Aza 9, 20122012-11-09Asteko Gaiak0

“Telefonoa ipini aurretik hiru kilometro egin behar ziren deitzeko”

Arrietan Mari Cruz Calvok (Cardeñadijo, Burgos, Espainia, 1944) eta Juan Ramon Agirre senarrak Jainko auzoan zuten tabernan zeukaten telefono publikoa. Bost urte inguruz eduki zuten, "beste baserrietan ipini zituzten arte", azaldu du Calvok.

Noiz ipini zenuten?

1982. urteko udazkenean jarri ziguten telefonoa. Urri aldera izan zela uste dut.

Noiz arte izan zenuten tabernan?

Bost urte inguru, beharrizana zegoen bitartean eduki genuen guk hemen. Auzoko baserrietan telefonoak ipini zituzten arte.

Zenbat balio zuen telefono zerbitzuak?

Pausoka ordaintzen zen. Bakoitzak berba egindako minutuen arabera ordaindu behar izaten zuen. Badakit lehenengo pausoa izaten zela garestiena eta hirugarrenetik aurrera merkeagoa zela; baina ez naiz akordatzen zenbat pezeta ziren.

Ordutegi jakin bat al zenuten telefono zerbitzurako?

Taberna egun osoan egoten zen zabalik. Beraz, tabernaren ordutegi berbera zegoen telefonoarentzat ere. Gutxi gorabehera, 09:00etatik 22:00ak edo 23:00ak arte deitu ahal izaten zuen jendeak.

Nora deitzen zuten?

Etxekoei deitzen zieten askok; Arrietatik kanpo bizi ziren familiakoei. Halaber, medikuarenera edo albaitariarengana deitzen zuten sarri. Auzokoak oso pozik zeuden, eta gu ere, gustura. Izan ere, telefonoa ipini aurretik hiru kilometro egin behar genituen oinez telefonoz deitzeko.

Aza 9, 20122012-11-09Iritzia0

Maratoia

Iñakik, New Yorkera bakar-bakarrik joan zen arren, Sandy ezagutu zuen bertan. Ez zuen halako asmorik, erdi ezustean harrapatu zuen haren lurrin arrastoak. Aurreko egunetan, egunean lau aldiz gutxienez begiratzen zituen meteorologiako web orriak. Baina Iñaki beti izan da pertsona burugogorra, eta bere hasierako asmoa bete behar zuen kosta ahala kosta. Joan-etorriko hegaldia eta bost egunetarako egonaldia baino ez zituen hartu. Baita eskuko maleta txiki bat ere, kirola egiteko zapatila estrenatu berriek ia osorik okupatzen zutena, bide batez esanda.

Beste zita garrantzitsu bat zeukan hurrengo domekan. Bera bizi den ondoko probintziako hiriburuan, sikeran hegazkin beharrik gabe iritsiko zen hartara. Hain zuzen ere, domeketan izan ohi ziren azkenaldiko bere zita garrantzitsuenak. Ez zituen alferrik aurretiaz eta hain zehatz prestatzen. Maratoi ezagunaren berrogeita bi kilometroak egitera joana zena New Yorkera. Eta bigarren maratoi bat zeukan zain hurrengo domekan.

Azkenean ez zituen egin. Edo, hobeto esanda, korritu zituen kilometroak, baina astelehenez eta zirkuitu inprobisatu batean. Ez zuen hain erraz ahaztuko hainbeste mimoz prestaturiko zita zapuztu zion Sandy hura. Ez zitzaion espero bezala atera ihesaldia.

Ferminek zita hitzartua zeukan Iñakirekin datorren domeka honetarako. Behobiako hogei kilometroak bere anaiaren ez oso atzetik egin nahi bazituen, hura New Yorken zen bitartean egunero irten beharko zuen asfaltoan zapatila zaharrak urratzera. Eta ez zen motz geratu. Beharretik irteteko unea ailegatzeaz batera, kirol zapatilak jantzi eta arin-aringa ateratzen zen bulegotik, begira zituen lankideei eta mahai gaineko paper mordoari ospa eginda. Askok ez omen zuten ulertzen zergatik eman zion bat-batean galapan egiteari, are gehiago hain konputsiboki entrenatzeari.

Iñakirena, bere anaia gaztearena, betidaniko kontua omen zen. Hamalau urterekin hasi omen zen asfaltoa oinpeko gomarekin erretzen. Antxintxika, galapan, lasterka, karran, korrika, saltaka, arin-aringa beti.

Terek, Iñaki eta Ferminen amak ere, egunean hamar kilometro egiten zituen arineketan. Ibilbidea ez zuen askorik aldatzen, ordea. Etxetik errekaduak egitera, ilobak eskolara eramatera, etxera buelta bazkaria prestatzera, ogia erostera, berriz ilobak eskolatik jasotzera... Une oro arineketan ezagutu zuten beraien ama; bestela esanda, ez zuten beste era batera ezagutu. Lepoa eman eta urruntzen ikusten zuten ia beti.

Gurasoen etxean hirurak batu ziren batean, maratoiak, denborak, kronoak, dietak eta forma fisikoa gora eta behera ari zirela, Tereren gizon eta mutilen aitak sentenziatu zuen gaia, sofako bere eserlekutik mugitu ere egin gabe: "Zuek jakingo duzue zeri egiten diozuen ihes, baina ez izan dudarik azkenean harrapatu egingo zaituela".

Aza 9, 20122012-11-09Asteko Gaiak0

Iraganean pribilegio, egun ezinbesteko

XXI. mende honetan, pentsaezina da telefonorik gabe komunikatzea. Egunero, ia momentu oro, sakelako telefonoari itsatsita bizitzera ohitu da gizartea. Alabaina, aurreko mende hasieran, herri askotan ez zegoen telefonorik. Are gehiago, XX. mende amaierara arte, etxe askotara ez zen zabaldu sarea. Izan ere, orain dela gutxira arte, telefonoa izatea gutxi batzuek zuten pribilegioa zen. Hori horrela, 1980ko hamarkadan Bizkaiko hainbat landa herritako auzo bakartuek ez zuten telefono bakar bat ere. Gabezia hari konponbidea emateko, Bizkaiko Foru Aldundiak eta Espainiako telefono konpainiak plan berezi bat jarri zuten martxan, auzoko gutxienez telefono bat bermatuz. Baserrietan edo tabernetan jarri zituzten.

Bizkaira, baina, telefonoa ehun urte lehenago iritsi zen. 1880ko hamarkadan jarri ziren lehenengoak. Begoña Villanueva EHUko ikerlariaren arabera, 1884. urtetik aurrera, gutxi gorabehera, Bilboko itsasadarraren ezkerraldean eta eskuinaldean telefono sare bana zeukaten. Ezkerraldekoa, esaterako, Portugaleten, Barakaldon, Santurtzin eta Sestaon zegoen; Eskuinaldekoa, berriz, Erandion, Getxon eta Plentzian, besteak beste. 1891. urtean batu ziren sare biak, Compañia Peninsular de Telefonos Bartzelonako enpresaren eskutik.

Begoña Villanueva soziologian lizentziatua da, eta Euskal Herriko telekomunikazioaren historia aztertu du. Egun, 1891tik 1936ra bitartean Euskal Herrian telefoniak izan zuen garapena aztertzen duen tesia lantzen dabil, eta datorren urtean aurkezteko asmoa du.

Haren datuen arabera, Portugaleten ipini zuten lehen aldiz telefonoa. "Garai hartan, Portugalete hiri garrantzitsua zen, burgesia bertan bizi baitzen", azaldu du Villanuevak. Orduan, Bilbo ez zen gaur egungo hiria. "Oso txikia zen, eta telefono konpainiari ez zitzaion interesatzen sarea han jartzea", azaldu du. Izan ere, 1896. urtean, Abando elizatea Bilborekin elkartu zenean handitu zen hiria.

Bizkaiko Foru Aldundiak, XIX. mende amaieran, lurralde historikoan tokiko sarea jartzeko beharrizana zegoela ikusi zuen. Aurretik, ez zuen interes nahikorik agertu, telegrafoarekin ondo moldatzen baitziren. Gainera, garestia izateaz gain, telefonoa oraindik ezezaguna zen gehienentzat. Telefono sarea bazuten Bilboko itsasadarreko zenbait herritan, baina Penintsulako Telefono Konpainiaren —Compañia Peninsular de Telefonos— mende zeuden enpresek kudeatzen zituzten. Ez zegoen sare bakar gisa antolaturik.

Bizkaiko Sare Probintziala

Hainbat elkarrizketaren ostean, foru aldundiak Bizkairako sare probintziala ezartzea adostu zuen Espainiako Gobernuarekin. Red Telefonica Provincial de Vizcaya deituriko sarea zen. 1915ean hasi ziren martxan jartzen. Zabaltzeko eta antolatzeko, lehendabizi, bost bulego zeuden: Zornotzan, Durangon, Gernika-Lumon, Markina-Xemeinen eta Areatzan. 1919an beste hamar herritan jarri zituzten bulegoak; tartean, Mungian, Lekeition, Elorrion, Arrigorriagan eta Urduñan. 1915. urtetik 1927. urtera bitartean iritsi zen sarea Bizkaiko herri guztietara.

Tarte horretan, Villanuevaren berbetan, "1924. urteko apirilaren 19an, Compañia Telefonica Nacional de España sortu zen". Primo de Riberaren gobernuak telefoniaren monopolioa eman zion konpainiari. Bizkaitar bat izendatu zuten konpainiaren presidente uztailaren 31n: Urquijo markesa.

Hurrengo urtean, 1925ean, Bizkaiko Sare Probintziala Compañia Telefonica Nacional de Españaren esku geratu zen. "Azaroaren 1ean hartu zuen bere gain Espainiako telefono konpainiak sare probintziala", dio Villanuevak. Bilboko Buenos Aires kalean zegoen konpainiaren egoitza.

1936ko gerraren ondoren, eta Francoren diktadura bete-betean, 1947. urtean, Compañia Telefonica Nacional de Españak eta Francoren erregimenak kontratua sinatu zuten.

Bizkaiko Sare Probintziala, baina, ez zen heldu herri denetako auzo guztietara. Horretarako, ezinbestekoa izan zen herri guneetatik urrun zeuden auzuneetan telefonoak jartzeko egin zuten plana, landa eremuetan zerbitzu publikoa zabaltzeko plana deiturikoa. Ekainaren 5eko 1218/1981 Errege Dekretuan zehaztu zuten, eta ekainaren 24ko Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratu zen.

Bizkaiko Foru Aldundiak eta Espainiako telefono konpainiak 1981. urteko ekainaren 30ean sinatu zuten akordioa, eta udan zehaztu zuten plana. Hurrengo hilabeteetan, udalei plana azaldu zitzaien, eta horietako batzuek egin zuten eskaria. Auzoek gutxienez 50 pertsonako biztanleria izan behar zuten, planean sartu ahal izateko. Villanuevak dioenez, Bizkaian, Zornotzak, Arrankudiagak, Artzentalesek, Arrietak, Galdamesek, Karrantzak, Morgak, Zaldibarrek eta Zeberiok egin zuten eskaera. Ondoren, foru aldundiak denen eskariak banan-banan aztertu zituen, baldintzak betetzen zituzten ikusteko. Herri batzuk kanpoan geratu ziren; tartean, Zornotza.

1982ko martxoaren 22an, Compañia Telefonica Nacional de Españak eta Bizkaiko Foru Aldundiak Madrilen sinatu zuten telefonoak jartzeko hitzarmena. Urte amaieran jarri zituzten lehendabiziko telefonoak. Hain zuzen ere, iraila eta urria bitartean, honako herri hauetan: Arrankudiagan, Arrietan, Galdamesen, Morgan, Turtziozen eta Zeberion. Urtebete pasata, 1983an, Karrantzan eta Artzentalesen ere ipini zituzten.

Foru aldundiak 6.106.203 pezeta jarri zituen, finantzaketarako. "Telefono konpainiak eta foru aldundiak erdibana finantzatu zuten proiektua, bakoitzak %50", zehaztu du Villanuevak. 1990eko hamarkadara bitartean auzo askotan mantendu ziren telefono publiko horiek. Hain zuzen ere, auzootako etxe gehienetan telefonoak ipini ziren arte.

Aza 9, 20122012-11-09Iritzia0

100

• Modaren sektoreak esportatzen dituen milioi euroak. Bizkaiko Moda Elkarteak emandako datuen arabera, sektore horretan 4.000 pertsona ari dira lanean gaur egun. Horrez gain, 1.000 milioi euro inguru ekoizten ditu, eta 100 milioi euro esportatzen.

Aza 9, 20122012-11-09Asteko Gaiak0

Bizkaiko Sare Probintzialaren aurretik sei enpresa zeuden

XX. mendearen hasieran, Bizkaiko Sare Probintziala sortu aurretik, sei telefono konpainiak eskaintzen zuten telefono zerbitzua. Denak Compañia Peninsular de Telefonos enpresak kudeatzen zituen. Telefonoa leku gutxitan bazegoen ere, zeukatenek konpainia hauetako batekin zuten kontratua: Sociedad Orduña y Compañia, Sociedad Anonima Red Telefonica de Bilbao, Linea entre Valmaseda y Ortuella, Linea entre Bilbao y Galdacano, Sociedad Vasco Montañesa eta Sociedad de Telefonia Privada de San Sebastian. Azken hori zen guztietan handiena. 1903an sortu zen —berrienetakoa zen—, eta egoitza nagusia Donostian bazuen ere, Bilbon eta Espainiako zenbait lekutan izan zituen bulegoak.