Ainhoa Larrabe Arnaiz
Lan gatazkak pilatu zaizkio Bizkaiari azken hilabeteetan. Urtea hasi zenetik, kaleak hartu dituzte zerbitzu publikoak eskaintzen dituzten enpresetako langileek. Eta pankarta gehienen atzean, hitz bera izan dute beharginek: "prekar...
Natalia Salazar Orbe
Eskolara lagun artean oinez joatea. Duela gutxira arte umeek egunero egiten zutena bitxikeria bihurtu da. Azken urteetan, seme-alabak etxeko ataritik eskola ateraino autoz eramatea egunerokoa bilakatu da guraso askorentzat. Osasune...
Natalia Salazar Orbe
Demokraziaren eta askatasunaren alde borrokatu zirenei omenaldia egingo diete, igandean, Artxandan. Aztarna digital itxura daukan Aterpe 1936 eskulturaren parean izango da, azken hamar urteetan egin duten legez. Askatasuna defendatu zuten guztiak izango dituzte gogoan Bilbon. 1936ko gerran errepresioa pairatu zutenak eta haien familiak izango dira protagonista zalantzaezinak. Izan ere, aurten omenaldiak hauteskunde kanpainarekin bat egin duenez, bigarren mailara pasatuko dira alderdi politikoak.
Berezia izango da, era berean, hainbat urteurrenek bat egin baitute. Hala azaldu du Eduardo Gonzalezek, Frankismoaren Aurkako Kereilaren Euskal Plataformako kideak: "1936ko kolpe militar faxistaren 80. urteurrena betetzear da". Horrez gain, hamar urte dira Juanjo Novella artistaren Aterpe 1936 inauguratu zutela.
1936ko gerran demokraziaren alde borrokatu zuten sentsibilitate anitzetako borrokalariek bat egiteko hitzordua izango da. Aterpe 1936 ikur unibertsala da. "Gerra hartan eta osteko diktaduran herriak aukeratutako agintariak eta euskal herritarren askatasuna eta eskubideak defendatu, faxismoaren aurka aritu eta askatasunean bizi nahi duen gizateriaren ametsen alde euren burua arriskuan jarri zuten pertsona guztiak" oroituko dituzte omenaldian. Hala jakinarazi dute ekitaldia antolatu duten elkarteek: ELA fundazioa, CNT, Sabino Arana, Ramon Rubial, Eusko Lurra eta Frankismoaren Aurkako Kereilaren Euskal Plataforma.
Kokalekua bera ere sinbolismoz beteta dago. Izan ere, odolez bete ziren Artxandako txoko guztiak 1937ko ekain hartan.
Gudarien ordezkaritza
Besteak beste, Jose Moreno gudaria eta Eibarko miliziano baten alaba izango dira ekitaldian. Moreno Aterpe 36 elkartearen sustatzaileetako bat izan zen. Justizia, oroimena eta erreparazioa aldarrikatuko dituzte. Morenok berak argi azaldu zituen helburu horiek eskulturaren inaugurazioa egin zutenean: "Francok presoak sailkatzea nahi izaten zuen, eta aztarna bana jarri zigun guztioi; oraindik aldean daramagun aztarna. Horren ikur izan nahi du eskultura honek, gure eta etorkizuneko gazteek gogora dezaten zer jasan behar izan genuen".
Haren hitzak indarrean daude oraindik. Gonzalezek gogora ekarri du urteak aurrera doazela, eta protagonista izan zirenak desagertzen ari direla. "Haien seme-alabak eta ilobak dira orain gurdiari tiraka ari direnak". Familia gehienetan dago errepresioa pairatutako senideren bat. Hala ere, 80 urte igaro dira, eta, askorentzat, bizitzak aurrera egin du. Baina Aterpe 36 elkarteak eginahaletan jarraituko du gerrako eta osteko izugarrikeriek argia ikusteko eta jazotakoagatik justizia egiteko: "Gertatutakoa konpondu egin behar dugu, gutxieneko duintasun bat emango duen eran utzi behar dugu. Aitortza egin behar da. Eta benetan zer gertatu zen jakin. Egiaren batzorde batek landuko duen justizia aldarrikatzen dugu. Dagoeneko, ezin ditugu epaitu esku hartze zuzena izan zuten asko eta asko; Franco eta Mola jenerala, kasurako. Baina, Rodolfo Martin Villa [ministro ohia] eta Billy el Niño [polizia ohia] auzipetuta daude Argentinako salaketaren barruan". Bestalde, sinetsita dago domekakoa bezalako omenaldiek laguntzen dutela erreparazio lanetan.
Faxistek Bilbo bonbardatu zuteneko 79. urteurrena beteko da bihar. Eta etzi egingo dute omenaldia. Artxandako eskulturak bizirik mantenduko du miliziano, gudari, borrokalari, erbesteratu, preso, biktimen senide eta gerrako umeen oroimena. Gonzalezen ustez, erakundeek oroimen horri dagokion forma ematea falta da, "memoria historikoaren lege propioa eratuta".
Ainhoa Larrabe Arnaiz
Inoiz izandako iheslari uholde handienetakoaren aurrean dago Europako Batasuna. Siriako gatazkatik ihesi, milaka herritar pilatu zaizkio Grezian eta Italian. Hori konpontzeko asmotan, Europara iritsi diren 160.000 errefuxiatu koka...
Aintzina Monasterio Maguregi
Bizkaiko Dima eta Ziortza-Bolibar Uema Udalerri Euskaldunen Mankomunitatean sartu berri dira, Gipuzkoako Legorretagaz batera. Hain zuzen ere, aurten lau udalerri sartu dira Ueman, eta horietatik hiru Bizkaikoak dira. Aipatu...
Natalia Salazar Orbe
Beldurrak estali ditu Sestaoko herritarrek 1936ko gerran eta haren osteko diktaduran bizitako izugarrikeriak. Duela urte gutxi arte, herritar askok ez zekiten hegazkin italiarrek herria bonbardatu zutela eta, ondorioz, 30 lagunetik gora hil zirela. "Nire aita izua barruan zuela hil zen". Saminari ezin eutsita egin ditu adierazpenok Amalio Garcia Sanchezek, Gogoan Sestao elkarteko kideak. Lekukotasun haiek ez galtzeko lanean ari dira. Hitzarmena egin berri dute udalarekin. Aurten, liburu bat eta dokumental bat argitaratu, eta memoria historikoari buruzko jardunaldiak prestatuko dituzte. Helburua argia da: "Egia, justizia, ordaina eta berriz ere ez gertatzeko bermeak lortzea". Garrantzitsu deritzo kapitulu hura behar bezala ixteari, gaur arte iritsi diren eskubide urraketak ere geldiarazi ahal izateko.
Gogoan Sestao elkartearen lanari esker jakin da hamar aldiz baino gehiagotan bonbardatu zutela herria. Garai ilun hartan gertatutakoaren xehetasun gehiagoren bila abiatu dira. Lekukotasunak jaso dituzte. Un pueblo con memoria dokumentala argitaratu zuten duela bi urte. Eta, orain, haren bigarren atala lantzen ari dira. "Dokumentazio falta handia izan genuen lehen atalerako. Hainbat testigantza eta errepresio espazio ezin izan genituen jaso". Hain zuzen, ideologia anarkistaren eta alderdi komunistaren ikuspegitik landu zuten hura. "Erraza izan zen haiengana iristea. Oraingoan, abertzaletasunaren aldean gertatutako errepresioan sakontzeko, ate gehiago zabaldu zaizkigu, EAE-ANV, EAJ eta bestelakoen ikuspegitik lantzeko".
Agiriak eta datuak eskuratzeko zailtasun ugari aurkitu dute. "Dena dago atomizatuta, hainbat artxibo publiko eta pribatutan sakabanatuta. Ez dago gure historia jasotzen duen zentro dokumentalik".
Horrez gain, beste herri askotan bezala, herritarrak gertatutakoa kontatzeko beldurrez bizi dira. Eta zaila da testigantzak jasotzea. "Errepresioak, diktadurak eta sortutako beldurrak eta genozidioak galarazi dute herritarrek hitz egiteko konfiantza izatea. Ukatu egin dute memoria. Gurasoengandik seme-alabenganako transmisiorik ez da egon; ezta aitona-amonengandik ilobenganakorik ere".
Estatuaren indarkeria izango du ardatz argitaratuko duten liburuak. Iaz herrian egin zituzten Memoria Historikoari buruzko jardunaldietan jasotako testigantzak emango dituzte argitara bertan. Frankismoaren krimenak eta tortura dira gai nagusia. "1975eko hilketei buruz ari gara. Hainbat herritarri epaiketa militarra egin zioten. Erabat antolatuta zegoen prozesua; herria isilaraztea eta faxismoak bizirik zirauela erakustea zuen helburu".
Gai horiek oraindik indarrean daudela deritzo. "Torturak praktikatzen dituzte gaur egun ere". Espainiako estatuari tortura salaketak ez ikertzeagatik Estrasburgoko Auzitegiak ezarritako hamaikagarren kondena oroitarazi du. "Beraz, gauza bitxia gertatzen da: iragana miatu ahala, indarrean dirauten kausa eta gure errealitatearekiko proiekzio batzuk ageri dira. Giza eskubideen urraketa larriak egiten dituzte oraindik ere, erabateko zigorgabetasunarekin".
Elkartearen hirugarren egitasmoa Bakerako heziketa izeneko jardunaldiak izango dira. Kolonbia, Irlanda eta Euskal Herriko esperientziak jasoko dituzte urrian eta azaroan. Han egindako lana eskoletara eramango dute. Herriko Angela Figera eta Saturnino de la Peña institutuetan eta Portugaleteko Azti Lekun emango dute haien berri. Esperientzia Ezkerraldeko beste ikastetxe batzuetara zabaltzea ere nahiko lukete. "Ez dugu nahi egindako lana jardunaldietan itota geratzerik".
Udalak frankismoaren krimenen aurkako Argentinako kereilarekin bat egiteko ere lanean ari da Gogoan Sestao. Dokumentuekin frogatua dute 30 herritarretik gora hil zirela bonbardaketen ondorioz. "Umeak, adinekoak... Denetarikoak izan ziren. Herria suntsitu zuten. Izua sortzea zuten helburu".
Hori guztiori pairatu zuten Bizkaiko gainerako herriekin elkarlanean aritzen saiatuko dira. "50 herritik gora izan dira. Eta hau ez da mahai gainean jarri: genozidio bat izan da. Erantzukizunak nahi ditugu".
Badakite ez dutela izango gertatutako sarraski guztiaren berri jasotzerik. "%70era ere ez gara iritsiko, seguruenik. Baina argitara atera dezakegun guztia aterako dugu".
Natalia Salazar Orbe
SATSE, ELA, LAB, CCOO eta ESK sindikatuek bi orduko lanuztera deitu dute Osakidetzan, astearterako. Osasun arloaren pribatizazioaren aurkako jarrera islatu gura dute, Urdulizko Alfredo Espinosa ospitalearen irekieraren bezpera bali...
Natalia Salazar Orbe
Bizkaiko Txakolinaren sorlekuetako batean egun handia izango dute domekan. Lezamako Txakolin Eguna ospatuko dute herrian. Hamabosgarrena dute aurtengoa. "Txakolin ekoizleen lana eta txakolinaren mundua ezagutzera ematea du helburu nagusi". Hala azaldu du Asier Saenz udaleko Kultur teknikariak. Mahatsaren salda zuriak gero eta arrakasta handiagoa du, eta gero eta ezagunagoa da. Azken uztaren ezaugarriak gogoraraziko dituzte etzi, eta ekoizleentzako "erakusleiho" bihurtuko da azoka.
36 saltokik osatutako erakustazoka aurkituko dute bisitariek. Herriko eta eskualdeko sei upelategiren uztek emandakoak aurkeztuko dituzte. Garkalde, Magalarte, Basalbeiti, Erdikoetxe, Sasines eta Bitxia ekoizleen txakolina izango da dastagai.
Lezamako Txakolin Egunaren bidez, "nekazaritzaren sektorean dihardutenei babesa" eman gura die Lezamako Udalak. Hala, bertako zein "ahalik eta gertueneko" ekoizle anitzek euren produktuak merkaturatzeko aukera izango dute domekan. Eztia, gazta, ogia, euskal pastela, barazkiak, loreak, kontserba produktuak, foie... Era horretako azoketan ohikoak diren elikagaiak aurkituko dituzte Lezamara joaten direnek.
Forman eta edukian azokotan ohikoa ez den elementurik ere izango da. Berritasun gisa, itsaskiak izango dira dastagai. Ez dituzte saltoki batean eskainiko, ordea. Food track deritzen furgonetetako batek eramango ditu itsasoko fruituak Udaletxeko plazara. "Dena den, txakolinari zabalkundea ematea da gure helburu nagusia. Gainerako guztia osagarria da".
Omenaldia Sasinesi
Aurten, Sasines Larrabetzuko upategiari egingo diote omenaldia. "Historiko bat da Txorierrin, eta urteetan etorritakoa Lezamara, hainbat azokatara; oso ezaguna". Plaka oroigarri bat jasoko du upategiko Ziriako Dañobeitiak.
Omenduaren antzera, gainerako bost upategiak ere oso ezagunak dira inguruetan zein kanpoan. "Hainbat sari irabazi dituzte. Munduan barrena dominak jasotakoak ere badira".
Lau emakume enbaxadore
Lau emakume izango dira 2016an Lezamako txakolinaren enbaxadoreak. Udalak eta txakolin ekoizleek elkarlanean antolatzen duten egunean aukeratzen dute irudi sinboliko hori. Duela hiru urte ekin zioten izendapen horri. Orain artean, herriko bi kazetarik hartu dute kargua. "Aurten, Athleticeko jokalariak aukeratu ditugu. Emakumeen taldea hartu dugu. Goi mailan ari dira-eta, ligak irabazten". Amaia Olabarrieta, Joana Flaviano, Leia Zarate eta Sara Barbosa lezamarrek hartuko dute erantzukizuna. "Kargu sinbolikoa da. Eurak omentzeko modu bat da, baita gure txakolina ahalik eta ezagunen bilakatzekoa ere".
12:45ean irekiko dute, modu ofizialean, azoka. Hala ere, 11:00etatik aurrera aurkituko dute zabalik bisitariek. Kortxoa atera eta brindisa eginda modu ofizialean inauguratutzat emango dute. Bertso saio labur batek festa giroa emango die omenaldiari eta enbaxadoreen izendapenari.
Taloak saltzeko bi txosna prestatuko dituzte antolatzaileek. Eta mokadu bereziagorik eskuratzeko aukera ere izango dute bisitariek. Lezama Saretzen merkatari, enpresari eta saltzaileen elkarteak hanburger txikiak prestatuko ditu aurten.
Eguraldi ona izanez gero milaka bisitari erakartzen dituen eguna bihurtu da Lezamakoa. Hasieran, irail bukaeran edo urrian egiten zuten. "Uzta eguna zeritzon orduan. Baina garai horretan txakolin ekoizleak gogor ari ohi dira lanean. Haiek eskatuta erabaki genuen data aldatzea eta ekainean jartzea". Urrian ere badute lehen sektoreari lotutako beste hitzordu bat: nekazaritza azoka.
Txakolin ekoizleentzako ere jai eguna izango da etzikoa. "Upategian urte osoan egindako lana plazaratuko dute". Salmentetarako egunik aproposena izaten ez bada ere, txakolin egileei laguntzeko modu bat da. "Lezamakoez gain, Bilboko, Getxoko, Barakaldoko zein urrutiagoko bisitariak ere etortzen dira". Jai giro aparta aurkituko dute, une oro musikaz lagunduta. Arratsaldeko bostak arte bermatuta dago festa.
Aitziber Laskibar Lizarribar
Besoak zabalik dago Durango. Milaka herritar hartzeko lanak eginda, prest. Ibilaldia du etzi. Bizkaiko Ikastolen urteroko festa handia, Kurutziaga eta Ibaizabal ikastolen eskutik. Aldaketa askorekin dator aurtengoa. Azken urteetan ikastolen aldeko jaialdiek "makrofestibal" itxura hartu dutela eta, buelta emateko premia sentitu dute antolatzaileek hausnarketa prozesu parte hartzaile baten ondoren. "Jatorrietara jotzeko beharra ikusi dugu; ikastolak sortu zireneko filosofiara itzultzekoa", azaldu du Arkaitz Zarraga Kurutziaga ikastolako guraso eta Ibilaldiaren komunikazio taldeko kideak.
Etxera begira jarri dira horregatik antolatzaileak, eta "hurbilagoko zerbait" egin nahi dutela ondorioztatu dute. Parte hartzea sustatzen ahalegindu dira, eta agerian geratu da hori egitarauan ere: Durangaldeko sortzaileak izango dira nagusi Euskal Herriko talde handien aurrean.
Ikusleak baino gehiago, parte hartzaileak nahi ditu aurten Ibilaldiak. Horixe adierazten du leloak: Dagigun!. Ekintzara bideratutako leloa da; ekitera deitzen duena. "Ikastolak ere horrela sortu ziren. Eskola propioa nahi genuen, eta egin egin genuen geure neurrirako eskola eredua. Hori izan ziren ikastolak", hausnartu du Zarragak. Gaur egun ere bide horri heldu behar zaiola uste du. Egin egin behar dela. Bai ikastolak indartzeko, eta bai euskara sustatzeko: "Euskaldun izan bai, baina euskararen alde egin behar dugu. Euskaldun gisa agertzeaz gain, euskaldun bezala jokatu behar dugu. Horretara dei egiten du Ibilaldiaren leloak".
Elkar eragiteko
Bide horrek elkarlana du oinarrian, eta horretan sakontzen saiatu da Ibilaldia. Zer-nolako jai mota egin nahi zuten elkarrekin hausnartu eta erabakitzetik, egunaren egitura eta antolaketa osoraino. "Argi dago euskarak eta ikastolek aurrera egiteko denak garela beharrezkoak eta elkarlanean aritu behar dugula". Hortaz, azken urteetan ikastolen aldeko jaialdietan egin izan den banaketa aldatzea erabaki dute. "Ez dugu oso logikoa ikusten adinaren araberako banaketa hori".
Guneak bestela antolatu dituzte, beraz. "Umeek, helduek, zaharrek eta gazteek elkar eragin behar dute". Eta, horretarako, elkarrekin egon behar dute. Ondorioz, bost guneetako bakoitzean adin guztietako lagunentzako ekitaldiak egongo dira oraingoan. Guneen banaketa bestelakoa izango da.
"Eraikitzeko aukera" egongo da Eraiki dagigun! gunean. Parte hartzea sustatzeko, eraikin handi bat egingo da kutxekin, bertaratzen diren guztien artean. Ibilaldiko abestiarekin koreografia bat prestatu, eta flashmob erraldoia ere egingo dute bertan. "Umeetatik hasi eta pertsonarik zaharrenera arteko guztiek izango dute lekua".
Jolastu dagigun! gunean jolasa, dantza, kirolak eta kontzertuak izango dira nagusi. Gazteak erakarriko dituzten kontzertuak ere izango dira bertan —Hesian, esate baterako—, baina ez dela berez gazteengan espresuki pentsatutako gunea izango ohartarazi dute antolatzaileek. "Nahastea bilatu dugu".
Gune sortzaileagoa izango da Sortu dagigun!: magia saioa eta zirku zein eskulan tailerrak izango dira bertan, besteak beste.
Hezi dagigun! gunean, Elhuyarrek prestatutako zientzia gunea eta oholtza partekatzeko ekitaldia dira deigarrienak.
Dastatu dagigun! gunean, berriz, pailazoak, jolasak eta karaokea egoteaz gain, herri bazkaria egingo da. Horixe da, hain zuzen, berrikuntzetako bat. Herri bazkaririk ez da izaten, normalean, ikastolen aldeko egunean. Oraingoan, ordea, jai handietako ohitura herrikoia berreskuratzeko apustua egin dute antolatzaileek.
Beste borroka baten erakusgarri ere izan nahi du bazkariak, gainera. Erabiliko diren elikagaiak bertokoak, sasoikoak eta ekologikoak izango dira. Kurutziagako jantokian egin duten iraultza erakutsi nahi dute horrela. Izan ere, jantokiaren eredua aldatu, eta Durangaldeko baserritar eta ekoizleen produktuekin landutako janari osasungarri eta ekologikoetara egin dute jauzi. Harro daude gurasoak pausoarekin, eta Euskal Herri osoari erakutsi nahi diote emaitza.
Herria bera ere goratu eta babestu nahi dute egun handian. "Durangoko herriak asko eman dio Ibilaldiari, eta hori bueltatzeko garaia dela iruditu zaigu", azaldu du Zarragak. Horregatik pentsatu zuten milaka herritar jasotzen dituen ibilbidea "herrira hurbildu" behar zela. "Herria Euskal Herri osoari erakusteko, batetik, eta, bestetik, Ibilaldiak ekar ditzakeen onurak ere herrira gerturatzeko". Ondorioz, ibilbidea landa eremuetan egin ordez, herrian bertan izango da etzi.
Sei kilometro izango ditu ibilbideak. "Baina ez da derrigor modu zirkularrean egin beharrekoa", azaldu du Zarragak. Sei kilometroetan banatutako bost guneak barrualdetik lotzeko aukera izango da. Gune batetik bestera salto egin ahalko da, ibilbide osoa egin behar izan gabe.
Jai morea, erasorik gabea
Aurrekaria ezar lezakeen beste berrikuntza bat eragile moreena da. Jai parekidea, sanoa eta jarrera sexistarik gabea nahi du Ibilaldiak. Horren aldeko apustu garbia egin du. Berdintasunaren gaia espresuki landu du aurrez, parte hartze parekidea sustatu du, eta jarrera sexisten aurkako plangintza oso bat prestatu du.
Antolaketa horren barruan sortu du eragile moreen figura: peto moreekin egongo diren pertsonak, sexu eraso edo jarrera sexistarik ez dagoela zainduko dutenak. "Jaietan gozatzeko eskubidea denok dugula gogorarazi ere egingo dute, nolabait. Argi esan nahi dugu jarrera sexistak ez direla ongi etorriak". Ideia berria da eragile moreena, baina antolatzaileei egokia irudituko litzaieke zabaldu eta bestelako jaietan ere erabiltzea.
Pello A. Zuazo
Euskara Internet bidez, doan, munduko edozein lekutan eta edozein ordutan praktikatzeko tresna". Horixe da Mintzanet, Ritxi Lizartzaren aburuz. Hura da proiektuaren burua, eta dioenez, tresna horrekin jada ez dago aitzakiarik euskarari e...