Martxoaren 8an, datorren eguenean, 90 urte beteko dira BOS Bilboko Orkestra Sinfonikoak lehen kontzertua eman zuenetik. Arriaga antzokian izan zen, Armand Marsicken zuzendariaren gidaritzapean. Ordutik behin baino ez du eten bere jarduna: 1937ko apiri...

Eusko Alkartasunak antolatuta, 1937ko martxoaren 5 hartan Matxitxakon izandako borroka izaten dute gogoan urtero, Gaztelugatxerako bidean dagoen monumentuan. Matxitxako Elkarteagaz batera oroituko dute aurten gertaera hura, domekan. 10:30ean egingo du...

Areetan zen Juan Azkarate 1937ko martxoaren 5 hartan. Han zuen kuartela Eusko Jaurlaritzak, eta instrukzio saioak egin behar zituzten bertan. Urtero-urtero egun horretan Matxitxakora doanean imajina bera datorkio burura: "Goizean ikusi genuen lehenengo gauza Gipuzkoa boua izan zen, sutan, portura sartzen. Hiru lagun hil zirela esan ziguten, atzeko kanoian zihoazenak. Horietako bat bermeotarra zen". Momentu hartan, duela 75 urte, gerrara noiz bidaliko zituzten zain ziren Areetako kuartelean, "eta hori gogoan izaten dut urtero. Gogoan izan behar dela uste dut, garrantzitsua da gertatutakoa gogoratzea".

1922. urtean jaio zen Juan Azkarate, Bermeon. Ludiko Atsegina ontzian hasi zen lanean, gaztetan. Txo lanak egiten zituen, "itsasora irteteari utzi genion artean". 1936. urtean ontziak portuan luzerako atrakatu zituztela gogoan du, "gerrara zihoala esan zigun patroiak". Honela edo horrela, bizimodua atera behar zuela dio Azkaratek, eta frontera joateko prest agertu zuen bere burua. "Gaztea nintzen, 14 urte nituen, baina hurrengo egunean Bilboko Carlton hotelean aurkezteko deitu zidaten; Espainiako Gerrra Ministerioaren ordezkaritza zegoen han". Euskadiko Gudontzidiko buru Joakin Egiaren gutunagaz aurkeztu zen.

Jaurlaritzarekin Frantziara

Araba bouan sartu zuten, eta istriborrean zuen metrailadorearen balen zintaren ardura zuen Azkaratek; "15-20 bermeotar geunden Araba ontzian". Bitartean, Areetan, instrukzio lanak egiten zituzten. Gau batean, motxila prestatzeko eta lorik ez egiteko agindu zieten. Faxistak Artxandan ziren zurrumurrua zabaldu zen. "Goizaldean etorri ziren gure bila, 03:00etan, eta bi autobusetan sartu gintuzten". Santurtzin porturatuta zeuden Jose Luis Diez eta Ciscar itsasontziak hartzeko ahaleginean laguntzera zihoazen, baina hara heltzean bi ontzi errepublikanoak hartuta zeuden dagoeneko. "Hango eskifaiak errepublikanoei sabotajeak egiten zietela esaten zuten". Jose Luis Diez ontzian geratu zen.

Faxistek Bilbo hartu zuteneko bezperan Campsan porturatu ziren haren itsasontzia eta Ciscar. "Eusko Jaurlaritzako kide guztiak eta haien senideak bi ontzietan sartu zituzten". La Pallicera eroan zituzten (Frantziara, La Rochelle ondora). Atzerriko ontziek mugatuta zuten bertan porturatuta egoteko denbora: "Zortzi egunerako baimena genuen". Han zirela, komandanteak eta tenienteak ontzia utzi zuten, eta mugaren bi aldeetara abisua eman zien errepublikanoei, eta errefuxiatuak La Pallicen zirela esan. "Berehala etorri zitzaizkigun ontziratutako pertsona guztiak handik atera behar genituela esanez. Gerrako errefuxiatuak zirela eta ezin genituela han gorde. Hamar minutu eman zizkiguten jende guztia ontzitik ateratzeko. Euren ondasun guztiak han utzita joan behar izan zuten. Ikaragarria da horiei guztiei ostu genien ondasunen zenbatekoa; garaiko lau milioi pezeta baino gehiago".

Frantziatik Espainiara

Bitartean, gerrako ontziak zituzten zain, Bordele (Frantzia) inguruan. "Guri erasotzeari ekin zioten, eta guk kea botatzen genuen, haiek nahasteko". Alde egitea lortu zuten eta Santanderrera (Espainia) joan ziren. Han, Espainiako gobernu errepublikanoaren komisario politikoak aginduta, Santoñara joan ziren Eusko Jaurlaritzaren bitartez ontziratu ziren guztiak. "Ordenantza sartu ninduten, Itsas Ministerioan. Baina ez nintzen konforme, eta Sardinero eta Santander artean zegoen Eusko Jaurlaritzaren kuartelera joan nintzen, Agirre lehendakariagaz hitz egiteko. Gerrara joateko beldur nintzen, 15 urte nituen, eta harrapatuz gero kartzelara sartuko ninduten, edo hil". Gaixo agiria eman zioten, eta Xixonera bidali. Han, Mieres izeneko salgai itsasontzian sartu zuten Azkarate. Hala, Frantziara heldu zen, beste 3.000 lagunekin. "Bordelen txertoa jarri ziguten, eta Bartzelonara [Herrialde Katalanak] bidali", gogoan du Azkaratek.

Kontzentrazio esparruetan

Gerrara joan gura ez, eta bizimodua nola atera zuen kezka bermeotarrak. "Ikasketaren bat hastea pentsatu nuen", eta nautika eskolara bidali zuten, Lehendakariaren bitartez. "Baina bere garaian eskola ere ez nuen amaitu, eta ezin izan nuen ikasi". Bartzelonako kuartel batera jo zuen; hara sartu eta hurrengo egunean gerrara bidaliko zituztela esan zieten. "Sukaldeko horma salto egin, eta alde egin nuen". Biharamunean trena hartu zuen, Gironara bidean. Han, frontera joateko aurkeztu zuen bere burua. "La Garrigara bidali gintuzten. Ameriketako Estatu Batuek bidalitako 60 kamioi chevrolet zeuden han, eta gidari laguntzaile lanak egin nituen horietako batean. Frontera joaten ginen, bonbak eta armak eroatera". Egiteko horrek, baina, bazuen bere arriskua. Hegazkinek bonbardatu egiten zituzten kamioiak. "Halako batean, Perpignanera helduta, soldadu senegaldarrekin egin genuen topo, eta haiek zein gendarmeek babestuta egin genuen aurrera". Hiru egun egin zituzten oinez, Argelesko hondartzara heldu ziren arte. Bost hilabete egin zituen kontzentrazio esparruan. Madril oraindik hartu gabe zegoela, Argelesko kontzentrazio esparruan zirenak handik ateratzeko zerrendak egin zituzten. Txanda heldu zitzaionean Irunera eraman zuten, hango kontzentrazio esparrura. Hiru hilabete eman zituen han; "eta handik Larrinagara, hamabost egunerako". Libre utzi zuten Azkarate, eta Bermeora bueltatu zen. 1939. urtea zen, eta gerra amaituta zegoen. "Herrian nintzela, gasolinaz busti eta niri su emateko gogoa zutela esan zidaten guardia zibilek". Zapatuoro aurkeztu behar zuen bere burua; "ni amorratzeko eta kontrolatzeko zen". Atunontzi enpresa baten jabe izatera heldu zen Azkarate, "baina krisiak gu ere jo gaitu". Erretiroa hartuta, Matxitxakora joango da astelehenean, 75 urteok gogoan.

Unibertsoaren misterioek gero eta jakin-min handiagoa sortzen dute astronomia gustuko duten herritarrengan. Bizkaian bertan lau astronomia elkarte daude. Azkena, oraintsu sortu berria, Betelgeuse da, eta Enkarterrin jaio da. Zallan 2009an antolaturiko Astronomiaren Nazioarteko Egunean eman zituzten elkartea sortzeko lehenengo pausoak, Aitor Acasuso elkarte horretako kideak gogora ekarri duenez. Bertan antolatu zituen jardueretan, topo egin zuen gai hori interesatzen zitzaien lagun gehiagorekin. 2010ean eurekin harremanetan jarri, eta elkartea osatzea adostu zuten. Beraz, Sopuertako Eduardo Andresek, Zallako Miguel Regollosek, Sodupeko Lidia Abalok eta Alonsotegiko Jabi Etxebarriak osatzen dute Betelgeuse —Orion konstelazioko izar baten izena da—, Acasusorekin batera.

Supernoba bat —lehertu den izar bat beste galaxia batean ikusgai bihurtzen denean— aurkitzea izango litzateke elkarteko kideek gehien desiratzen dutena, Acasusek azaldu duenez. "Adrenalina gorakada handia eragingo liguke horrek", adierazi du. "Horretarako, baina, zorte handia behar duzu, eta denbora asko eman behar duzu gauero galaxiei begira egoteko. Gure inguruan, gainera, eguraldia ez dugu izaten lagun".

Argi daukate: "Zaila da gertakizun astronomiko berrien bila gauero zerua aztertzen duten teleskopio profesionalen aurka borrokatzea". Acasusoren ustez, hala ere, bada zereginik: "Profesionalak ez garen astronomook ikerketarako material asko eman dezakegu; betiere, ikerketak zorroztasunez eta denbora asko hartuta egiten baditugu".

Argi poluzioa oztopo

Eta hori falta dute eurek: denbora. Izan ere, ez dira astronomo profesionalak. Elkartean kide gutxi izanik, gainera, helburuak mugatuak direla azaldu du Betelgeuseko kideak. Eguraldia lagun denean elkartzen dira bost lagunak Eguzkia, Ilargia, Saturno eta Jupiter planetak eta zeru sakoneko elementuak ikusteko; besteak beste, galaxiak, nebulosak eta izar kumuluak. Horretarako, baina, ordubeteko bidaia egin behar izaten dute. "Herri eta hirietako argien poluzioak saihesteko; izan ere, izarrez betetako zeru ikusgarriaz gozatzeko eskubidea kentzen ari zaizkigu".

Gainera, iragarri dute aurrerago jendeari behaketak egiteko aukera zabaltzeko asmoa dutela, "aukera izan dezaten Ilargiaren kraterrak eta mendiak, Jupiterren satelite nagusiak planetaren inguruan dantzan eta Saturnoren eraztun ikusgarriak ikusteko". Unibertso osoa "ikusgarria" dela deritzo Acasusok, eta, orain arte behatu duten gauzarik ikusgarrienari buruz galdetuta, Teilhard de Chardin Frantziako erlijioso, paleontologo eta filosofoaren berbak bere eginda, esaldi batean bildu du zer sentitzen duen: "Kosmikoaren eskalan fantastikoak soilik dauka benetakoa izateko aukera".

Gogora ekarri du harrigarria izan daitekeela edozein zalek izan dezakeen teleskopioaren bitartez Ilargiari berari behatzea ere. Hala ere, badu bere hautua: "Agian Saturnoren eraztunak aukeratuko nituzke irudi ikusgarrienen artean", azaldu du. "Hala ere, kolore desberdinetako izar bikoitzei behatzea ere izugarri polita da. Esaterako, Albireo izarrari edo Orionen nebulosari. Azken horretan izar berriak jaiotzen ari dira".

2026ko eklipsea, egutegian

2026rako espero den eguzki eklipse osoa izango da, hala ere, Acasusoren ustez, gertaera astronomikorik ikusgarriena. Unibertsoaren misterioei dagokienez, harrigarriena da pentsatzea unibertsoan gizakiak ikus dezakeen materia osotasunaren %5 baino ez dela, gainerakoa materia iluna dela. Betelgeuseko kideek elkartea handitu nahiko lukete, bertako zein inguruetako zaleekin. Elkartean sartu edo informazioa nahi duenak, www.aaebetelgeuse.es.tl helbidea kontsulta dezake, edo Facebookeko eremua.

Artzentalesko herritarrek dagoeneko ez dute Zallako gune zurira joan behar aparatu elektriko eta elektroniko txikiak birziklatzera eramateko. Izan ere, Enkarterrialde Landa Garapenerako elkarteak herrian bertan jarri du gune zuri bat. Hil guztietako a...

GUFE Gizarte Urgazpenerako Foru Erakundearen murrizketak salatu dituzte sindikatuek. GUFEk, hain zuzen, babesa eta zerbitzua ematen die Bizkaian beharrizan gehien dutenei, eta, besteak beste, hirugarren adinekoen egoitzetan, tutoretza duten umeen etxebizitzetan eta minusbaliotasuna duten pertsonen egoitzetan lan egiten du. ELA, LAB, UGT eta CCOO sindikatuen arabera, GUFEk nabarmen murriztu ditu alor horietan langileen ordezkapenak. Hain zuzen, gogora ekarri dute egindako lehenengo murrizketa %25ekoa izan zela. 2012rako Bizkaiko Foru Aldundiaren aurrekontua aintzat hartuz gero, kopuru hori %34ra arte areagotuko dela salatu dute.

Hori dela eta, langile bat gaixotuz gero edo oporrak hartuz gero sortzen diren gabeziak neurri handi batean ez direla betetzen salatu dute sindikatuek. "Horren ondorioz, behargin faltagatik, zerbitzu publikoa bete gabe geratzen da", esan dute.

"Oso deigarria da", salaketa egin duten lau sindikatuen arabera, "eguneroko langile kopurua GUFEk berak gutxiengoak ezarri behar dituenean —grebetan, esaterako— jartzen dituenak baino txikiagoa dela". Horren aurrean, falta diren beharginak ordezkatzeko langilerik ez dutela kontratatzen adierazi dute.

Kaltetua, erabiltzailea

Langile falta horren ondorio nagusiak erabiltzaileek eurek pairatzen dituztela ekarri dute gogora. Hain zuzen, murrizketa horiek sortzen dituzten egoera batzuk plazaratu dituzte, besteak beste, adineko pertsonak ezin dutxatu izatea, umeei eskola orduetatik kanpoko jarduerarik bermatu ezin izatea, urritasunen bat duten umeei irteerak eta txangoak egiteko aukerarik eman ezin izatea eta instalazioak behar bezala garbitu ezin izatea.

Gogora ekarri dute ordezkapenak behar bezala ez egiteak "lan karga" dakarkiela lankideei. Horrez gain, salatu dute aldundiko agintariek euren pribilegioak ez dituztela kentzen eta murrizketek, gainera, enplegua galarazten dutela.

Begiratu batean Lemoizko iragana eta etorkizuna ikusteko aukera du Unai Andraka alkateak Lemoizko udaletxeko balkoitik. Alde batean, X. mendeko eliza ikusten du alkateak, iraganeko gertakizunen lekuko isila. Bestean, berriz, 3 eta 12 urte bitarteko ik...

Sexu eta ugalketa eskubideak, eskubiderik gizatiarrenak erakusketa jarri du Medicus Mundi Gipuzkoa elkarteak Peruko Manuela Ramos mugimenduaren laguntzarekin Portugaleteko Gazte Gelan. Martitzenera arte egongo da zabalik. Monica Miguez (Donostia, 1970...

Ezkerraldeko eragile sozial eta sindikalek deituta, milaka lagunek parte hartu zuten joan den ostiralean Barakaldon langabeziaren eta murrizketen kontra eginiko manifestazioan. Ezkerraldea defenda dezagun lelodun pankartaren atzetik, manifestariek hir...

Manuel Hidalgo Salas Capitán Hidalgo ezizenez ezagun egin zen Guardia Zibilaren ikasketaburuaren heriotzaren berria iritsi da Ondarroara. Joan den urtarrilaren 13an hil zen. Haren agindupean zeudenak bortizki erabiltzen zituela salatu izan da askotan. Hori dela eta, joan den asteburuan Capitan Hidalgoren eskutik ondarroarrek jasandako tratu txarrak biltzeko ahalegina egin du Ondarroako Historiazaleen Elkarteak.

Garraxika Errepresioaren Ondarroako Biktimen Ahotsa elkarteak jakinarazi duenaren arabera, 1968tik 1978ra bitartean Gernika-Lumoko koartelean izan zen Capitan Hidalgo, komandante lanetan. Bitarte horretan egindako "merituengatik", teniente koronel izendatu zuen Espainiako Gobernuak.

Bere karguan egon zen urteetan, Ondarroan eta baita Bizkaiko beste herrietan ere, ezagun egin zen hark zuzenean edo haren ardurapean zeuden guardia zibilek egindako tortura eta tratu txarrak direla-eta.

Herriko artxiboa osatuz

Ondarroako Historiazaleen Elkartea duela 11 urte sortu zen, herriko ondarea babestu eta herriko eta herritarren historia jasotzeko asmoarekin. Bitarte horretan, urtekaria eta hainbat dibulgazio lan argitaratu ditu, eta herriko historian oinarritutako jardunaldiak ere antolatzen ditu.

Horrekin batera, 11 urte hauetan egindako lanarekin herriko artxiboa osatzen ari da elkartea. Artxibo horretan herritarrek sortutako material guztia biltzen dute. Capitan Hidalgoren heriotzak lan horretan jarraitzera animatu ditu elkartekoak. Jaso nahi dituzten testigantza horiekin Historiazaleen Elkarteak argitaratua duen Euskal Historiaren bildumako Gernikako seme-alabak liburuan jasotakoa osatu nahi dute.

Jasotako informazioa Ondarroako errepresioaren mapa osatzeko erabili gura dute. Mapa horren lehenengo atala argitaratutako liburuan atxilotu eta torturatutako ondarroarren zerrendarekin kaleratu dute. "Hasitako lan hori osatu nahi dugu; atxilotu bakoitzak sufritu zituen tortura eta tratu txarrak gehituz. Horrela, Euskal Herriaren memoria osatzen joango gara", diote elkarteko arduradunek.

Esperientziak biltzeko, zuzenean elkarteak Ondarroako ikastola kalean duen lokalera joateko deia egin dute, eta bertara joan ezin duenarentzat kontaktuan jartzeko telefonoa (685-75 73 84) eta helbide elektronikoa (ohzaleak@hotmail.com) jarri dituzte eskuragarri. Ondarroatik kanpoko jendeak ere gai honekin lotura duen zerbait gehitzeko izanez gero, aurretik aipatutako bide berak erabiltzeko deia egin dute, eta beldur barik kontaktuan jartzera animatu.

Izen-abizenen bila

Gernika-Lumoko Udala, bere aldetik, 1937ko apirilaren 27ko bonbardaketaren biktimen zerrenda osatu guran dabil. Gertatutakoa ez ezik, nortzuek sufritu zuten ezagutzeko asmoz, biktimen izen-abizenak bildu nahi dituzte 75. urteurrena betetzen denean. Gernika Gogoratuz eta Gernikazarra elkarteak ibiliko dira zeregin horretan. Gaur egun, ez dago zehaztasunik bonbardaketa hark eragindako biktima kopuruaren inguruan. Zerrenda osatu ahal izateko, hildakoen eta zaurituta suertatu zirenen etxekoen, ezagunen eta lagunen laguntza eskatu dute.