A. Laskibar- N. Salazar
Aldundiak 1.165 milioi euro izango ditu datorren urtean sailetan gastatzeko. Aurtengo kontuekin alderatuta, %1,1eko murrizketa esan nahi du horrek: 12,6 milioi euro gutxiago. Sail batzuek aurrekontu handiagoa izango dute, halere...
Ander Zarraga
Etorkizunari buruz erabakitzeko eskubidearen aldeko galdeketetan parte hartuko duten herrien zerrenda luzatzen doa Busturialdean. Bermeo eta Busturia izan ziren kontsulten alde adierazpenak egin zituzten lehenak, orain Gernika-Lumo, Nabarniz eta Kanala auzoa batu zaizkie, eta apirilaren 2an egingo den galdeketarako herri gehiago batzea espero dute antolatzaileek.
Gure Esku Dago-k herrietan antolatu dituen dinamiken barruan, zapatuan 50 bat pertsonak elkarretaratzea egin zuten Busturiko Madariaga dorretxean. Ana Tere Bengoetxek hartu zuen adierazpena zabaltzeko ardura: "Herri heldua garelakoan gagoz, eta badakigu gure geroa zelan antolatu gura dugun", azaldu zuen, besteak beste, egitasmoaren zergatia.
Erabakitzeko eskubidea gauzatu gura dutela adierazi, eta datozen hilabeteetan Busturialdeko herri gehiago batuko zaizkien itxaropena azaldu zuen. "Inori ezer inposatu gabe, herritarrek geroa denon artean erabakitzeko eskubidea dugulako".
Aniztasuna
Zapatuko bateratzean jatorri, iritzi politiko eta herri ezberdineko pertsonak batu zirela nabarmendu zuen Alex Zenarruzabeitia Gure Esku Dago-ren Bizkaiko koordinatzaileak: "Hau ez da bakarrik abertzaleen kontu bat, ez da lurraldetasunaren inguruko kontu bat, ariketa demokratiko bat baizik; herritarren erabakitzeko eskubidearen inguruan ari gara lan egiten".
Euskal gizartea osatzen duten pertsona guztiengana heldu nahi dutela nabarmendu zuen. "Erabakitzearen alde egiten dugula diogunean, denaren inguruan erabaki nahi dugula diogu —adierazi zuen—. Busturialdean galdeketa egitea beharrezkoa zela ikusten genuen. Busturialde osoan egitea nahiko genuke, baina, oraingoz, Bermeo, Gernika-Lumo, Nabarniz, Kanala eta Busturian egitea lortu dugu".
Busturialdea osatzen duten hogei herrietatik bost horietan galdeketak egingo dituzte. Hala ere, beste herrietan ere lanean ari direla nabarmendu zuen Zenarruzabeitiak.
Galdeketa egingo duten herriak "iceberg baten tontorra" bezala deskribatu zituen, beste herri askotan egiten ari diren lana goratu nahian. Hain zuzen, oraindik ere, beste herri batzuetan galdeketak egitea posible dela uste du. Eta oraingoz galdeketarik aurreikusi ez arren beste prozesu mota batzuk abiatu dituztenen garrantzia ere nabarmendu zuen: "Etorkizunean hartuko dugun erabaki hori hartzeko momentuan, herritarrak ahaldun sentitzea nahi dugu".
Gernika-Lumon ere bai
Orain arte Gernika-Lumon galdeketarako bidean ekintzak egin badira ere, orain arte ez zegoen argi kontsulta egingo ote zen ala ez. Galdetzea lantaldeko kideek elkarrekin erabaki dutela jakinarazi du Iban Mintegi Gernika-Lumoko lantaldeko kideak, eta erabaki horren inguruan informatzeko jarduerak egiten jarraituko dutela erantsi.
Bermeon, Busturialdeko beste herri garrantzitsuenean, uztailaren 2an egin zuten erabakitzearen aldeko adierazpena plazaratzeko jaia, herritarren parte hartze zabalarekin. Antolatzaileek adostutako adierazpena irakurtzeaz gain, jai giroan ospatu zuten eguna, eta bozketa sinboliko bat ere egin zuten.
Busturia da adierazpena egin zuen eskualdeko lehen herria. Ekainaren 5ean plazaratu zuen ekimenean parte hartzeko nahia.
Hasiera batean, Busturialdean antolatzea kostatu zitzaiela aitortu dute sustatzaileek. Izan ere, haien esanetan, herri bakoitzaren errealitatea desberdina da; ez da gauza bera Gernika-Lumo edo Bermeo bezalako herrietan antolatzea, edo txikiagoak diren beste herrietan jendea mugiaraztea. Hala ere, behin jendea mugiarazita, erabakitzeko eskubidearen aldeko galdeketak antolatzeko ekimenak pixkanaka sortzen ari direla azaldu dute.
Sukarrieta eta Gautegiz Arteagaren artean banatuta dagoen Kanala auzoko herritarrek ere erabakitzeko eskubidearen alde bozkatuko dutela adierazi zuten zapatuko elkarretaratzean. Hala ere, auzo hori osatzen duten bi udalerrietan ez dute erabakitzeko kontsultaren inguruko adierazpenik egin.
Oraingoz Bizkaian dagoen halako kasu bakarra dela adierazi du Zenarruzabeitiak, eta erabiliko duten prozedura aztertzen ari dira. Hala ere, herritarren nahia nabarmendu du hark: "Borondatea badute, eta, hortik hasita, ikusiko dugu zer egin".
Aitziber Laskibar Lizarribar
Bilboko Itsasadarra Itsas Museoari premiazko laguntza emateko baimena eskatu dio Juan Maria Aburto alkateak udalbatzari; museoak "pertsiana itxi ez dezan", udalak 75.000 euro eman diezazkiola. Baietz esan du udalbatzak. EAJ...
Natalia Salazar Orbe
Herritarrek euren etorkizunari eta egunerokoari buruz erabakitzeko eskubidearen aldeko aldarriak ez du etenik. Batetik bestera ehuntzen ari dira oihartzun hori. Beste bederatzi herrik iragarri dute datorren urtean egingo dutela galdeketa: Abadiñok eta Zornotzak, Durangaldean; eta Uribe Butroen, ondoko beste zazpiek: Arrieta, Bakio, Gamiz-Fika, Gatika, Maruri-Jatabe, Meñaka eta Mungiak.
Horiek dira galdeketarako data 2017an ezarri duten azkenak. Hala ere, aurretik ere herri gehiagok iragarria zuten datorren urtean gauzatuko zutela euren erabakitzeko eskubidea. Barrika, Bermeo, Busturia, Durango, Elorrio, Larrabetzu, Lemoiz, Orozko, Sopela eta Urduliz dira horietako batzuk. Iragarpenez gain, azken egunetan Gure Esku Dago dinamikarekin lotuta hainbat jarduera egin dituzte batean eta bestean. Baita dagoeneko galdeketa egina duten herrietan ere.
Atzerako kontaketa martxan hasi dute Abadiñon. Joan den asteko ostegunean erabaki zuen bertako Gure Esku Dago taldeak datorren urterako galdeketari baietza ematea. 28 abaiñoztar elkartu ziren bertan, eta 27ren babesa jaso zuen proposamenak.
Batzar hura lehen mugarria izan zen. Baina beste batzuk etorriko dira. Lau ezarri dituzte adostutako kronograma edo egutegian; horietako bakoitza herri batzar bat izango da. Azarotik aurrera sinadurak biltzen hasiko dira. Horretarako, besteak beste, postuak jarriko dituzte kalean.
Argi dute herri galdeketaren prozesua aurrera eramateko beharrezkoa dela ahalik eta talde zabalenaren ekarpena. Hori lortzeko, laguntzeko edo parte hartzeko prest daudenei dei egin diete. Helbide elektroniko bat jarri dute erabiltzaileentzako eskuragai: abadinogureeskudago@gmail. com. Sare sozialetan ere badituzte profilak.
Galdeketan parte hartzeko eskubidea askatasunaren ikur gisa defendatu du talde eragileak: "Erabakitzeko eskubideak ez du baldintzatzen erabakia bera: erabakia hartzeko jartzen du bidea, bakoitzak ibili dezan nahi duen aldera".
Aitzindaria izan zen Arrankudiaga-Zollo Bizkaian. Nafarroako Etxarri-Aranatzen atzetik, bigarrena izan zen Euskal Herrian galdeketa egiten. 2014ko azaroan egin zuten, horretarako propio sortu zuten Ados plataformak sustatuta. Erabakitzeko eskubidea praktikan jarri zutenetik bi urte betetzear direnean, plataformak aurkeztutako bost puntuko mozioa onartu berri du udalak, aho batez. Hala, kontsultari legitimotasuna eta izaera historikoa aitortu dizkiote. Etxarri-Aranatzekin senidetzeko prozesua hasiko dute. Udalbatzak parte hartuko du galdeketaren urteurrena ospatzeko antolatu diren ekitaldietan eta plaka oroigarriari estalkia kentzeko jardueran. Azaroaren 6an egingo dituzte bi ekitaldiok. Gure Esku Dago dinamikarekin lotuta hartzen diren erabakien berri bandoen bidez jakinaraziko du udalak. Azkenik, Etxarri-Aranatzekiko senidetzea iragartzeko seinaleak jarriko ditu udalak herrian.
Dimoztarrak dira galdeketa gertuen dutenak. Azaroaren 27rako dute deituta. Motoreak erabat berotuta badituzte ere, ari dira ekitaldi eta jarduera gehiago egiten. Joan den domekan, esaterako, Francoren diktaduraren ostean herrian izandako alkate eta zinegotziak elkartu zituzten, eta Euskal Herriarentzat erabakitzeko eskubidea aldarrikatu zuten.
Aldarrikapen hori hiru arrazoietan oinarritu dute: "Euskaldunok nazio bat osatzen dugu. Euskal Herriak historian zehar izan dituen eskubideak berreskuratzea gura dugu. Eta Euskal Herriaren burujabetasuna gura dugu".
Gogora ekarri zuten historian zehar hainbat aldiz Euskal Herriarentzako burujabetasunaren defentsa egin izan dutela herriko ordezkariek: "Batzuetan herri mailan, eta beste batzuetan, garaian garaiko erakundeetan". Besteak beste, 1936ko azaroaren 23an Dimako Udalak Espainiako Errepublikako Gobernuari eskatu zion 1839ko urriaren 25eko lege dekretoa bertan behera utz zezan, lege horrek burujabetasunaren adierazle ziren foruak murrizten dituelako. "Legeak gure herriaren berezko askatasuna deusezten du, eta horrexegatik egiten da protesta, behin eta berriro, oraindik indarrean dagoen lege horren kontra".
Uribe Butroeko hainbat herri buru-belarri ari dira eurenetan herri galdeketa antolatzeko prozesuak garatzen. Eskualde osoko batzorde sustatzailearen aurkezpena egin zuten domekan, Gatikan. Alkar Hartuta elkarteak sustatuta, 2017ko udaberrian gauzatuko dute erabakitzeko eskubidea ondoko herriek: Arrieta, Bakio, Gamiz-Fika, Gatika, Maruri-Jatabe, Meñaka eta Mungiak. Oraingoz, lehenengo urratsa jarri dute martxan. Sinadura bilketa bat abiatu dute. Horrek bermatuko du herri galdeketa. Abenduaren 18ra arte izango da sinatzeko aukera.
Hurrengo pausoa, galdera zehaztea izango da. "Parte hartze, hausnarketa eta adostasun prozesu batetik jaioko da galdera hori", zehaztu zuten txalapartak lagunduta eta jai giroan egin zuten agerraldian. Galdera aukeratuta, galdeketaren data zehaztuko dute. "Prozesu honetan parte hartzaile kopurua izango da gure galdeketa bermatuko duena, eta horretan ahalegin eta indar handia jarri beharko ditugu".
Zenbait herri aurrerago doaz prozesuan, eta beste batzuk, hastapenetan daude. Tarteko bidean legoke Zornotza, beste askoren antzera. Galdeketa egiteko erabakia hartua du. Eta datorren urtean du helmuga. Abadiñon legez, joan den asteko ostegunean hartu zuten, "harrotasunez", euren herrian prozesu hori martxan jartzeko "ohorea".
Prozesu horrek "zabala, gardena eta anitza" izan behar du. Horretarako, herriko sektore guztiei parte hartzeko deia luzatu diete: indar politiko eta gizarte eragile guztiak gonbidatu dituzte. Baita hezkuntza, emakume, kirol, kultura, euskara, ekologia, gazteri, lan arlo edota hirugarren adinekoei ere, besteak beste. Hainbat deialdi publiko egingo dituzte, hala nahi duenak, proiektu horretan "modu aktiboan" parte har dezan.
Beraz, hormak eta harresiak maite ez dituzten herritarrak lanean ari dira kostaldetik hasi eta barrualdeko herrietaraino. Mugarik jarri behar ez zaien urek libre beheratzen jarrai dezaten egin ahalak egingo dituzte, milaka urtez egin legez.
Aitziber Laskibar Lizarribar
Aspaldi aldatzen ari den Bilbori beste bultzada bat eman eta erabat eraldatzeko lanean ari da udala. Irudikatzen ari da hiri eredu berria; gune bakoitzerako proiektuak lantzen, eta irudikatzen ari den hori marrazten. Jauzi horretarako gauza asko aldatu behar ditu. Eta, aldaketa horietarako, orain arteko plangintza egokitu beharra du. Hiri Antolaketarako Plan Orokorra da horretarako baliabidea. Berria egin beharra du, eta horretan ari da. Aurrera begirako proiektu nagusiak jasoko dituen oinarria izango da plan orokor hori. Oraingoz, ildo nagusiak jasotzen dituen testua aurkeztu du udalak. Aurreikusten dituen proiektu zehatzak jaso ditu bertan, eta, horietako batzuetan, ideiak betetzeko alternatiba desberdinak jarri ditu mahai gainean.
Egin nahi duen aldaketaren tamaina kontuan hartuta, herritarrak partaide sentiarazi nahi ditu udalak, eta parte hartzeko prozesu oso bat abiatu du horretarako: Aurrerago!. Bilboko zortzi barrutietako bakoitzean eginak dituzte aurkezpenak, prozesuan nola parte har daitekeen herritarrei bertatik bertara azaltzeko. Orain, bigarren fasea jarri du martxan.
Proposamenen gaineko eztabaidan aurrez aurre edo Internet bidez parte hartu ahalko dute herritarrek; bai norberaren izenean, bai elkarteen ordezkari gisa. Horretarako lehenengo baldintza izena ematea da. Azaroaren 18an amaituko da horretarako aukera. Bilboko Udalaren webgunean egin daiteke hori, www.bilbao.eus/aurrerago helbidean. Bertan, parte hartzeko inprimakia bete beharko da —udaltegietan ere izango da inprimakia betetzeko aukera—. Hiri Antolaketarako Plan Orokorrari buruzko informazio hitzaldira joatea, Bilbon erroldatuta egotea eta 16 urte baino gehiago izatea dira parte hartzeko beste baldintzak. Prozesuan webgunearen bidez parte hartu nahi dutenek ere izena eman beharko dute, webguneko Foroa atalean.
Lantaldeetan zuzenean parte hartuko dutenak azarotik otsailera bitartean egingo diren batzarretako kide izango dira. Barrutika batuko dira lantalde horiek. Lau saio izango dituzte: plan orokorrari eta hirirako zein barruti bakoitzeko proposamenei buruzko informazio orokorra emateko izango da bat, eztabaidarako beste bi, eta lantaldeetatik ateratako ondorioak jasotzeko beste bat.
Behin plan orokorraren aurrerapenerako egindako ekarpenak jasota, jendaurrean egongo da proposamena bi hilez. Herritarrek eta eragileek iradokizunak eta alternatibak aurkeztu ahal izango dituzte orduan. Mikel Ocio Hiri Antolaketarako zuzendariak azaldu duenez, proposamen guztiak jaso eta aztertuko ditu udalak. Baita erantzun ere. Proposamenen egileei horiek aintzat hartuko diren edo ez erantzungo die, arrazoiak emanda.
Azken erabakia, hala ere, Bilboko udalbatzak izango du. Bertan erabakiko da zeintzuk izango diren plan orokor berria idazteko kontuan hartuko diren irizpide, alternatiba eta proposamenak. Behin betiko plana idazten hasterako 2017a izango da. Eta idazketarako beste hamabost bat hilabete beharko dira. Ociok 2018ko amaiera alderako espero du idatzia Hiri Antolaketarako Plan Orokor berria, bere zehaztasun guztiekin. Ondoren, beste urtebete inguruko tramitazioak egin beharko dira.
2020an hasiko dira lanak
Aurreikuspenen arabera, 2020. urtea izango da, beraz, plangintzan jasotako lanak egiten hasterako. Hori bai, aurrez lan batzuk prestatzen has litezkeela zehaztu du Ociok. Aurreikusitako plangintza osoa amaitzerako, berriz, hamabost-hogei urte igaroko dira.
Herritarrek zertan eragin ahalko duten ere aurreratu du Bilboko Hiri Antolaketarako zuzendariak: "Ideia batzuk hiriaren plan estrategiko gisa ditugu; horiek ez dira kolokan jarriko. Adibidez, ez dago zalantzan AHT Bilbora iritsiko dela, A-8a Errekaldetik desagertuko dela, Olabeaga eraldatu behar dela eta tranbiak Zorrotzaurrera joan behar duela. Galdera da nondik eta nola egin daitekeen hobeto".
Aitziber Laskibar Lizarribar
Emakume indartsua da Lourdes Arronategi (Busturia, 1938). Asko bizitakoa, eta bizimodu gogorrak zaildutakoa. Espetxea betidanik egon da presente haren bizitzan, eta ohitua dago etxekoak kartzelaren hoztasunean ikusten. Denbora luzean ez ikusten ere bai. Halakoak ohiko bihurtuta, egoera krudelei garrantzia kentzeko jarrera du; irribarrea ateratzen du egoerarik latzenei buruz hitz egiteko ere. Edo isiltzeko, kontatu baino gehiago isiltzen baitu. Garraztasunari baino gehiago, anekdotei heltzen die. Preso dituen bi semeak bizitzen ari direna izendatzeko arazorik ez du, halere: "Oso gogorra da". Bost semeetatik Ibon eta Eneko ditu kartzelan. Frantzian bat, Espainian bestea. Biak, muturreko egoeran. Eta, azaleratzen ez duen arren, nabari zaio kezka.
Frantziako Valence kartzelan dute preso Ibon Goieaskoetxea Arronategi, ekainetik. Etxetik ia mila kilometrora. Familiara gerturatzeko lekualdatuko zutela esanaz argudiatu zioten espetxe aldaketa: "Bai, noski, familiara gerturatzeko...", errepikatu du amak, ironiaz. "Hori esan zuten; hurbiltzeko zela". Urruñan (Lapurdi) bizi dira Ibon eta Enekoren gurasoak: Lourdes Arronategi bera eta Gotzon Goieaskoetxea. Noizean behin joaten dira Busturiko etxera, baina gutxi, gero eta gutxiago. Semeak ikusteko hainbeste denbora errepidean egin behar izatearen ondorioz eta denboraren joanaren eraginez, gero eta nekezagoa egiten zaie Lapurditik Bizkairako bidaia. Gainera, hankak moztuta, aulki gurpildunean dago aita. Are gehiago zailtzen ditu horrek bidaien periploak.
Hiru eguneko bidaia
"Urruñatik 900 kilometrora dago Ibon; hamar ordura autoz. Hemendik [Busturia] ia mila kilometrora eta 11 ordu eta erdi edo hamabi ordura. Eta han, Ibon, une oro giltzaz itxita dago".
"Luze egin zait bidaia. Oso luze". Behin, behin besterik ez duelako egin Valencera. Duela pare bat hilabete inguru joan zen, semea komunikazio greban hasi aurretik. "Hiru egun behar dituzu bisita bat egiteko. Ostiral goizean goiz atera, gauean hara heldu, lo egin, larunbatean bisita goizean eta arratsaldean egin, berriro autoa hartu, eta Montpellierrerainoko bidaia egin; han lotan geratu, eta igande gauean heltzen gara etxera. Luzea da; oso luzea. Eta, noski, bidaia dirutza da. Gainera, bidean lo egin behar duzunez... ba, pentsa". Ezinbestean autoz egin behar dute joan-etorria, garraio publikoan egiteko modurik ez baitago. "Problemak daude".
Ekain arte, Fleury-Merogisko kartzelan zuten semea. Paris ondoan. Urruti, baina garraio publikoan joateko moduan. Hainbat garraiobide tartekatu eta denbora eta dirua inbertitu behar bazituen ere, aukera bazuen semea ikustera errazago joateko. "Parisen zegoenean, bakarrik joaten nintzen; garai batean bi astero edo... Eneko Ingalaterran egon zenean ere bakarrik joaten nintzen [han izan zuen preso Eneko semea, estraditatu zuten arte]. Baina orain, Valenceraino heltzeko... Zaila da. Eta, autoz joanda ere, bi gidari gutxienez behar dira".
"Esperimentuen kartzela"
Hala ere, amarentzat gogorrena ez da bidaia egin behar izatea, semeak han duen egoera baizik. "Urrun dagoela problema da, bai, baina benetan problema dena da espetxe berria dela, esperimentala, oso gogorra, eta estreinatu dutela bi euskaldun eramateko". Bi bizkaitar dituzte han, hain zuzen: Busturiko Ibon Beaskoetxea eta Gorlizko Alex Zobaran.
Hain zuzen ere, Zobaranen ziega erre dutela jakinarazi zuen atzo AEM amnistiaren aldeko eta errepresioaren kontrako mugimenduak. Igandean, izan ere, hainbat preso matxinatu ziren Valenceko kartzelan, eta espetxezanei giltzak kendu ostean bi solairu kontrolatu eta hainbat ziega erre zituzten; tartean, Zobaranena. Euskal presoa ez zen ziega barruan, baina haren ondasun guztiak erre zituzten, AEMren arabera.
Urtarrilean zabaldu zuten Valenceko kartzela. Esperimental gisa izendatua dute. Presoekin "esperimentuak" egitekoa da. "Beldurra ematen du pentsatzeak bakarrik". Arronategik ez du asmatzen esperimental izaera horren nolakotasuna hitzez azaltzen. "Berria da, zabaldu berria. Dena dago erabat informatizatua; izugarria da zelan dagoen dena; kamerak daude alde guztietan, oso kontrol zorrotza dute... eta oso gogorra da". Fikzioko filmetako irudiekin alderatu daiteke Arronategik hitzez baino keinuz eta xehetasunak aipatuta plazaratzen duen deskribapena. Pertsonen irauteko gaitasuna probatzen duten esperimentuetan oinarritutako filmetako irudien antzekoak iradokitzen ditu. "Presoen bizitzarekin esperimentatzeko kartzela berria da Valence, eta hara eraman dituzte Ibon eta Aletxu. Hori da min handiena egiten duena".
Horrek protestara eraman ditu Goieaskoetxea eta Zobaran. Egoera aldarazi nahian, "presionatzeko". Eta bi presoek argi dute zein den aldaketarako modu bakarra, Arronategiren hitzetan: handik atera eta zigorrak betetzeko kartzela arrunt batera eramatea, euskal preso gehiago dauden espetxeren batera. Horrekin batera, Euskal Herrira gerturatu ditzatela aldarrikatzen dute: urruntzean, sakabanatzean eta "pertsonaren suntsipenean" oinarrituta hartutako neurria bertan behera uztea.
Presoentzat bereziki gogorrak diren neurriak hartu dituzte bi bizkaitarrek hartarako. "Mitard-en sartu dira euren borondatez", kontatu du Goieaskoetxearen amak. Zigor ziegara joan dira. "Komunikazio greba" ere hasi dute. "Bisitak eten dituzte". Abuztuaren 8tik daude hala.
Ordutik, Frantziako espetxe esperimental horretan dauden bi euskal presoak zigor ziega banatan dituzte. Bakartuta, eta giltzaz itxita. Eguneko 23 ordu ziegan egiten dituzte. Ezer edukitzeko aukerarik ez duten ziega txikietan. Ez dute inor ikusten, eta egunean ordubete ateratzen dira patio txiki batera.
Arronategik azaldu du semeak ez duela aukerarik ziegan ezer izateko. "Ezin du libururik izan, adibidez, eta arroparik ere ez. Abuztuaren 8an jantzia zuen arropa berarekin jarraitzen du". Ez du besterik. "Ez dakit gauean garbituko duen edo", dio. "Tira, oraindik ez du hotzik egiten eta...". Mila kilometroko bidaia egin, eta arropa sartzen saiatzekotan da familia.
Hala ere, baikortasuna lehenesten du amak. "Artista da!". Eskulanetan oso trebea dela nabarmendu du, eta ezerezetik artea egiten dakiela. "Margorik ez du, baina kafearen hautsarekin oso marrazki ederra egin duela esan dit errainak". Kafea eta hortzetako eskuilarekin egindako irudia bidali berri dio postaz.
Eta semea "gogorra" dela errepikatzen du. "Ondo, gogor" egongo dela pentsatzen duela. Baina, jakin, ezin jakin. Izan ere, zigor ziegan egonik, apenas du telefono deirik. Ez du bisitarik, eta dei bakarra egin dezake astean. Alaba azken hamar egunotan ospitaleratua duela ere egunetara jakin du. "Astebetera edo hitz egin ahal izan du alabarekin eta lasaiago geratu da".
Hori guzti hori salatzeko, hainbat protesta egiten ari dira azkenaldian Goieaskoetxearen eta Zobaranen herrietan; espetxeetako arduradunei bidaltzeko sinadura bilketak ere bai. Arronategik dio herritarrak mugitzea beharrezkoa dela, eta esker ona adierazi nahi die mobilizazioetan parte hartzen ari direnei. Baina egoera berehala aldatuko den esperantzarik ez du. "Luze joko du honek, oso luze".
Urtebete "bakar-bakarrik"
Eneko semea bizitzen ari den egoera ere luze doa. Madrilgo Alcala-Meco espetxean dute, eta urtebete baino gehiago darama bakartuta. Anaiak bezala, ziega batean itxita ematen du ia-ia egun osoa: 22 ordu. Goizean ordubete atera daiteke patiora, eta, arratsaldean, beste ordubete. Egun osoan ez du inor ikusten. Urtebete baino gehiago darama horrela. "Urte bat denbora asko da. Asko bakar-bakarrik egoteko", dio amak. "Egunero, egun bat bestearen atzetik...".
Enekok badu liburuak izateko aukera, eta horretan ematen du denbora. Eta xakean. "Beste preso batek han utzi zuen xake taula bat du, eta bere buruaren kontra jokatzen du xakean. Besterik, ezer ere ez. Hantxe, egonean", kontatzen du semearen egunerokoa.
"Baina, tira", dio berriz. "Telefonoz deitzen duenean nik esaten diot: 'Zer moduz, Enekotxu laztana?'. Eta berak: 'Hemen... bakar-bakarrik...'. Nik esaten diot: 'Begira Arantza Zulueta. Begira zenbat denboran dagoen horrela, bakar-bakarrik. Beraz, ez kexatu'". "Zer esango diozu, ba...", argudiatu du elkarrizketa. Hain zuzen, horixe da amak semeari indarrak bidaltzeko duen modua: larritasunari garrantzia kentzea. Baina aitortu du Enekoren egoerak "kezka" ematen diola. "Goxoa da bera oso, sentimentala, eta bakarrik, bakartzean hainbeste denbora egoteak... kezka ematen dit, bai".
Hala ere, kezkei neurria hartua diola dirudien emakume gogorra da Arronategi. Naturaltasunez dio oso gertuko senide asko espetxean dituela. "Beti" izan dela horrela. "Jaio naizenetik", dio. "Oso familia abertzalea izan dut. Etxean beti ikusi izan dudana da".
Aita, gerra garaian preso
Arronategiren gurasoei erreparatu besterik ez dago. 1936ko gerra erdian sortu zen Ertzañaren lehen kideetakoa izan zuen aita. "Gernikan egiten zuen lan, Banco Vizcayan. Muruetan, baserrian bizi zenez, lanera joateko zerbait behar zuen. Motor bat erosi zuen. Orduan apenas zegoen motorrik, eta dotore joaten zen bera. Gerraren kontura nazionalak motorrak kentzen ari zirela esan zioten, eta orduan aitak esan zuen: 'Niri ez didate ba kenduko!'. Motorra hartu, eta euskal gobernuari entregatu zion". Jaurlaritzak gerrari aurre egiteko ertzain sartzeko eskatu, eta bere motorrarekin aritu zen orduz geroztik. Ama, osaba eta familia Gueñesko etxe batera joan ziren, ihesi. "Aita noizean behin Gueñesera joaten zen ama bisitatzera, eta ama haurdun geratu zen".
Busturiko etxean jaio zen Arronategi, familia hara itzuli baitzen. Alaba bakarra izan zen. Gurasoek ezin izan zuten seme-alaba gehiagorik izan. "Nazionalak sartu zirenean, haurrak Frantziara barkuan eramatera joan zen aita. Han harrapatu zuten alemanek, eta kontzentrazio zelai batera eraman zuten. Sendategi bat zuen esparru horrek, eta han egon ziren preso guztiak tuberkulosiarekin hil ziren".
Arronategiren aitak, ordea, ihes egin zuen. Landetara joan, eta hango etxe aberats batean aritu zen lanean administratzaile. "Ihes egin zuenean, aterpe emango zion etxeko alabari esan zion Bordeletik gorako leku batera joateko, bizikleta birekin eta kapa birekin". Bizikletaz iritsi ziren biak babesleku izango zuen etxeraino. "Baina aita gaixorik zegoen tuberkulosiarekin, eta han hil zen, Landetan". Lurperatu ere, aitak aterpe izan zuen etxekoen panteoi handian lurperatu zuten. "Ama hil zenean, pentsatu genuen aitaren hezurrak ere hona ekartzea, baina panteoi handi hartan gorpuak ez zituzten izenez banatuta lurperatu, eta ez genekien zeintzuk izango ziren aitarenak". Gorpuzkiak ere etxetik urruti geratu dira, beraz, betiko.
Familiaren istorio asko ditu kontatzeko Arronategik. Harro plazaratzen ditu, bizipenen gogortasunak bizi ikuspegia baldintzatu diola jakinda. Baina horrek ez du esan nahi sufritzen ez duenik edo amesgaiztorik izan ez duenik: "Duela zazpi urte Ibon atxilotu zutenetik, etxeko tinbrea entzuten dut gauero. Bazetorrela pentsatuz edo entzuten nuen atea, eta oraindik entzuten dut. Tinbre hotsarekin itzartzen naiz goizaldeko laurak aldera". Garrantzia kentzen dio, ordea, bai lehen bai orain bizitako laztasunari: "Gogorra da orain bizitzen ari garena, baina are gogorragoa izaten da antzekorik inoiz bizi izan ez dutenentzat. Guk badakigu zer den hau...".
Aitziber Laskibar Lizarribar
Bizkaiko Foru Aldundiak zergen bidez jasotzea aurreikusi zuen diru kopurua batzea "miraria" litzateke, Unai Rementeria ahaldun nagusiaren esanetan. Ez dela lortuko esan du, argi, politika orokorrerako osoko bilkuran. Oraing...
Ainhoa Larrabe Arnaiz
Kalkuluak eta zenbakien dantzak. Eserlekuak gora ala behera. Irabazi ala galdu. Indar korrelazioei buruzko inkestak eta emaitza posibleak. Kinielak. Azken astean askotarikoak izan dira Eusko Legebiltzarreko eserlekuen banaketari buruzko iritzi eta ikerketak. Etzi argituko dira zalantza horiek guztiak. Gaur dute alderdiek kanpaina egiteko azken eguna. Atsedena hartuko dute bihar. Eta igande gauean jakingo da Araba, Bizkai eta Gipuzkoako herritarrek zer erabaki duten. Eusko Legebiltzarra osatzen duten 75 eserlekuetatik 25 aukeratuko dira etzi Bizkaian. Bertan erroldatutako 947.633 herritarrek izango dute eserlekuen banaketa erabakitzeko aukera lurraldean.
Iragarpen guztien arabera, jeltzaleak gailenduko dira beste behin Bizkaian. Baina ikusteko dago Elkarrekin-Podemos koalizioaren agerpenak eserlekuen banaketan zer eragin izango duen. Iazko maiatzeko foru eta udal hauteskundeetan indartsu sartu zen Ahal Dugu alderdia lurraldean. Eta indar horri eutsi dio Espainiako Kongresurako hauteskundeetan ere —EAJk baino boto gehiago lortu ditu ekainekoetan—. Lehen aldia du koalizio moreak Gasteizko parlamenturako hauteskundeetan, eta, alde batera edo bestera, mapa politikoaren kolorea aldatuko du hautagaitza berriak. Edonola ere, azken astean kaleratutako inkesten arabera, alderdi berriak ez du EAJren indarra higatuko Bizkaian.
Biltegi segurua da Bizkaia EAJrentzat. EAJren feudo izendatu izan da lurraldea sarri, jeltzaleek historikoki bertan izan duten nagusitasunaren adierazgarri gisa. Eta ez dirudi igandeko hauteskundeetan ezusteko handirik izango denik. Inkesten arabera, aise irabaziko luke EAJk lurraldean; 25 ordezkaritik 11 eserleku eman dizkiote azken azterketek. Lasai dago, hortaz, EAJ. Eta, hain zuzen, orain arte izan duen nagusitasunak emandako "egonkortasun" hori izan da jeltzaleen hauteskunde kanpainako bandera nagusia. Atzera begira jarri da EAJ azken hilabetean. Orain arteko gestioaren defentsari eutsi dio, eta egonkortasun hori aurkeztu du etorkizunerako "berme" gisa.
Eserlekuen dantza
EH Bildu da legebiltzarreko bigarren indarra. Indartsu sartu zen koalizioa parlamentura 2012ko hauteskundeetan—21 eserleku lortu zituen, jeltzaleek baino sei gutxiago—. Eta horietatik sei ordezkari lortu zituen koalizioak Bizkaian. Aurreikuspenen arabera, eserleku gutxiago lortuko ditu koalizio abertzaleak igandean erabakiko den legebiltzarrean. Eta bi dira, EH Bilduri dagokionez, hedabide zein ikerketek plazaratu dituzten zalantza nagusiak: bigarren posizioari eutsiko dion ala ez, eta, eustekotan, zer-nolako indarrarekin eutsiko dion. Inkesten arabera, bigarren indarrari eutsiko lioke Bizkaian, baina duela lau urte baino eserleku gutxiagorekin.
Elkarrekin-Podemos koalizioaren agerpenak badu beherakada horretan zerikusirik. Aurreikuspenen arabera, koalizio morearen agerpenak EH Bildu eta PSE-EE higatuko ditu gehien. Badaki hori Elkarrekin-Podemosek. Eta, norabide horretan, botoak berenganatzeko kanpaina egin du hasieratik, diskurtsoan erabakitzeko eskubidea eta eskubide sozialak erdigunean jarriz. Hutsetik abiatuko da koalizio morea; aldez aurretik ez du ordezkaritzarik izan Gasteizen, eta hirugarren indarra izan liteke datorren legegintzaldian. Edonola ere, berritasunaren kolpea galdua du jada koalizioak. Eta ikusteko dago orain arte erakutsitako indarrari eutsiko dion ala ez.
Ezbairik gabe, sozialistak eta popularrak izango dira igandeko hauteskundeetako galtzaile nagusiak. Ez du eginkizun erraza PSE-EEk Bizkaian. 2012ko legebiltzarrerako hauteskundeetan nabarmen egin zuen behera Idoia Mendia buru duen alderdiak. Eta norabide berean jarraitu du ordutik. Iragarpen guztien arabera, hondoa joko dute sozialistek igandeko zitan; hiru lurraldeetan ordezkaritza erdira jaisteraino.
Berdin PPk. Izugarria izan da azken hamarkadetan alderdiak izan duen beherakada. Eta horri guztiari azken urteetan izan diren barne gatazkak gehitu behar zaizkio. Bizkaian hiru ordezkari lortu zituzten 2012an, eta, inkesten arabera, eserleku bat galduko dute igandean.
Azken hamarkadan estatu alderdiek indarra galdu dute Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Udaletan, Batzar Nagusietan eta legebiltzarrean gero eta ordezkari gutxiago dituzte PSE-EE eta PPk. Joera hori aldatu du Elkarrekin-Podemosen agerpenak. Eta badirudi indartsu sartuko dela legebiltzarrean. Edonola ere, berrikuntza dakar koalizio moreak: orain arteko estatu mailako alderdiek ez bezala, erabakitzeko eskubidearen aldeko jarrera erakutsi du. Legebiltzarraren osaketan, erabakitzeko eskubidearen aldeko indarrek izango lukete, hortaz, gehiengo osoa.
Ainhoa Larrabe Arnaiz
Gero eta hurbilago ikusten dute Usansoloko bizilagunek Bizkaiko 113. udalerri bihurtzea. Hamarkadak daramatzate Galdakaoko auzo izateari utzi eta udalerri bihurtzeko eskakizunean. Eta badirudi eskaera horri heldu eta auzia konpontzeko erabakia hartu duela Galdakaoko Udalak. Desanexioa ahalbidetuko lukeen bide orria aurkeztu zuen uztail bukaeran Ibon Uribe alkate jeltzaleak. Hilabete honetan hasiko dute prozesua, eta bi urteko epean herri bihur liteke Usansolo. Mende laurden daramate auzokideek sezesioaren eskaerarekin, eta auziari behin betiko amaiera emateko abiapuntua izan liteke adostu den bide orria.
Alkatetzak aurkeztu du ibilbide orria. Baina agiriaren lehen bertsioa UH Usansolo Herria plataformako kideek egin zutela azaldu du Monika Menak, taldeko kideak. Iazko urrian izan zen hori, eta, alderdi gehienei aurkeztu ondoren, EAJren aldetik beste proposamen bat jaso zutela azaldu du. "Udalarekin zazpi bilera egin ditugu ordutik, proposamen bateratu bat adosteko. Baina azken hilabeteetan ez dugu beste berririk eduki". Ustekabean hartu dute horregatik UHko kideek Galdakaoko alkateak proposatutako bide orria.
Edonola ere, baikor hartu dute agiria, eta, udalarekin izan dituzten hartu-emanetan hitzartutakoa eta orain alkatetzak proposatu duena ezberdina bada ere, lanerako gogoz daudela azaldu du Menak. "Gauzak ondo egin nahi ditugu. Prozesu justua, parte hartzailea eta objektiboa izatea nahi dugu, eta ez dugu pentsatu nahi proposamenaren atzean asmo maltzurra dagoela. Ibilbide orri adostu bat izatea oso garrantzitsua da guretzat. Usansolo prest dago, eta helburua lortu arte lanean jarraituko du".
Hiru dira Usansoloren etorkizunari buruzko auziari heltzeko alkateak proposatu dituen urratsak. Bat: batzorde paritarioa osatzea. Hilabete honetan zehar egingo dute hori, eta aurrerantzean egin beharreko urratsak zehaztea izango da batzordeak izango duen lan nagusia. Bi: bitariko taldea osatzea. Iazko maiatzeko udal hauteskundeetan jasotako emaitzen arabera, Usansoloko hiru ordezkarik eta udaleko beste hiru ordezkarik osatuko dute batzorde hori.
Foru ordezkari bi ere izango dira batzordean, eta foru arauak zehazten dituen txostenak egin beharko dituzte mahai horretan, sei hilabeteko epean. Usansoloren lurralde mugak zeintzuk diren zehaztu behar dute, batetik. Eta, sezesioa gertatuko balitz, auzoaren bideragarritasun ekonomikoa eta udal zerbitzuen egoera zein den aztertu beharko litzateke, bestetik. Azterketa guztiak udaleko osoko bilkuran onartu eta aldundira eramatea da egin beharreko azken urratsa. Bizkaiko Batzar Nagusiek prozesua onartu ondoren, legezko baldintza guztiak dituen galdeketarekin bukatuko litzateke prozesua. PPk izan ezik, udalean ordezkaritza duten alderdi guztiek babestu dute proposamena.
Mugak, ezbaian
Bigarren urratsa da konplexuena. Usansoloren lur eremua zein den zehaztu eta bideragarritasuna aztertzea, alegia. Labea eremua da gakoa. Ospitalea dago lurralde horietan, eta herriko diru kutxan eragin handia du zerbitzuak. Gainontzeko eremuekin ez da aparteko arazorik espero, beste udalerri batzuk baitira Usansoloren mugak zehazten dituztenak: Zaratamo, Zeberio eta Bedia, alegia. Udalak proposatutako bide orriaren arabera, lurraldea zedarriztatu behar da lehenik, eta, gero, azterketa sozioekonomikoak egin. Usansolo Herria plataformako kidearen arabera, mugak non jarri zehaztu aurretik egin beharko lirateke azterketak, eta ez alderantziz. "Usansoloren mugak prozesuan zehar zehaztu behar dira, eta ez prozesuaren hasieran. Ikerketek lagunduko dute hori guztia argitzen".
Foru arauak zehazten dituzten urratsak dira horiek. Iaz aldatu zuten legea, Usansoloko herritarrek egindako presioaren ondorioz. Moldaketa hori gabe ezinezkoa izango zuen Usansolok bide propioa egitea. Izan ere, 2012ko legeak Bizkaian diren 112 herriez gain besterik sortzea eragozten zuen —Usansolokoa zen kasu bakarra—. Eta auzia konpondu eta sezesio prozesua ahalbidetzeko baldintzak adostu zituen Batzar Nagusietan iaz legean egindako moldaketetan. Gaiari buruz herritarrak galdeketetara deitzeko aukera ere jasotzen du arau berriak. Eta udalerri bihurtu nahi duen guneak bete beharreko ezaugarriak jasotzen ditu: gutxienez 2.500 biztanle izatea, ekonomikoki eta zerbitzuen aldetik "jasangarria" izatea.
Bukaera, gero eta hurbilago
Prozesuak aurrera eginez gero, bi urteren buruan hirugarren aldiz emango lukete usansolotarrek etorkizunari buruzko botoa, azken 25 urteetan bi aldiz egin baitute galdeketa auzoan. 1987ko azaroan egin zuten lehen aldiz, eta bizilagunen %85 Galdakaotik bereiztearen alde azaldu ziren. Herri bideragarria izango litzatekeen jakiteko ikerketa sozioekonomikoa egin zezala eskatu zion Galdakaoko Udalak aldundiari orduan, eta, Hiri Lur aholkularitza enpresak egindako azterlanen arabera, bideragarria litzake. Horri erantzuteko kudeaketa batzordea sortu zuen udalak. Baina 1991n EAJk beste ikerketa bat aurkeztu zuen, esaten zuena egitasmoa ez zela bideragarria. Eten egin zen sezesiorako prozesua. Eta horri erantzunez sortu zen, hain zuzen, Usansolo Herria plataforma 2011n. 1.593 boto lortu zituen urte berean egin ziren udal hauteskundeetan, Usansolon erroldatutako herritarren %62,5, alegia.
2014ko azaroan egin zuten bigarren erreferenduma. Auzotarren %73k eman zuten botoa. Eta horietako %90 agertu ziren udalerri bihurtzeko aukeraren alde. EHU Euskal Herriko Unibertsitateak egindako ikerketa batek baieztatu zuen udalerri bilakatuko balitz ekonomikoki bideragarria izango litzatekeela Usansolo. Eta Galdakaok ere kaudimena eta funtzionamendua mantenduko luke.
Aitziber Laskibar Lizarribar
Basauriko Udalak hitza emango die herritarrei; hitza, eta erabakia. EAJ eta EH Bildu udal taldeek egindako akordioari esker, hiriko erdigunea nola aldatu erabakitzeko gaitasuna emango die basauriarrei. Hirigintza Biziberrit...