Lander Unzueta Lekerikabeaskoa
Historian zehar izandako gertakari askoren kontakizunak eraldatuz joan dira denbora pasatu ahala. Kasu askotan, antzinako gertakari horiek errealitatea abiapuntutzat bakarrik hartzen dute, eta zaila izaten da historia non bukatzen den eta kondaira non hasten den jakitea.

Peru Azpillaga Diez

Itsaslaminak aski ezagunak dira Europa osoko mitologia zabalean. Marinelen kondairen erreginak diren fikziozko pertsonaia horiek, gainera, istorio adina forma dituzte. Euskal Herriko mitologian ere leku berezi bat izan dute. Gurean, ordea, itsasoan ez ezik, erreketan eta leizeetan topa daitezke maiz laminak. Itsaslaminek ez bezala, ez dute arrain buztanik izaten, eta marinelen istorioetan ez baizik nekazarien istorioetan agertu ohi dira; gehienetan, ahate oinak dituzten emakume eder modura. Izaki mitologiko horien aztarna zenbait leku izenetan ere aurki daiteke; Bizkaian, esaterako, Lamiako (Leioa), Lamiaran (Mundaka) eta Lamera (Bermeo) toki ezagunak daude.

Uxue Gutierrez Lorenzo
Diotenez, tabu bat dute arrantzaleek: itsaso zabalean daudenean, ez dute sorgina berba inoiz esaten. Horren ordez, olatuen kontrakoak, pendulen kontrakoak eta halako esapideak baliatzen dituzte izaki mitologikoak izendatzeko.

Uxue Gutierrez Lorenzo
Mari izango da, seguru asko, euskal mitologiako pertsonaia gorenena, kondaira ugariren protagonista. Izadiaren amarekin batera, baina, haren ahaideak ere egin dira ezagun. Izan ere, esaten denez, Anbotoko Damak senarra eta bi seme ditu Euskal Herriko zenbait txokotan gordeak.

Natalia Salazar Orbe

Ongiaren eta txarraren arteko norgehiagoka. Maltzurrak egin dezakeen keinu edo eskaintzen beldurrez bizi izan dira hainbat belaunaldi, dikotomia hori oinarri zuen moralitatearen baitan. Gaiztakeria deabruak irudikatu izan du leku asko eta askotan. Beharrak edo botere nahiak bultzatuta, diruaren truk arima deabruari saldu zioten herritarrei buruzko hainbat kontakizun zabaldu dira batean eta bestean. Baita maitasuna lortzeko gauza bera egin dutenei buruzkoak ere.

Lander Unzueta Lekerikabeaskoa
Laminek leku berezia dute munduan zehar sakabanaturik dauden herrialde eta kulturetako istorioen barnean. Edonon dira ezagunak erdi emakume eta erdi arrain diren izaki mitologiko horiek, eta fantasiazko eleberri modernoetan ere hainbatetan azaldu izan dira era batera edo bestera.

Natalia Salazar Orbe
Izakiei edo pertsonaiei ez ezik, sarri asko leku jakinei lotuta ere egoten dira kondairak. Busturialdean, esaterako, bada Eperlanda izeneko landa bat. Sorginek, bertan elkartu, eta akelarreak egiten omen zituzten Muxikako inguru horretan, bi muinoren artean. Jakin-minaren gosea ase nahian han agertu zen morroi bat du protagonista elezahar honek: Sorginberri.

Natalia Salazar Orbe
Istorioak ez ezik, historian atzean geratutako ohiturak, tradizioak, egunerokoak, usteak, irakaspenak eta sineskeriak ere transmititzen dituzte herrietako kondaira, elezahar eta ipuinek. Ahoz aho zabaldu dira, belaunaldiz belaunaldi.

Natalia Salazar Orbe

Sineskeriaz betetako lurraldea izan da Bizkaia. Dela erlijio katolikoak aurre-ikusitako bekatuen zigorren beldur, dela mitologiari eta bestelako sinismenei traizio egiteko ikarak bultzatuta, sineskeria horiei jarraitu diote belaunaldiz belaunaldi batean eta bestean. Horixe du ardatzetako bat hurrengo kondairak. Eta protagonista nagusia, denentzako da ezaguna: Mari, euskal mitologiako jainkosa nagusia.

Hainbat bizileku ditu Marik. Bizkaian ezagunena Anboto mendia da. Horren ondorioz, Anbotoko Mari edo Anbotoko Dama bezala ezaguna da bereziki.

Lander Unzueta Lekerikabeaskoa

Busturialdeko kondaira eta elezaharren artean, Jaun Zuriaren inguruan sortutako istorioa izango da, ziurrenik, ezagunenetakoa. Pertsonaia bera benetakoa izan zela uste da, baina haren jaiotzaren eta jatorriaren xehetasunak ez dira oso argiak, eta elezaharretako kutsua hartzen dute askotan.

<