BIZKAIKO HITZA

Olentzerok egin zuen menditik beherako bere ibilaldia Bizkaiko txoko guztietako haurren eta helduen gozamenerako. Asteburu honetan, berriz, zaldiz, trenez zein itsasontziz iritsiko dira Ekialdeko Hiru Errege Magoak. Eta herri askotan harrera egingo diete bihar arratsaldean, gauez opariak etxez etxe uzteko indarrik falta ez dezaten.

GATIKA

Erregeak, morroiak, artzainak eta baserritarrak 17:00etan azalduko dira Gatikako kaleetan. Hain zuzen, ordu horretan abiatuko dira Larrate azpitik herrirantz. 19:00etan frontoian elkartuko dira, eta umeek idatzitako gutunak irakurriko dituzte.

Hara bilduko direnei ez zaie gozokirik faltako. Txokolatea ere banatuko diete guztie. Saioan zehar abestiak eta dantzak ere antolatu ditu. Urtero legez, jaiotza biziduna ere antzeztuko dute gatikarrek. Intxurtu dantza taldeak antolatzen du jaia.

DURANGO

Durangora Congregaciones Marianas elkartearen eskutik iritsiko dira Meltxor, Gaspar eta Baltasar. 18:30ean aterako dira Frai Juan de Zumarragatik. 19:00etan, geldialdia egingo dute Ezkurdi plazan. Handik, udaletxeko plazara joko dute: 19:20rako aurreikusi dute etenaldi hori. Bukatzeko, 20:00etan, Andra Mariko elizpean elkartuko dira.

KARRANTZA

Enkarterrin ere ez da Erregerik eta haien segiziorik faltako. 17:30ean jarri dute ateratzeko ordua. Kultur Etxetik abiatuko dira Ekialdeko Hiru Errege magoak. Handik Concha auzorako bidea hartuko dute. Ostean, zaharren egoitzara egingo dute bisita. Handik, berriz ere, Concha igaroko dute. Anbasaguastik ibilbidea egin eta gero, Sainz Indo plazan bukatuko dute desfilea; Concha auzoan hori ere.

SANTURTZI

Kostaldeko herriaren ohiturari jarraikiz, Santurtzin itsasontzia ez den beste bide batean ezin zitezkeen lurreratu Erregeak. 17:00etan egingo die harrera alkateak portuan, eta herriko giltzak emango dizkie. 18:00etan abiatuko da desfilea, Kabiezeseko Axular kaletik. Cotillo, Antonio Alzaga, J. M. Barandiaran, Murrieta etorbidea, Santurtzi parkea, Mendizabal Kapitaina, Juan XXIII.a, Maestro Calles eta Viñas igaroko ditu. Udaletxean bukatuko dute ibilbidea. 19:30ean, Torre jauregian egingo zaie harrera.

BERMEO

18:00etan emango diote hasiera Bermeon desfileari. Herriko kaleetan zehar ibiliko dira Hiru Errege Magoak. Kalejira amaitzen dutenean, bertaratzen diren umeek Erregeekin eurekin argazkiak ateratzeko aukera izango dute. Horretarako, udal liburutegira jo beharko dute; han izango dira Meltxor, Gaspar eta Baltasar horretarako prest. Busturialdeko beste hainbat herritan ere izango dira desfileak, besteak beste, Gernika-Lumon edo Busturian.

IGORRE

Igorren 18:30ean hasiko dute desfilea. Mandoia kalean zehar egingo dute. Bestalde, domekan, Arratiako egoitzetatik bisitan ibiliko dira Hiru Errege Magoak.

Arratialdean desfile gehiago ere izango dira bihar. Besteak beste, Bedian, 18:00etan hasiko da desfilea; Lemoan, parrokiako katekesi taldeak antolatuta, 18:30ean aterako da udaletxetik.

GETXO

Bi zatitan banatutako desfilea izango dute Getxon. 18:00etatik aurrera, zazpi karroza eta bi fanfarrek emango diote hasiera ibilbideari. Lehenengoa, Andra Mari eta Algorta auzoetan egingo dute, eta, bigarrena, Areetan eta Erromon. Bi tona gozoki banatuko dituzte aurtengo desfilean; zeliakoek ere jateko modukoak.

Desfilearen lehenengo zatia Andra Mariko kiroldegian hasiko da, 18:00etan. Auzo hori zeharkatu ostean, Algortara pasatuko da. Bertan, Maidagan kalean, Aingeruko etorbidean eta Telletxe eta Maria Andresena kaleetan zehar ibili ondoren, Kasinoaren aurrean amaituko da. 19:00 aldera, ibilbidea bukatuta, Algortako kultur etxera abiatuko dira Erregeak, txikienekin berba egitera.

19:30ean emango diote hasiera desfilearen bigarren zatiari, Areeta eta Erromo auzoetan. Areetako etorbidean hasi eta ondoko ibilbidea egingo dute: Kale Nagusia, Ezekiel Agirre, Kresaltxu, Gorbea eta Gorbelaurre. 20:15ean, Andres Isasi musika eskolara joango dira, eta umeek oparitarako zer gura duten eskatzeko azken aukera izango dute.

Villaverde Turtziozko edaririk ospetsuena ardo berdea da. Beste eremu batzuetan ere ekoizten dute. Txakolin argia da, garratz ukitu batekin. Eguzkiak gutxi jo eta hezetasun handia egon arren, Erdi Arotik mahastiak landatzeko ohitura dute. Gaur egun, h...

Gabon jaiak bukatzear dauden arren, gozozaleek oraindik hitzordu garrantzitsua dute Errege Egunean. Erdi Arotik datorren tradizioari eutsiz errege opila jango dute Euskal Herriko etxe askotan domekan. Eta Bizkaian azken urteetako legean kalean banatuk...

Trebiñu administratiboki Burgosko (Espainia) herria izan arren bertako herritar gehienek Euskal Herriko, Arabako herri bihurtu nahi dutela ez dakienik ez da egongo. Bizkaian bertan, ordea, bada askorentzat ezezaguna den antzeko kasu bat. Enkarterri eskualdean dagoen herri txiki bat da. Karrantza, Artzentales eta Turtzioz ditu mugakide. Administratiboki, ordea, Kantabriaren (Espainia) menpe dago. Laurehun biztanle ere ez ditu, eta hogei kilometro koadroko eremua: Villaverde Turtzioz da herri hori.

Aspaldi, bertako herritarrek herria Bizkaian sartzeko saioa eta prozesua abiatu zituzten. Udalak bera ere esku hartu zuen, eta 1986an, osoko bilkura batean, oniritzia eman zioten anexioa eskatzen zuen mozioari. Espainiako Gobernuak, ordea —PSOE zegoen garai hartan agintean— atzera bota zuen Villaverde Turtziozko herritarren erabakia, eta gaur egunera arte ez da era horretako bestelako saiorik izan.

"Gaur egun, herrian ez dago enklabeari buruzko eztabaidarik", azaldu du Jose Ignacio Agirre bertako Tejea kultur elkarteko kideak. "Denbora luzea daramate gauzek lasai. Jendeak onartuta dauka afera politikoa dela hori eta Kantabriako politikariek ez dutela onartuko lurraldez aldatzea", iritzi dio.

Eliza ere, bizkaitarra

Bizimodua, baina, Enkarterriko beste edozein herritarren antzera egiten dute Villaverde Turtziozen. "Oinarrizko zerbitzuak Enkarterriko beste herri baten antzera gauzatzen ditugu: eskolatzea, osasun arloa eta bizimodu soziala zein kulturala".

Izan ere, Bizkaiko Foru Aldundiaren eta Eusko Jaurlaritzaren zerbitzu publikoak baliatzen dituzte hainbat alorretan. Kontuan hartu behar da Santandertik (Kantabria, Espainia) 79 kilometrora daudela. Elizari dagokionez ere, Bilboko Elizbarrutiko parte da herriko parrokia.

Umeek, beraz, euskara ikasten dute eskolan. "Duela zenbait urteko ez dakit zer-nolako gorabehera politikoak tarteko, herriko eskola publikoa kendu zuten. Ordutik, ume gehienak Turtziozko eskola publikoetara eramaten dituzte; gainerakoak Zallako eskola pribatuetara joaten dira. Bizkaiko eskoletan ari dira ume guztiak txiki-txikitatik", azaldu du Agirrek. Eskola sasoia amaituta, "Balmasedako edo Bilbo inguruko institutuetan" hasten direla gehitu du.

Zabor bilketa eta autobus zerbitzua ere foru aldundiak ematen dizkie. "Ez dago Kantabriako autobus linearik Villaverden. Bizkaibus lineak dira guztiak. Zaborrei dagokienez, Enkarterriko mankomunitatearekin funtzionatzen dugu".

Gazteak dira euskal herritar sentimenduari eta Bizkaiko herri bihurtzeko nahi horri eusten diotenak. "Gazteen artean, bai, zalantzarik gabe, nagusi da sentimendu hori. Kontuan hartu behar da txiki-txikitatik bizimodua Enkarterrin egiten dutela eta harremanak eremu horrekin dituztela. Oso gazte gutxik izango dute Kantabriarekiko lotura sentimendua. Onartu egiten dute Kantabriaren menpeko herri batean bizi direla; pentsamendu, kirol, harreman eta bestelakoei dagokienez, ordea, Euskal Herriarekiko gertutasun sentimendua dute", ondorioztatu du.

PRCko (Partido Regionalista de Cantabria) alkatea daukate gaur egun udalean, "Miguel Angel Revillaren jarraitzaileak", Tejea elkarteko kidearen esanetan. "Revillak, herritar on legez, asko hobetu zituen Villaverde Turtziozko azpiegiturak, bizimodua... Kantabriako gobernuan egin zituen urteetan", esan du. Horrek bertako herritarrak lasai mantendu dituela deritzo, 1980ko hamarkadan piztu zen prozesua berriz abiatzeko beharrik gabe.

Desanexio prozesua

Ricardo Sanz Cebrian aritu zen Villaverde Turtzioz Bizkaira anexionatzeko prozesuko abokatu gisa. 1986ko irailean idatzi zuen hark udalak gehiengo osoz onartuko zuen mozioa. "1995eko abenduaren 29ko epai baten bitartez, udalak integraziorako egindako akordioa onartu zuen [Espainiako] Auzitegi Gorenak".

Espainiako Gobernuari erreferenduma egiteko eskaera egin ziotenean, ordea, ukoa etorri zen. "Ministroen Kontseiluak atzera bota zuen baimen hori. Eta [Espainiako Auzitegi Konstituzionalak ere bat egin zuen horrekin".

Villaverde Turtziozko herritarren artean, 1986 eta 1991 bitartean "ilusio sentimendua" nagusi zela gogorarazi du abokatuak. "Bertako gazte asko euskara ikasten ari ziren, eta bizilagunek, gainera, Kantabriaren aldetik utzita zeudela antzematen zuten". Sanz kritikoa da: "Beti pentsatu izan dut era horretako enklabeak anakronismo hutsa direla. Enklabeon egoera administratiboak zaildu egiten du zerbitzu publikoen kudeaketa. Dena den, uste dut integraziorako prozesu batean kontuan hartu behar den oinarrizko faktorea herritarren, kasu honetan, Villaverde Turtziozko herritarren borondatearekiko errespetua dela".

Bestalde, ez du uste luze gabe herritarren artean berriz ere Bizkaian integratzeko nahia piztuko denik. "Are gutxiago dugun krisi sakonean", esan du. Krisi garai horretan "primun vivere, deinde filosofare (lehendabizi bizi, ostean filosofatu) latinezko adierazpenak indar berezia" hartzen duela deritzo, gainera. Legeari dagokionez, egoera ez da aldatu. "Ministroen Kontseiluaren arabera, integrazio prozesuaren aurretik Kantabriak berak Villaverde Turtzioz bere lurretatik bereizteko prozedura onartu behar du. Eta autonomia estatutuak ez du aurreikusten horrelakorik".

Villaverde Turtziozera doanak planteatu ere ez du egiten, Jose Ignacio Agirreren esanetan, Euskal Herrian edo Kantabrian dagoen. "Egunerokoan, Enkarterriko beste edozein herriren antzekoa da. Lurralde hesi bat daukagu, baina ez dugu inongo desberdintasunik gure eskualde naturaleko beste edozein herritarrekin alderatuta".

Oihan Vega DJ bergararra bertatik bertara, zuzenean ikusteko aukera izango da gaur, Bermeoko Kafe Antzokian. Aurreko egunetan, beste hainbat herritatik ibili da. 18:00etan hasi eta 21:00etara bitartean, bere disko festa berezia martxan jarriko du, dan...

Askotan komunikabideetan antzekoak agertu izanagatik, biziki hunkitu ninduen orain hiru aste inguru Connecticut-en gertatutako sarraskiak. AEBetara heldu berritan izan zen, eta bidaian bertan irakurritako hainbat albisterekin batera korapilatu zitzaidan sabelean berria. "Bertze sarraski bat eskolan", zioen egunkari honetako albiste-buruak. Hogei ume inguru tirokatuta, bospasei irakaslerekin batera. Heriotza goiztiarrak denak; eta haurrenak zer esanik ez.

Lagun baten laguna ere hil zen orain hilabete luze, gaitzen batek jota, 32 urte inguru zituela. Doluminak eman nizkion lagunari, eta zer pentsatu handia eman zidaten bere hitzek: "Inon ez dugu sinatu bizitzak 70 urte iraun behar duenik". Eta egia da.

Eta ez da bizitza bat luzeagoa izate hutsagatik aberatsagoa, beteagoa. Badaude 80 urteko bizitza hutsak eta badaude 20 urteko bizitza beteak; lurbira honetan hartutako jarrerak ematen dio balioa geure mundualdiari.

Otu zait hiru pilaretan eusten dela jarrera hori: ametsetan, arriskuetan eta hautuetan. Continuum bat osatzen dute, eta komunean dute galbanari eta beldurrari aurre egiteko beharra. Lehengoek indarra ematen digute aurrera egiteko; zentzua ematen diote egunerokotasunari zelanbait, zergati bat egiten eta egiten ez ditugun horiei. Inozoa izan badaiteke ere, azenarioa jarraitzen duen astoaren irudia bezala, bultzada bat dira ametsak. Eta badira, halere, ametsik, ilusiorik, pasiorik bako pertsonak.

Arriskuek, balizko bigarren zedarriak, oztopa gaitzakete, baina horregatik dira erronka; baita probokazio ere. "Bizitza bakarra dago!", egiten dute garrasi ausartegiek. "Te-te, bizitza bakarra dago…", esango du, ordea, arduratsuegiak. Oreka da giltza hemen (ere), eta gure jokabideak itxuratuko du ibiliko dugun bidea.

Azkenik hautuak ditugu, erabakiak. Bai ala ez; barru edo kanpo. Eta ausardia behar da bizitzan leku zehatz bat aldarrikatzeko: elkarte batean sartzeko, alderdi politiko batekin elkarlanean aritzeko, fededuna izateko… Talde bateko kide izatea onartzean nork bere banakotasuna murrizten du.

Eta ba al dago norbere askatasuna ematea baino portaera eskuzabalagorik? Denontzat onuragarria izan daitekeen zerbaitengatik ni-a gu bihurtzea baino jokaera eskertzekoagorik?

Jamie Brown Heguy 19 urteko euskal-amerikarra zendu da arestian, eta, bertako euskal komunitatean diotenez, lan handia egiten zuen boluntario gisa euskal kultura lurrotan zabaltzearren.

Gertaera tristea, baina gaztea izanagatik bizitza eskuzabaltasunez zukutu zuen. Urteek zimurrak dakartzate, ez balio handiagoa. Arriskuak egonagatik amestu gura izateak eta, gerora, hautatzeak dakar baliotasuna.

Doazela hitzok horrela dihardutenen omenez.