Meatzaldeko bihotza da Zugaztieta herria (Trapagaran). Burdinari dagokionez, herri aitzindaria da: bertan sortu ziren XIX. mendearen erdialdean Bizkaiko industrializazioari —baita Euskal Herrikoari ere— hasiera eman zioten meategiak. Izatez, ziklikoa da historia: behin eta berriz errepikatzen da; Zugaztieta eta burdinaren arteko lotura lantzean behin berresten den modu berean.

Izan ere, eskultura parkea sortzen ari dira Zugaztietan. Parkea dagoen tokian bertan, meategi bat egon zen hainbat hamarkadaz, burdinaren ustiapen intentsiboa, lurreko azken geruza baliagarriak zulatu, eta ura azaleratzen hasi zen arte. Orain, Hustion, Arkotxa zein Blondis urmaelek eta hainbat berdegunek edertasun handiko inguru natural bat osatu dute, gizaki askoren sufrimenduaren lekuko izan den leku berberean.

Nola ez, bertan kokaturiko artelan gehienek burdina du osagai nagusitzat. Asteon, beste bi lan jarri dituzte inguruan, Roscubas anaien El espectador (Ikuslea) eta Egoitz Iñurretaren Azpiegitura, hain zuzen ere. Guztira, gaur egun hogei eskultura daude Meatzaldea Goikoa izena hartu duen parkean.

Hala, lehen eskulturak zituen parkea zen, baina eskultura parkea da orain Zugaztieta ondoko eremua. Guillermo Olmo eskultorea da proiektuaren sustatzaileetako bat. Hark azaldu duenez, egitasmoaren helburu nagusia da "parkea euskal eskultura osotasunean biltzen duen erakusketa bat izatea". Hori lortzeko bidean, gaur egun Euskal Herrian eskulturgintza lantzen duten autore gehienen obraren bat bederen Zugaztietako parkean jartzen saiatuko da Olmo.

Bultzada baten beharrean

Olmoren ustez, 1970 eta 1980ko hamarkadetan zenbait artistak —Oteiza, Txillida, Mendiburu—arrakasta eta aitorpena lortu ondoren, gaur egun moteldu egin da eta "bultzada bat behar du euskal eskulturgintzak".

Azken hamarkadetan ere Euskal Herrian maila handiko eskultoreak agertu direla nabarmendu du: "Dagoeneko 20 edo 30 urteko ibilbidea egin duten zizelkari asko dago, mundu osoan erakusketak izan dituztenak. Hemen, berriz, ez dago leku bat non egin dezakezun eskultura lokala aztertzen duen ibilbide bat". Horrenbestez, parkea Euskal Herriko eskulturgintzarentzat leku erreferentziala izatea espero du Olmok: "Aitormen handia duten eta nagusiak diren autoreen obrak egotea nahi dugu, baina baita Egoitz Iñurretaren moduko gazteenak ere".

Bilbon kultur eskaintza zabala egonda eta hiriburuko museoak ikustera datozen turisten ezaugarriak kontuan hartuta, parkeak arrakasta izateko aukera du, zizelkariaren iritziz: "Euskal Herria mundu mailako kultur turismoaren barnean dago. Jendea hona dator Guggenheim museoa ikustera, eta euskal zizelkariekin zer gertatu den galdetzen dute; gehienek gehiago jakin nahi dute".

Bestalde, Zugaztietak turista asko erakartzen dituela gogora ekarri du Olmok. Haren irudiko, eskualdeko gastronomia eta historia ezagutzearekin batera, parkeari bisita egin diezaiokete turistek. "Ingurune naturala oso polita da, eta osagai historikoa ere badago: Meatzaldea ikustera datorren jendea dago. Bizkaiko industria iraultza osoa burdin meategi hauetan hasi zen. Euskal Herriko industriaren jatorria hemen dago".

Halaber, meatzaritzarekin hain lotura handia duen eremu batean kokatuta eskulturak ingurunean "oso ondo integratzen" direla esan du Olmok: "Pieza hauek hemen jartzeak meategietatik atera zen burdina artelan bilakatuta hona itzultzea esan nahi du".

Proiektua sendotzen

2008an jarri zen martxan parkean eskulturak ipintzeko proiektua. Harrezkero, nabarmen egin du aurrera Meatzaldea Goikoak. Lurzoruen jabe diren Bizkaiko Foru Aldundiari eta Trapagarango Udalari "eskerrak" eman dizkie Olmok egitasmoa abiarazteko bidea egiteagatik. Hala ere, adierazi du orain erakunde horien parte hartze ekonomikoa "beharrezkoa litzatekeela". "Ahalik eta lasterren", gainera.

Izan ere, proiektua pauso bat haratago eramaten saiatzen ari dira, zizelkari guztien inguruko azalpenak emango lituzketen panelak jarriz eta lan guztiak bilduko lituzkeen ibilbide artistiko bat egituratuz. Horrez gain, parkeari eskainitako webgunea sortzeko prozesuan murgilduta daude sustatzaileak. Meatzari iragana eta artelanak uztartuta parkeak "interes didaktiko handia" izan dezakeela uste dute sustatzaileek. Horretarako, baina, "garbikuntza eta kontserbazio lanak abiarazi" beharko liratekeela gaineratu dute.

Egun, Peñas Negras izeneko ingurumeneko interpretazio zentroko langileek gidatutako bisitak egiten dituzte Meatzaldea Goikora. Hori dela eta, 2011n 30.000 pertsona inguruk ikusi zituzten eskulturak, parkea bultzatu duten artistek egindako kalkuluen arabera. "Ontzat" eman dute iazko bisitari kopurua. "Izan ere, eskaintza artistikoa murritzagoa zen eta ordura arte parkeak ez zuen inolako oihartzun mediatikorik izan".

Hiru aste barru, beste bi eskultura jarriko dituzte parkean, Iñigo Arregirena bata eta Alberto Torresena bestea. Uda partean, bost eskultura gehiago ekarriko dituzte. "Urtea bukatzerako, hemen 25 lan egotea espero dugu". Horrez gain, aurten Art-Ola kolektiboak hiru ekintza artistiko egingo ditu parkean bertan. Lau urteko ibilbidearen ostean, sendotzen ari den proiektua da Meatzaldea Goikoa.

Sabino Arana plaza eta bertako Andra Mari eliza ditu parez pare Idurre Bideguren Bermeoko alkateak, herriko udaletxeko balkoitik begiratuta. Balkoitik bertatik, gainera, krisi ekonomiko larri baten dagoen herri bat ere ikusten du, eta egoera horrek sortzen duen egonezina ere nabari du. Hala ere, herri bizia da Bermeo Bidegurenentzat, eta gustuko du herritarrek aukeren inguruan nola erantzuten duten.

Lau urtez oposizioan egon ostean —EAko zinegotzi zen—, joan den ekainean hartu zuen Bidegurenek EAJk utzitako lekua. Aurpegitik irribarrea aldendu gabe gogoratu du garai hura; izan ere, "pozik eta gogotsu" hartu zuen alkate kargua. Geroztik, herritar modura ezagutu ez dituenak ezagutzeko aukera izan du, eta hori "oso gauza polita" dela dio. Bildu Bermeoko Udalean sartu zenean, "komunikazio arazoekin eta arazo ekonomikoekin" topo egin zuen. Geroztik, arazo horiei erantzuna ematen saiatu direla dio Bidegurenek. Hortaz, azaldu duenez, Bilduko kideek osatutako udal gobernuak lehenengo urtean ez du tarterik izan ideia eta asmo berriei heltzeko, baina uste du hurrengo urteetan izango dutela horretarako astirik.

Bermeoko Udalak dituen erronkei buruz galdetzean, "guztia egiten jakin" behar dela erantzun du alkateak. "Oreka bat bilatu beharra dago; hasteko, egoeraren arabera, lehentasunak ezarri behar ditugu". Guztiek hausnarketa sakon bat egin behar dutela uste du; hala, "jakin behar da zerbitzurik onena emateko kosturik murritzena nola lor daitekeen". Gainera, gauzak egiteko erak ere berebiziko garrantzia duela iruditzen zaio. Horren harira, administrazio tradizionalaren kontzeptuarekin jarraitu gabe, orain arteko kudeaketa ereduari buelta eman behar diotela aitortu du: "Eredu parte hartzaile bat, langileen beste motibazio eredu batzuk...".

Begi bistako arazo bat aldatzeko premia ikusten du Bidegurenek; herria sozio-ekonomikoki indartu beharra, alegia. Horretarako, kalitatez bizitzeko bidea zein den jakin beharko du herritarrak, alkatearen ustetan. Horren bila dabiltzala aitortu du Bidegurenek; "bai merkataritza arloan eta turismo arloan, bai kontserba industriari dagokionez". Arrantzari oso lotuta egon baita Bermeo. Baina gaur egunean itsasoa nola dagoen ikusita, herriak beste norabide bat hartu behar duela uste du. "Gainontzeko merkataritza zentroek erakutsi ezin dezaketena erakusteko gaitasuna" izan behar du Bermeok, alkatearen ustetan.

"Guztia egiten jakin behar" den arren, badira zenbait erronka Bermeoko Udalean. Besteak beste, herriak kulturan eta gizarte arloan eskaintza berriak sortu beharko lituzkeela uste du alkateak. Bestetik, "herri erakargarria sortu" nahi du Bermeoko Udalak. Horretarako, Bidegurenek argi du herrian bertan bizi direnei bizi-kalitatea eskaini behar zaiela. Erronka horri lotuta, aitortu du herrian garbitasuna hobetzea dela udalaren lehentasunetariko bat; "sentsibilizazio kanpaina bitartez, garbitasun sistemak aldatuz...". Arlo horretan zeregin asko dago, Bermeoko alkatearen ustez; betiere, helburu berarekin: "Herrian bizi garenok gustura egotea eta bizi-kalitatea izatea".

Udalaren baitako lan eredua aldatzea ere gura du. Azken batean, herritarren parte hartzea bultzatzea da haren asmoa. "Gauza interesgarriak eskain ditzaketen herritar ugari daude Bermeon", dio seguru. Eta Bideguren ziur dago horien iritziekin posible dela herri hobea eraikitzea. Baina argi du informazioa beharrezkoa dela gizarte parte hartzaile eta eraikitzaile hori lortzeko; hori dela eta, "ahalik eta gardenen eta era errazenean" informazioa helarazten saiatzen ari direla dio.

Hainbat proiektu

Erronka eta helburu ugari ditu Bermeoko Udalak, eta horiek lortzeko beste hainbat proiektu. Herria sozioekonomikoki indartzeko, esaterako, plangintza bat du, eta, horretarako, Eusko Jaurlaritzaren laguntza du.

Bermeoko merkatariek gaur egun duten egoerak ere kezkatzen du Bideguren. Horregatik, haiekin batera, diagnostiko batean buru-belarri dabiltza. Alkatearen ustez, turismo sozio-kulturala eskain dezake Bermeok: "Itsas ondarearekin batera, herria bisitatzen dutenei gure kultura itsasotik etorritakoa dela eta horrek gugan izan duen eragina, arrantzaren garapena" eta beste hainbat gauza erakutsi behar zaizkiela uste du. "Kanpotik datozenei gure izate eta ohiturak erakustarazi behar dizkiegu".

Gaineratu du kontserbagileekin ere lanean dihardutela, Eusko Jaurlaritzaren Compite programaren bitartez: "Euskal Herriko kontserba industria nagusietarikoa daukagu Bermeon, eta horien arteko elkarlana lantzen gabiltza".

Alkateak ezinbestekotzat du elkarlana bultzatuz bestelako kudeaketa bat eratzea. "Gastuen kultura batetik kostuen kultura batera jo behar dugu, aurrekontuak gastatuz", dio. Helburuak betetzea da gakoa, eta "horiek betetzeko kostu gutxiago egiteko aukera izanez gero, hobe". Aurrekontuaren %80 gastatzea ez du gauza txartzat ikusten, "gauza ona" izan daiteke-eta, norbere helburua lortzen bada.

Vicente eta Fernando Roscubas anai bikiek sortutako El espectador (Ikuslea) da Meatzaldea Goikoan berriki finkatutako artelanetako bat. Eskulturak altzairuzko oinarria dauka, eta haren norabidea ikustean dudak sortu zaizkie. Vicentek azaldu du horren ...

Asteburu honetan hasiko dira Bizkaiko eskualdeetako bertsolari txapelketetako finalak. Bihar ekingo diote bertsolariek euren dohainak erakusteari, Barakaldon: 17:30ean, Clara Campoamor kultur etxean bertan erabakiko da zein den aurtengo Enkarterriko txapelduna. Igandean, berriz, Hego-Uribeko bertsolararirik onenak arituko dira, Arrigorriagako Lonbo aretoan, ordu berean.

Ekainaren 10era bitartean jokatuko dira beste sei eskualdeetako finalak: maiatzaren 11n, Durangaldekoa, Abadiñoko probalekuan (22:00); 12an, Arratiakoa, Zeanuriko frontoian (17:30); 19an, Lea-Artibaikoa, Ondarroako kafe antzokian (17:30); ekainaren 2an, Uribe Kostakoa, Getxoko Villamonte kultur etxean (17:30); 9an, Uribe-Butroekoa, Sondikako kultur etxean (17:30); eta 10ean, Busturialdekoa, Bermeoko kafe antzokian (17:30).

Letra zopa bat aukeratu dute eskualdeko txapelketaren ikur izateko. Hor, honako hitzak nabarmendu dituzte: Bertsoeskola, herria, zabaldu eta plaza. "Lau berba nabarmendu ditugu, gure filosofia eta helburu nagusiak irudikatzen dituztelako", azaldu du Bizkaiko Bertsozale Elkarteko lehendakari Asier Ibaibarriagak.

Bertso eskolei esker, zaletasuna herrialde osoan zabaldu da, eta Bizkaiko bertsolaritzaren mapa "eten barik aldatuz" doa. Hala adierazi du Bizkaiko Bertsozale Elkarteko sustapen arduradun Jokin Castañosek, bederen: "Eskualdeetako txapelketak horren ispilu dira". Bilakaera horretara egokitzeko asmoz, aurreko txapelketetan Bilboaldea gisa izendatzen zen eskualdea Hego Uribe izango da honako honetan.

Zortzi eskualdeetako txapeldunek zuzenean lortuko dute Bizkaiko Txapelketan lehiatzeko aukera. Gainerako bertsolariak puntuazioaren arabera sailkatuko dira, 30eko taldea osatu arte. Hala ere, 2010 aurretik finalista izan direnek lehentasuna dute: zuzenean pasatuko lirateke, aurten parte hartu nahiko balute. Ostera, 2010eko finalistak zuzenean sailkatuko dira finalaurrekoetarako. Finala abenduaren 15ean izango da, baina Bertsozale Elkarteko kideek ez dute oraindik ezagutarazi nahi izan zein tokitan jokatuko den.

Elkarteko kideekin batera, Euskara Sustapenerako foru zuzendari Miren Dobaranek ere parte hartu du aurkezpenean. Azpimarratu du bertsolaritza "produktu erakargarria" dela hizkuntzaren erabilera sustatzeko, bai euskara ikasten dabiltzanen artean, bai gazteen artean. Horrez gain, "bizkaiera transmistitzeko tresna egokia" iruditzen zaio bertsolaritza. Komunikabide digitalek euskara normalizatu eta sustatzeko duten garrantziari ere aipamen egin dio. Haren ustez, bertsolaritzak "egina dauka plaza digitalerako jauzia".

Bertsozaleek aukera izango dute txapelketaren berri izateko, sare sozialen bidez eta sortu berria den webgune baten bitartez. Asteon jarri da martxan www.bizkaikotxapelketa.biz ataria. Hor, txapelketen gaineko informazio eguneratua jasoko da. Horrez gain, Plaza izeneko bloga abiarazi dute, zaleek euren bideo, testu, bertso eta argazkiak jar ditzaten. Twitter, Facebook eta Berriketan.info sare sozialetan ere presentzia izango dute.

Eskultore gaztea da Egoitz Iñurreta gipuzkoarra. 28 urte baino ez ditu, eta bere garaiko ikuspegiarekin lantzen ditu aurreko bi belaunaldietako zizelkariek garatu zituzten kontzeptuak, metodoak zein gurari artistikoak.

Azpiegitura izeneko lana du erakusgai Zugaztietako eskultura parkean. Tamaina handiko artelana da, hainbat piezaz osatutakoa. Eraikitze prozesuan, lau milimetroko burdinazko xaflak erabili ditu Iñurretak.

Guillermo Olmok Amezketan duen tailerrean osatu du obra. "Hiru hilabete pasatxo eman ditut lanean". Denera, hemeretzi atalek osatzen dute lana: hamabost pieza soil, eta bi zatitan banatutako bi zutabe. Artistaren sormenetik jaiotako forma eman ahal izateko, parkean bertan soldatu behar izan dituzte piezak. Elorrietak berak zuzendu ditu eskultura osatzeko lanak, langileei piezen kokapen zehatzak zein izan behar zuen azalduz.

Bi une lotuz

Meatzaritzarekin eta ingurunearekin lotura handia dauka eskulturarekin irudikatu nahi duen kontzeptuak. Bi une kronologikoren arteko zubi bat eraikitzen du, Iñurretak azaldu duenez: "Lehenengoa, hemen meatzaritza bere punturik altuenean zegoeneko unea da, meatzaritzaren inguruan azpiegitura asko zegoenekoa. Bigarrena litzateke, etorkizun urrun bat, meatzaritzaren arrastorik izango ez duena".

Eskultura bi une horien tarteko denboran kokatzen da, meatzaritzaren gainbeheraren momentuan, alegia: "Azpiegitura handiak egon ziren, eta, gaur egun, badaude, baina erortzen ari dira. Horregatik haren erortzeko zori hori, tartean dagoelako: erortzen ari da, erori egingo da, baina oraindik ez da erori".

Iñurretaren ustez, inguruan dauden koloreek deigarriago egiten dituzte artelanak. "Kontraste bat sortzen da naturaren eta burdinaren kolorearen artean". Zizelkariak dioenez, Zugaztietaren historiaren eta Meatzaldea Goikoan dauden eskulturen artean "lotura bat dago".

BILBO. Bizkaiko Foru Aldundiak legegintzaldiko lehen soziometroa egin du. Aldundiaren gizarte zerbitzuei 5,99ko emaitza jarri diete bizkaitarrek. Lurraldeko errepideek 6,71 atera dute, eta garraio publikoak 7,47 —7,10 Bizkaibusek, 5,95 metroak—. Bizkaiko egoera ekonomikoak 4,97 lortu du. Hala ere, bizkaitarrek ekonomia egoera pertsonalak, batez beste, 5,35 merezi duela uste dute.

Herriko gazteen arteko harremanak eta komunikazioa bultzatzeko helburuarekin, Armiarmatu Zaitez eguna antolatu du aurten ere Ingulek, Mungiako Gazte Asanbladak. Hala, egitarau zabalaz gozatzeko aukera izango dute bihar 14:00etatik aurrera Bentades ate...

BILBO. Bizkaiko Foru Aldundiak eta Eudelek akordio bat sinatu dute, Behargintza tokiko garapen eta enplegu bulegoak finantzatzeko. Hala, foru erakundeak 850.000 euroren diru sorta onartu du horretarako. Zentro bakoitzak, gehienez, 75.000 euro jaso aha...

Harro sentitzeko arrazoia da Alaitz Etxeandiarentzat maite duzun herriko alkate izatea: "Herritarrek zugan konfiantza dutela esan nahi du, eta polita da hori". Aspalditik ezagutzen du udaletxeko lana, gaztetatik hasi baitzen zinegotzi lanetan, 23 urte...

Frankismoaren aginduz, hainbat herri txiki handiagoen menpera igaro ziren 1960ko hamarkadan. Erandio, Sondika, Derio, Loiu eta Zamudio, esaterako, Bilboko auzo bihurtu ziren. Gernikak Forua, Murueta, Kortezubi, Ajangiz eta Arratzu hartu zituen, Markin...