BIZKAIKO HITZA

Edota triunfala, Francoren antzera. Apirilaren 21ean Cikautxoren Batzar Nagusia izan zen. Onartu egingo zuten gerentearen kudeaketa plana. Nolakoa da Cikautxon aldi baterako langileen egoera? Zapalkuntza izugarria eta eskubideen ukazioa. Cikautxoko ba...

Maiatzaren 5eko arratsaldean izugarrizko jendetza bildu zen Santurtziko kaian. Umeak ziren gehienak, baina horiekin batera familiakoak eta ingurukoak agurtzera zetozen. Lehendabizikoek transatlantiko luze eta haundi bat zuten zain, Habana deiturikoa, hurrengo orduetan itsasoratzeko, Frantzia aldera joateko. Hainbat hilabete lehenago hasitako espedizioak, umeak gerratik kanpora eramateko helburua zutenak, azkartu eta indartu egin ziren 1937ko maiatzaren hasieran.

Horretarako, bi faktore izan ziren akuilu eraginkorrak. Bata, Europa aldean —Frantzian eta Britainia Handian, bereziki— sindikatu ezkertiarrek zein giza elkarteek azaldutako sustengua. Bestea, ezbairik gabe, frankistak egiten ari ziren erasoaldi zakarrek eragindako izua. Gernikako bonbardaketak argi eta garbi adierazi zuen haien suntsipen ahalmena ez zela mugatzen helburu militarretara; biztanleria osoa zela haien ankerkeriaren helburu zuzena.

Hori dela medio, Eusko Jaurlaritzako Gizarte Laguntzako sailburu Juan Graciak bultzatuta, nazioarteko laguntzarekin, kolonien, aterpeen eta etxe familiarren bitartez, umeak aterpetzeko bultzaturiko ekimenak indartu egin ziren 1937ko maiatzaz geroztik. Egitasmo horren arrakasta bi aldetatik etorri zen. Frantziatik zein Britainia Handiatik areagotu egin ziren eskaintzak gerrako umeak jasotzeko. Bizkaitik bertatik, kanpora joateko umeen zerrenda ikaragarri emendatu zen. Izan ere, maiatzeko estraineko espedizio horretarako 10.000 eskabide baino gehiago suertatu ziren. Jakina, guztientzat lekurik ez zegoenez, nolabaiteko aukeraketa egin behar zuten. Alderdiek zuten ustezko indarraren arabera egin zuten bidaiarien hautaketa hori, eta kolonietara joanen bailiran, onuradunen zerrendak egunkarietan azaldu ziren. Horrela, maiatzaren 6ko 06:25ean, oraindik gau iluna zela itsasoratu ziren 2.436 ume. Gehienak—2.273— arestian aipatutako Habana-n; gainontzekoak —163— Goizeko Izarra itsasontzian. Batzuk eta besteak erizainez, medikuz eta maisu-maistraz lagunduta atera ziren, Bordele aldera.

Lagun ere izan zituzten hainbat barku: euskal armadakoak, Bizkaya eta Gipuzkoa; Ciscar, armada errepublikanoarena. Nazioarteko uretara iritsita, armada britaniarrekoek hartu zieten lekukoa. Hori dela eta, Royal Oak ontzi suntsitzaile aitzindaria eta Faulknor zein Firedrake aldeetan zituztelarik, Habana-k eta Goizeko Izarra-k aurrera egin ahal zuten, Cervera itsasontzi frankistari izkin eginez. Saiatu zen azken hori konboia geldierazten, baina Royal Oak-eko kapitainak, "giza laguntza espedizioa" zela argudiatuz, bere indarrak erabili izan barik makurrarazi zuen barku frankista ahaltsua.

Hortik aurrera, Royal Navy-k emandako babes esanguratsu horrekin, zeharkaldia burutu zuten inolako arazorik gabe. Goizeko Izarra-ko haurrak Pauillacen lehorreratu ziren, eta Habana-koak, La Pallicera joan ziren maiatzaren 7ko goizean. Harrera egitearekin batera, txertoak eman eta ilea moztu zieten, baita gosari ederrak eman ere. Geroxeago, Frantzian zehar, Olerongo irlara, Akizera, Perpinya aldera, baita Ipar Euskal Herrira ere, barreiatu zituzten heldu berriak. Espedizio horren atzetik, beste asko etorri ziren, 60 inguru; bereziki, 1937ko maiatza eta ekaina bitartean. Udako koloniak ziruditenak, urte batzuetakoak bilakatuko ziren askorentzat. Gutxiengo batentzat, berriz, SESBera joan zirenentzat, ia-ia bizitza osorako. Hori izan zen frankisten ankerkeriatik alde egitearen truke ordaindutakoa eta seinalea. Nortzuei bestela deitzen zaie gerrako umeak?

Kortezubin Vespa velutina edo Asiako liztorra deritzona aurkitu ostean —liztor hiltzaile gisa ere ezaguna—, alarmak piztu dira berriz ere. Xabier Larrinaga (Kortezubi, 1959) erlezaina da, eta Bizkaiko Erlezainen Elkarteko kidea. Liztor horri beldurrik ez diola dio, eta trikimailu batzuk azaldu ditu hura harrapatzeko.

Asiako liztor bat aurkitu dute Bizkaian. Bakarra, oraingoz, ezta?

Bai, Kortezubin aurkitu dute. Eguraldi ona egin zuen egunetan agertu zen. Geroztik, eguraldi oso txarra egin du, eta horrela ez dira ateratzen.

Beldur zarete?

Beldurrik ez dago. Kontuz ibili behar dugu. Aztertu egin beharko dugu egoera. Izan ere, sartu egin da Bizkaian, baina ez dakigu zer- nolako bilakaera izango duen.

Frantzian ere arazo bera daukate, eta haiekin harremanetan gaude. Hango esperientziaren berri ematen digute. Esaten dute eremu batzuetan gogor samar jotzen ari direla. Pinudien inguruetan, ordea, Landetako departamenduan, ez du jotzen. Gauza asko daude liztorraren alde; baita kontra ere. Esaterako, hau, Urdaibai, leku ona izango da intsektu horrek aurrera egin dezan. Izan ere, berton oso antzekoa den beste bat daukagu: Vespa crabro. Espezie horretako asko daude hemen.

Asiako liztorrari dagokionez, aztertu egin beharko da inguruan zein txori intsektujale dauden, haren harrapariak zeintzuk diren, Vespa crabro-rekin zer-nolako harremana daukan... Izan ere, batak habia bat jartzen badu leku batean, besteak ez du jarriko handik hurbil.

Zelan iritsi da Bizkaira?

Ezin daiteke jakin. Lehenengo, erreginak iristen dira. Beraz, orain aurkitzen diren guztiak erreginak dira. Horietako batzuk ernalduta iristen dira, eta beste batzuk, ez. Harrapatzen ditugunean, ez dakigu ernalduta egon diren ala ez. Orain harrapatzen ditugunek balioa daukate: ernalduta baldin badaude, habia bat gutxiago egongo dela esan nahi du.

Tranpak ere jartzen dituzue.

Bai. Zenbat eta tranpa gehiago jarri, eta zenbat eta leku bereziagoetan, hobe. Bide horretatik egiten zaio aurre liztor horri.

Zer-nolako tranpak dira, eta non jartzen dituzue?

Erletokietan jartzen ditugu. Helburua da liztorrak tranpetan jaustea erleengana doazenean. Nahaste bat egiten dugu tranpak osatzeko: garagardo beltza, baso bete ardo zuri eta koilaratxo bete ahabia zuku. Gozoa eta garratza den likido bat lortzen dugu horrela; izan ere, gozoa soilik balitz, erleak ere joango lirateke, eta hori ez zaigu komeni. Kontua izan behar da ahabia zuku gehiegi ez botatzeko; gainerakoan, erleak ere hara joango dira.

Likido hori edanda, zer gertatzen zaie?

Ito egiten dira. Plastikozko botila bat samatik moztu, tapoia kendu, eta samatik gorantz ebakitako zati hori behera begira jartzen da. Liztorrak, barrura sartu bai, baina irteera ezin du aurkitu, eta hor itotzen da.

Zer-nolako ezaugarriak ditu Asiako liztorrak?

Hiru zentimetro inguru ditu; Vespa crabro baino pixka bat txikiagoa da. Koloreak dira desberdinak. Vespa velutina-k beltzak ditu toraxa eta buru alde gehiena. Bertokoak marroia duena besteak beltza dauka.

Bizi-ohiturak antzekoak dira: erreginak arrautzak jarri, eta arrautzetatik larba bihurtzen direnean, larbei haragia ematen diete jateko. Horregatik hiltzen dituzte erleak, eta beste intsektu batzuk eta okela bera ere hartzen dituzte. Larbetatik atera eta liztor bihurtzen direnean, karbohidratoak hartzen dituzte: nektarra loreetatik, edo freskagarriak taberna inguruetan.

Zein arrisku ekartzen dute?

Gizakiarentzat ez da horrenbestekoa. Zaila da pertsona bati ziztatzea. Haginka ez dute egiten. Defendatzeko, eztena erabiltzen dute. Dena den, erle batek ziztatzea baino hobe da Vespa crabro batek ziztatzea. Minberagoa izan arren, albo ondorio gutxiago dauzka. Vespa crabro-k ziztatuz gero, onena izotza jartzea da. Ez dut izan Vespa velutina-ren ziztaden berririk, baina pentsatzen dut berdin izango dela.

Dena den, ez zaie beldurrik izan behar. Intsektu horiek eraso egiteko, zerbait berezia gertatu behar du; burua sartu behar duzu liztortokian. Oso mantsoak dira.

Eta erleentzat arriskutsuak dira?

Erleentzat, bai. Izan ere, ernalduta dauden erreginak kanpora ateratzen hasiko dira, kumealdiak ateratzen hasiko dira, eta, irailetik aurrera, indarra hartzen hasiko dira. Liztor mandoak eta erreginak aterako dira, datorren urterako prest uzteko euren sekuentzia genetikoa. Garai horretan, haragi asko behar dute: erletokietara joaten dira, eta handik igarotzen diren erleak harrapatzen dituzte larbei jaten emateko.

Vespa crabro-k beste hainbeste egiten du. Hala ere, velutina-k jartzen duen liztor kopurua askoz handiagoa da; beraz, elikatu beharreko larba kopurua ere askoz handiagoa da.

Zer egingo da gurean ez gelditzeko?

Iritsi berritan aurkitu dugunez espezie hori, protokolo bat ezarri du Bizkaiko Foru Aldundiak. Bi motatako lanak ezarri dituzte: liztorrak etxeetan, zubietan eta antzekoetan sartzen direnean, suhiltzaileak joango dira. Crabro espeziekoak badira, hartu eta beste leku batera eramango dituzte, bertoko espezie hori zaindu egin behar delako. Velutina baldin bada, hil egingo dute.

Zuhaitzetan agertzen badira, haiengana iristeko aukerarik baldin badago, mekanikoki kenduko dira. Ezinezkoa bada, lau eskopetarekin lau tiro botako zaizkio, denak batera, jarraian desagerrarazteko. Frantzian erabili dute hori, eta oso ondo dabil.

Enba sindikatuak prozedura hori salatu du.

Liztorrak pinu edo arboletan daudenean eta mekanikoki haiengana iristea ezinezkoa denean soilik erabiliko da. Gainerakoan, zelan kenduko dira? Esan dezatela. Bestalde, kasu horren inguruan egindako bilerara ez ziren agertu. Ezin da kasua aztertzen duen mahaira ez etorri, proposamen onik ez egin, eta gero atzetik egurra eman.

Zer egin behar du Vespa velutina bat aurkitzen duenak?

Bizkaiko Foru Aldundiko Base Gorriari edo suhiltzaileei deitu behar zaie. Eraikinen batean bada, suhiltzaileek ekingo dute. Basoan bada, Base Gorriak jardungo du.Koordinatuta daude.

Zelan dago zuen sektorea Bizkaian?

Krisiak guztioi kalte egiten digu. Labelaren barruan gaudenok, gutxi gorabehera, antzean jarraitzen dugu saltzen. Eztia, batez ere, eguraldi txarra dagoenean saltzen da.

Eta zeintzuk dira eztiaren onurak?

Ezti motaren arabera, onura batzuk edo beste batzuk. Eztia karbohidratoa da ia erabat. Sakarosa gutxi duenez —gainerakoan, fruktosa eta glukosa da—, gorputzak azkar asimilatzen du. Oso azkar kontsumitzen da, eta balio energetiko handia dauka. Gaixotasunen aurka duen erabilerarengatik baino gehiago, balio energetikoagatik emango nioke nik balio handiagoa. Antibiotiko naturala badauka, baina oso gutxi.

Bestalde, zauriak ixteko ere oso ona da. Badakit ospitaleren batean erabiltzen dutela. Desinfektatzaile gisa ere baliagarria da: azukre asko daukanez, hor ezin daiteke bakteriorik sortu.

Badago sekreturik erleak pozik edukitzeko?

Inoiz ez ditut ezagutu erleak pozik; horixe da arazoa [barreak]. Etxeko ganadua bezalakoak dira. Sektorea eta erleak maitatu egin behar dituzu. Esango nuke erlezain gehienok nahiko ekologistak garela. Kontuan hartu behar da hortik bizi garela.

Hau Pittu Hau egunaBilboHau Pittu Hau eguna ospatuko du bihar Bilbon, euskara bultzatzea helburu duen konpartsak, 25 urte euskarari bedar txarrak kentzen lelopean. Izan ere, 25 urte bete dira konpartsa sortu zutenetik. Urteurren biribil hori ospatzeko...

Herenegun hasi zen Bizkaian 2011. urteari dagokion errentaren eta ondarearen aitorpen kanpaina. Hain zuzen, aurten hori da berrikuntzetako bat; izan ere, Bizkaiko Batzar Nagusiek, abenduaren 28an Gernika-Lumon egindako osoko bilkuran, ondarearen gaineko zerga berriz indarrean jartzea erabaki zuten, 2011 eta 2012rako. Hala, hilabeteotan egin beharreko aitorpenean iazko ondarearen berri ere eman beharko dute bizkaitarrek. Bizkaiko Foru Ogasunak kalkulatu du 40 milioi bilduko dituela berreskuratutako zerga horri esker, eta 3.000 ondare aitorpen jasoko dituztela uste dute foru arduradunek. Bi milioi eurotik gorako ondare balioa duten zergadunek aurkeztu behar dute autolikidazioa. Aitorpen kanpaina ekainaren 29an bukatuko da.

Eguaztenean bertan, 223 milioi euro itzuli zituen ogasunak. Eurak egin eta zergapetuek oniritzia eman dieten aitorpenei dagokien zenbatekoa da. Aurten 265.000 bizkaitarrek jaso dute errenta aitorpena eginda, etxean. Orotara, 605.000 errenta aitorpen egingo dira bi hilabete eskas hauetan. Horietatik %80,33tan, ogasunak dirua itzuli beharko die zergapetuei. Alegia, 532 milioi euro ordaindu beharko ditu. 176 milioi kobratzea aurreikusi du, ordea.

PFEZari dagokionez, kenkariak direla eta, 700 milioi ez dituela kobratuko kalkulatu du ogasunak. Besteak beste, 65 urtetik gorako 133.000 bizkaitarrek 77 milioiren kenkaria izango dute. 216.000 bizkaitarrek 126 milioi ordaindu gabe utziko dituzte, euren kargura dituzten ondorengo senideengatik. Azkenik, 54.800 zergapetuk 53 milioiren kenkaria izango dute urritasunen bat dutelako.

Sindikatuen kexua

Iñigo Iruarrizaga Bizkaiko Ogasun diputatuak eguazten goizean egin zuen kanpaina hasierako ekitaldia, foru ogasunaren egoitza nagusian. Hori aprobetxatuta, ELA, LAB, UGT eta CCOO sindikatuek elkarretaratzea egin zuten. Besteak beste, "PFEZa eta beste zerga batzuk modu justu eta zuzenago batez" kudeatzeko exijitu zioten aldundiari.

Euren irudiko, "ezin sinetsizkoa" da beharginek PFEZaren bidez 4.308 milioi ordaintzea, kapitalaren eta sozietateen gaineko zergaren bidez 1.472 milioi euro jasotzen diren bitartean. "Hemen, nomina daukagunok baino ez ditugu zergak ordaintzen; ondare handia dutenek pribilegioak dituzte", salatu dute. Gainera, diputazioa "iruzur egiten dutenen" alde dagoela iruditzen zaie.

Urduñan dena prest dago urteko asterik garrantzitsuenari hasiera emateko. Maiatzaren 8an Antiguako Amaren eguna ospatzen dute, eta ospakizun horren bueltan antolatzen dituzte jaiak: otxomaioak. 13an bukatuko dira.

Herri gehienetan bezala, txupinazoarekin hasiko da festa astea. Urduñarrek gaur emango diote su eurenari, 21:00etan. Ondoren, 22:00etan hasita. Tirikitrauki taldearen dantzaldia izango dute Foru plazan. Biharkoa azoka eguna izango da Urduñan. Charolais arrazako behien lehiaketa egingo dute goizean. Horrekin batera, baserriko produktuak, eskulangileenak eta makinak egongo dira ikusgai eta erosgai. 20:00etan Joselu Anaiak taldearekin erromerian dantzatuko dira urduñarrak; 22:00etan, herri eskolako jolastokian kontzertuak izango dira, autogestio bidez gazte asanbladak antolatuta.

Etzi, txistularien alardeak girotuko ditu Urduñako jaiak. 13:15ean eskainiko dute kontzertua, Foru plazako oholtza gainean. Arratsaldean, berriz, zezenketa mistoa egingo dute zezen plazan. Ivan Fandiño eta Ivan Abasolo herriko semeek lau zezen eta bi zekor jokatuko dituzte, hurrenez hurren. 19:00etan Gorka Aginagaldek umore ikuskizuna eskainiko du Foru plazan. 21:00etan, berriz, Arizgoiti taldea igoko da oholtzara, urduñarrak dantzan jartzeko asmotan.

Ama Birjina, ume eta helduak

Martitzenean, eguaztenean eta eguenean, Antiguako Amaren, umeen eta nagusien egunak ospatuko dituzte Urduñan. Maiatzaren 8an, bada, herriko udalbatzak parte hartuko duen meza nagusia izango dute, goizean. Arratsaldean, zirku tailerra (18:30), Kosmos orkestraren dantzaldia (20:30) eta Deabru Beltzak konpainiaren ikuskizuna (22:30) izango dira, Foru plazan.

Eguaztenean, puzgarriak, entzierroa, herri bazkaria eta dantzaldia izango dituzte Urduñako gaztetxoenek; den-dena eurentzat pentsatuta. Eguenean, berriz, adinekoak meza ostean bazkaltzera bilduko dira, eta arratsaldean dantzaldia izango dute.

• Uribe Kostako Behargintzak iaz finantzatutako enpresak. Uribe Kostako Mankomunitateko Behargintzak iaz 32 enpresaren sorreran parte hartu zuen, 2.747.847 euroko inbertsioarekin. 48 lanpostu sortu ziren.

Zazpigarren urtez Zeanuriko erroten ibilaldia antolatu dute Ipizki taldeak eta Joko Alai elkarteak. Igande goizean egingo da, bada, mendia eta ondarearen ezagutza uztartzen dituen paseoa. Aurtengo ibilbidea iazko berbera izango dela azaldu dute antola...

Roscubas anaiak 1953. urtean jaio ziren. Egoitz Iñurrieta, berriz, 1982an. Hirurek egindako lanak ikusgai dira Zugaztietako eskultura parkean. Izan ere, Meatzaldea Goikoa Euskal Herriko zizelkari gazte eta ez hain gazteen erakusleiho izatea nahi dute. Roscubas bikien belaunaldiko euskal eskultoreen artean, Jose Antonio Legorburuk (Zarautz, 1952) eta Victor Arrizabalagak (Mañaria, 1957) dute euren lanetako bat ikusgai bertan.

Lehenengoari dagokionez, Lurraren tximiniak eskulturaren bitartez Zugaztietako meatzari iragana azaleratu nahi izan du. Bigarrenak, berriz, Lolita izeneko lana ezarri du parkea inguratzen duten urmaeletako baten ertzean: burdinazko emakume bat da, belardian etzanda dagoena eta paisaiarekin batera hainbat margolanetan irudikatzen diren musak gogora ekartzen dituena.

Artista gazteen artean, Luis Fernandez (1981) eta Jasone Irigoien (1977) gipuzkoarrak nabarmentzen dira. Fernandezek erreketako harrien higadura itxuratu du Eserleku hutsa lanean. Ostera, Irigoienek Sustraiak eskulturaren bidez Zugaztietako meatzari jatorria irudikatu du: harkaitzetatik azaleratzen diren altzairuzko espiralek osatzen dute artelana.

Bi belaunaldi horien artean dauden artistek ere lekua dute Meatzaldea Goikoa parke honetan: Juanjo Novella (Portugalete, 1961), Txemi Novoa (Bilbo, 1971) eta German de los Riosen (Bilbo, 1974) sorkuntzak dira horren adierazpenik argiena.

Lopez Diaz III.a Bizkaiko Jaunak hiribildua sortu zueneko 725. urteurrena ospatzeko ekitaldietan murgilduta dabiltza Lanestosan. Hurrengoa biharko prestatu dute. Hain zuzen, udalak eta Piñaburu elkarteak txistularien alardea antolatu dute. 13:00ean hasiko da kontzertua, herriko plaza nagusian, eta Bizkai osoko 40 txistulari eta musikarik baino gehiagok parte hartuko dute. Musikariekin batera, Iñaki Lazkano tenore zallarra ere oholtza gainean egongo da. Dantzariak ere ez dira faltako. Izan ere, herriko dantza taldeak kontzertuaren bukaera aldera herriko dantza berezi bat dantzatuko du: lorez apaindutako uztai dantza.