Berotegi efektua eragiten duten gasak, zarata... Hainbat eta hainbat dira herritarrek kutsadura sortzen duten elementutzat dituztenak. Ez dago horren zabalduta, ordea, argiak, argiztapen artifizialak, sortzen duen kutsaduraren garrantzia. Energia gastu handi bat ere bada hainbat herri eta hiritan argiztapenarekin egiten dutena.
Susana Malon aditua da alor horretan. Herenegun hitzaldia egin zuen Bilbon, Ingeniaritza Eskolan. Argiztapenak eragindako kutsadura. Zelan babestu gaueko paisaia. Horixe izan zuen mintzagai Luminica Ambiental enpresako zuzendari Malonek, Ingurumen master bat eta Astronomia eta Astrofisikan beste bat dituenak. Argiztapen artifizialak eragindako kutsadurari buruzko azterketak egin zituen duela zenbait urte. Haren esanetan, "ia hirigune guztiak bata bestearekin lotuta daude argien distiragatik. Gaueko argiztapen artifizialaren distira ez da kasu bakan batzuetan gertatzen, dozenaka kilometrotan zabaltzen da. Bilboko distira, esaterako, beste edozein ingurukorekin elkar daiteke". Horren adibide, Bilbo Donostia edo Gasteizekin lotzen duen autobidearen irudia aipatu du: "Zerutik begiratuta, distira puntu horiz beteta ikusten da. Baita kostaldea ere". Dena den, onartu du zenbait herritan distira hori ez dela horren handia.
Argiztapenak eragindako kutsaduraren arazo nagusia da, haren ustez, kutsadura gisa ez dela antzematen. "Hasteko, orain arte inoiz ez delako neurtu, zaratarekin, esaterako, egin den bezala". Hori dela eta, zarata dezibelioetan egiten den bezala, Malonen enpresak argiztapen artifiziala ere neurtu egingo du: "Zenbaki bat jarriko diogu, unitate bat: Magnitudea/arkosegundo koadroa".
Kutsaduraz gain, argiztapena neurri gabe erabiltzeak zenbateko gastua eragiten duen ere jabetu dira bateko eta besteko administrazioak. Hori dela eta, gai horrekiko gero eta ardura handiagoa hartzen ari direla deritzo. "Astronomoek jo zuten alarma 1980ko hamarkadan, izarrak ikusteko arazoak zituztelako. Gaur egun, ordea, eragin gehiago dituela jabetu gara: energetikoak, ekonomikoak, osasunaren alorrekoak, bioaniztasunari dagozkionak... Ezin dezakegu ahaztu espezien %55 baino gehiago gauez dabiltzala", adierazi du.
Gizakia, berriz, egunez dabilen espeziea dela gogorarazi du. "Orain, ordea, badirudi egun-argia gauez ere hedatu nahi dugula, eta hori ezinezkoa da". Horrek osasunerako kaltegarriak diren ondorioak dakartzala azaldu du. Eta bioaniztasunean gehiegizko argiztapenak sor ditzakeen arazoen berri ere eman du. "Hainbat espezietan du eragina. Batez ere, harrapariaren eta harrapakinaren artean. Harrapariak ikusgaitasun handiagoa dauka harrapakina ehizatzeko, eta azken hori ezin daiteke ezkutatu". Bestalde, ipurtargi mota baten kasua ere aipatu du. "Emeak fotosentiberak dira, beraz, argitasunera jotzen dute. Arrek, ordea, kontrakoa egiten dute. Beraz, ezinezkoa da ugalketarik gertatzea".
Konponbidea ez da zaila, Malonen arabera. Izan ere, "garrantzitsuena da, gaur egungo teknikari esker, kutsagarriak ez diren instalazioak egin daitezkeela kutsatzen dutenen prezio berean. Kutsagarria ez den instalazio baten esplotazioa, gainera, merkeagoa da". Kaleko argiek, haren esanetan, ez dute argirik igorri behar maila horizontaletik gorantz. Hau da, burua litzatekeenaren marra horizontal bat irudikatuz gero, argiak handik behera joan behar duela azaldu du. "Gaur egun egiten diren kaleko argi guztiak horrelakoak dira".
Berezitasun horri esker, "argiztapen maila bera lortzeko potentzia jaitsi egin daiteke. Argiztapen hori, gainera, kutsatzen duten argiena baino handiagoa izan daiteke zoruan. Beraz, igorpen zuzeneko argiztapena murrizteaz gain, potentzia bera ere murrizten da. Horrek kontsumo txikiagoa dakar. Eta askoz hobeto ikusteko aukera ematen du, gainera", ondorioztatu du.
Jarrera eta ohiturak aldatu
"Argiztapenak eragindako kutsadura murrizteak ez du esan nahi ilunpetan geratu behar dugunik". Arazoa da, Malonen esanetan, gizakiaren begia gaizki ohituta dagoela. "Sarri badirudi argiztapen fokoa ikusten baduzu argiztatuta zaudela, eta, ondorioz, seguruago. Benetan, ordea, itsututa zaude. Izan ere, argi puntu bati zuzenean begiratzen badiozu, argi handia dagoela iritziko diozu. Argi puntua begiratzeari uzten diozunean, ordea, bat-batean ez duzu ezer ikusten, itsututa geratzen zara. Hori da arazoa". Kutsatzen ez duten kaleko argietan argi puntua ez da ikusten. "Azpian bertan jarriz gero, bai, ikusten da, baina handik urrunago bazaude, ez da ikusten. Argirik ez dagoen sentsazioa eman dezake, beraz. Hala ere, zoruari erreparatzen badiozu, argi kopuru handia dagoela ikusiko duzu. Jarrera hori aldatu behar dugu: argiek ez gaituzte itsutu behar, argiztatu baizik".
Antzeko iritziak azaldu ditu Xabier Abian Sueskun Ekologistak Martxan elkarteko kideak. Haiek ere azterketa bat martxan jartzeko asmoa daukate. Bilbon jarriko dute eurak arreta. "Luxometro bat —argiztapen mailak neurtzen dituen unitatea da luxa— erosi eta hainbat kaletan neurketak egiteko asmoa daukagu. Txosten bat osatu nahi dugu, eta Bilboko Udalari eskatuko diogu argiztapena argindarra arautzen duen errege dekretuaren arauetara egokitu dezan". Azterketa hori Bilbon hasi, baina gero hedatzeko asmoa ere badutela iragarri du.
1890/2008 eraginkortasun energetikoari buruzko errege dekretuak arautzen du argiztapenek zer-nolakoak izan behar duten. Abianen esanetan, "leku batzuetan nahikoa izango litzateke 15 luxekin; esaterako, Zazpikaleetan. Izan ere, oinezkoentzako kaleak dira bertakoak. Hala ere, ziur gaude argiztapena behar baino askoz handiagoa dutela", esan du. Legeak inposatu ez arren, "esfortzu bat" eskatu nahi diote Bilboko Udalari. "Ikuskatze energetiko bat eskatuko dugu, egoera zein den ikus dezaten, eta, horren ostean, hobekuntza plangintza bat martxan jartzea proposatuko dugu, apurka argiztapena egokituz joateko. Era horretako inbertsioak sei urte baino lehenago amortizatzen dira, aurrezten den energia kontuan hartuta. Uste dugu egingarria dela, eta egin egin beharko litzatekeela".
Abianek eredugarri izan litekeen adibide bat eman du, Izaban (Nafarroa) daukaten argiztapen sistema azalduta: "Pertsonen presentzia antzematen duen argiztapen sistema daukate han. Mugimendua antzematen du sistemak eta horren arabera pizten dira argiak. Argindarra %70 eta %80 artean aurreztea dakar. Kutsadura ere, noski, gutxitu egiten da".