbeste jende ez litzatekeela pilatuko ere baderitzote.
4.Ezkerraldea
Gurutzetak eta San Eloy ospitaleak artatzen dituzte, azkenik, Ezkerraldeko —Enkarterriko bizilagunak barne— pazienteak. Gurutzetan bertan ere solairuetako batean obrak egiten ari direla azaldu du Osakidetzako zuzendariak. San Eloyn oinarrizko osasun arreta ematen dute. Ama berriak artatzeko atalik ez dauka, ordea; ezta Gurutzetan eskaintzen dituzten espezialitateetako batzuk ere.