Ainhoa Larrabe Arnaiz

Ez aurrera eta ez atzera. Usansolo Galdakaotik bereizi eta udalerri bihurtzeko prozesua blokeatuta egon da azken urtean. Usansolo Bizkaiko 113. herria bihurtzeko ibilbide orria adostu zuten bi aldeek 2016an, baina prozesua trabatuta dago ordutik. Behin baino gehiagotan salatu du Usansolo Herria plataformak auzoa herri bihurtzeko bidea oztopatu nahian ari dela Galdakaoko Udala. Presio egiteko asmoz eta sezesio prozesuan berresteko, 2.000 sinadura aurkeztu zituzten usansolotarrek foru aldundian joan den azaroan. Mugiarazi dute Galdakaoko Udala; ez, ordea, esperotako norabidean. 2016an adostutako bide orrian zehazten ez zen pausoa eman du, bere bidetik: Usansoloren mugak zeintzuk diren zehazteko, bederatzi auzotan galdeketa egingo du urtearen amaieran. Galdakaotik bereizi nahi den subjektua zein den zehazteko biderik "demokratikoena" dela dio udalak. Usansolo Herriak, berriz, usansolotarren indarrak zatitzeko eta desanexio prozesua gelditzeko saioa nabari du Galdakaoko Udalaren posizioan.

Usansoloren lur eremua zein den zehaztea izan da desanexio prozesuaren korapilo nagusia. Eremu gehienean, Galdakao ez diren beste udalerri batzuek zehazten dituzte Usansoloren mugak, eta, ondorioz, ez dago eremu horietako mugak definitzeko aparteko arazorik. Zehazki, Zaratamok, Zeberiok eta Bediak marrazten dute Usansoloren eremu geografikoa. Hortaz, Labea auzoa da arazoa ulertzeko gako nagusia: muga Galdakaoko auzoekin egiteaz gain, ospitalea dago eremu horretan, eta Galdakaoko herri kutxan eragin ekonomiko handia du zerbitzuak. Hori dela eta, usansolotarrek uste dute Galdakao ahaleginetan ari dela Labea inguruko eremuak desanexio prozesuan sar ez daitezen.

Halabeharrez ala ez, Usansolo erdigunetik kanpo geratzen diren bederatzi auzotan egingo duten galdeketa hiru multzotan banatu du Galdakaoko udal gobernuak, eta Labea da multzo horietako bat. Udal ordezkariek azaldu dutenez, hiru eremutan elkartu dituzte galdeketa egiteko eremuak: aipatutako Labea multzoa lehenik —Labea, Puentelatorre, Uraska eta Labega auzoak hartuko lituzke eremuak—; Gorosibai auzoa bigarrenik; eta Arteta multzoa azkenik —Arteta, Ordañe, Lekue eta Lekubaso auzoak bilduko lituzke Artetan bildutako eremuak—. Eremuak zehazteaz gain, baldintzak ere jarri ditu udalak: zehaztu dituzten hiru eremuetako bakoitzean auzokideen %35ek parte hartu behar dute, gutxienez, galdeketan, eta gutxieneko kopurura iristen ez diren eremuak desanexio prozesutik kanpo utziko lituzke.

Ezarritako mugez gaindi

Legea eta tranpa, biak ikusi ditu Usansolo Herriak udalak iragarritako pausoetan. Labea multzoko auzoak Galdakaon gelditu daitezen eginahalak eta bi egiten ari dela uste dute plataformako kideek. "Arteta, Lekue, Isisi, Gorosibai eta Labeako bizilagunek 2014an ere eman zuten botoa, eta argi adierazi zuten Usansolo direla. 1989an egindako lurralde mugaketako ikerketek ere hala direla ezarri zuten. Orduan finkatu ziren Usansoloren mugak".

Mugak zedarritzea da Galdakaoko Udalak proposatutako galdeketaren xede bakarra, eta galdera argia proposatu dute horretarako: Gura dozu zure auzoa Usansoloko segregazio prozesuan sartzea?. Herritarrek berek Usansolo auzoaren muga geografikoen barruan dauden ala beren burua Galdakaon kokatzen duten zehaztuko dutela azaldu du Ibon Uribe Galdakaoko Udaleko alkateak. "Erregistro publikoan ez dago Usansoloren muga geografikoak egiaztatzen dituen dokumenturik. Uste dugu demokratikoena dela inguru horretan bizi diren auzokideei galdetzea Usansoloko segregazio prozesuaren parte izan nahi duten ala ez".

Usansolo Herria plataformako kideek argi erantzun diote proposamenari: mugak zeintzuk diren argi egoteaz gain, usansolotarrek behin baino gehiagotan agertu dute auzo izateari utzi eta udalerri bilakatzeko nahia. "Usansolok zer nahi duen argi utzi dugu behin baino gehiagotan". 2014an Usansolo Herria plataformak antolatutako galdeketa da adibiderik argiena: 2.187 herritarrek parte hartu zuten, eta horietatik 1.964k egin zuten desanexioaren alde; %90ek, alegia.

Nahi hori berretsi dute duela gutxi. "2017aren bukaeran berretsi dugu udalerri izateko nahi hori". Plataformak 1.995 herritarren babesa lortu zuen iazko azaroan desanexio prozesuaren alde auzoan egindako sinadura bilketan. Azaldu dutenez, Usansolo osatzen duten barruti guztiak daude ordezkatuta sinadura bilketan, eta denetan lortu dute biztanleen %60k baino gehiagok sinatzea. Udalak entzungor egiten die guztiei, plataformaren hitzetan. "Alkateak ez du kontuan hartu ere egin. Are gehiago, aipatu ere ez ditu egin. Hortaz, zertaz ari da herritarrak entzun beharra aipatzen duen bakoitzean? Usansolotarrok hitz egin dugu jada, behin baino gehiagotan. Gure erabakia errespetatu eta aurrera egitea besterik ez da falta".

Udalak zehaztutako bidea

Joan den astelehenean bildu ziren Galdakaoko ordezkariak eta Usansolo Herria plataformako kideak, desanexioaren auziari aterabidea emateko asmoz bi aldeek 2016tik osatzen duten batzorde parekidean. Bertan eman zuten udal ordezkariek beren asmoen berri. Gehiengoa dute batzordean, eta proposamenak aurrera egingo zuela jakinda aurkeztu zuten galdeketa egiteko asmoa eta datozen hilabeteetan egingo dituzten urratsak. Datozen egunetan udaleko ezohiko bilkurara eramango dute gaia, eta, bilkuran onartu ondoren, galdeketa egiteko baimena eskatuko dute Madrilen. Hala jakinarazi du Uribek. "Uste dugu Madrildik galdeketa egin ahal izateko baimena emango liguketela, ez delako segregazio erreferendum bat, kontsulta bat baizik".

Euskal Herriko hainbat herritan izan diren beste sezesio prozesu batzuetan gertatutakoa saihestu nahi dute horrela. Itsaso eta Igeldoren (Gipuzkoa) kasuak dira berrienak. Itsaso 2016ko irailean bereizi zen Ezkio udalerritik, herri galdeketa egin ondoren eta foru aldundiaren babesarekin. Baina, iazko martxoan, desanexioa bertan behera utzi zuen Espainiako Gobernuak. Berdin Igeldorekin ere: Donostiatik bereizi zen 2013an, eta duela urtebete erabakia bertan behera utzi zuen EAEko Auzitegi Nagusiak.

Espainiako Gobernuak Usansoloren mugak zehazteko galdeketa egiteko baimena emango duela uste du Uribek. Eta baimen eskaerari erantzuna emateko hiru hilabeteko epea zehaztu du udal ordezkariak. "Erantzunik ez balego; hots, administrazioaren aldetik isiltasuna nagusituko balitz, baiezkotzat joko genuke erantzuna".

Usansolo Herria plataformako kideak ez dira horren baikor azaldu. Madrilek jarrera abegikorra izango duela zalantzan jartzeaz gain, auzia Espainiako Gobernuaren "esku" uztea leporatu dio Galdakaoko udal gobernuari Usansoloren desanexio prozesuaren aldeko plataformak. Marraztu berri den bide orria EAJren "estrategia" dela azpimarratu dute, eta erabaki guztien atzean "denbora irabaztea" dagoela uste dute plataformako kideek. "EAJ hari guztiak mugitzen ari da Sabin Etxean, diputazioan, Bizkaiko Batzar Nagusietan eta Galdakaoko Udalean usansolotarrek udalerri berri bat eratzeko duten helburu eta sentimendua ito dadin".

Lurraldetasunaren korapiloa konpontzea Galdakaoko udal ordezkariei, Usansoloko ordezkariei eta foru aldundiko kideei dagokiela zehazten du Bizkaian udalerri berriak sortzea arautzen duen foru arauak. Horregatik, Usansolo Herria-ko kideek ez dute ulertzen zertara datorren orain galdeketaren erabakia. "Batzorde mistoak zedarritu behar ditu mugak, eta, horretarako, orain arteko dokumentazio guztia hartu behar da oinarri gisa".

Eskumenak, zalantzan

Usansoloren mugak zehazten dituzten txosten ofizialak ere aipatu dituzte plataformako kideek: 1987an galdeketa bat egin zen, eta 2014an beste bat, desanexioari buruz galdetzeko, eta Usansoloren mugak argi azaltzen dira bertan. Iazko azaroan desanexioaren alde egindako sinadura bilketan ere berretsi dute erabakia. Galdakaoko Udalak galdeketa egingo duen bederatzi auzoetako herrikideek parte hartu dute guztietan, eta horregatik uste du plataformak ez dagoela zertan beste bat egin. "Zenbat alditan hitz egin behar dugu? Borondate politikoa behar da, eta oztopoak jartzeari utzi behar diogu".

Usansolo Herria plataformak 2016an adostutakoa hautsi izana leporatu dio Galdakaoko udal gobernuari azken urtean. Usansoloren mugak zehazteko prozesua ere adosten baitzen bertan. Zehazki, hiru proposamen egin zituen udalak 2016ko uztailean. Bat: batzorde parekidea osatzea, aurrera begirako urratsak zehazteko: Usansoloko eta Galdakaoko ordezkariak elkartuko lirateke bertan. Bi: batzorde mistoa —2015eko maiatzeko udal hauteskundeetan jasotako emaitzen arabera, Usansoloko hiru ordezkarik, udaleko beste hiruk eta foru ordezkari bik osatuko lukete batzordea—. Foru arauak zehaztutako txostenak egitea da batzorde horren egitekoa: Usansoloren lurraldea zehaztea, batetik, eta udal zerbitzuen egoera aztertzea, bestetik. Hiru: egindako azterketa horiek guztiak udaleko osoko bilkuran onartu eta aldundira eramatea litzateke azken urratsa. Bizkaiko Batzar Nagusiek prozesua onartu ondoren, legezko baldintza guztiak dituen galdeketarekin bukatuko litzateke prozesua.

2016an onartutako bide orria hautsi dute Galdakaoko ordezkariek, Usansolo Herria-ko kideen arabera: "Ez dugu bilerarik egin azken urtean. EAJk guztiz blokeatua du duela bi urte sortutako batzorde parekidea. Hedabideei kontatu ondoren azaldu zigun guri galdeketa egiteko asmoa zutela. Lotsagarria da. Baina aurrera egingo dugu, lortuko dugu Bizkaiko 113. herri izatea".

Oihana Cabello

25 urte beteko dira Bizkaiko Foru Aldundiak herrialdeko enklabeak desagerrarazteko 8/1993 foru dekretua onartu zuela, eta abenduaren 14an onartu zuten Bizkaiko Batzar Nagusiek orain arte Sukarrietakoa zen San Antonio enklabea aurrerantzean Busturia udalerrian barneratzea. Abiña auzoa eta hango bizilagunen etorkizuna aldatuko du Batzar Nagusiek hartutako erabakiak, eta egoerarekin nekatuta daude bertakoak. Jon Martinez Abiñako auzokideak dioenez, auzokoek bilerak egin dituztenean denek adierazi dute behingoz auzia konpontzeko gogoa. "Sukarrietako Udalak abandonatuta utzi gaitu. Urteak dira erabaki dutela auzoan inbertsiorik ez egitea auzia konpondu bitartean, eta abandonatuta gaude. Itsasoko ura sartzen da auzora, arratoiak daude, eta espaloirik ere ez dugu", zehaztu du Martinezek. Hori dela eta, auzia hainbat eta arinen konpontzea nahi dute Abiñakoek, beraien hobebeharrez, auzoan konponketak egin behar direlako. "Aldundiak alde batetik, eta Sukarrietako Udalak bestetik, abandonatu egin gaituzte", errepikatzen dute sentipena. Busturiko Udalaren jarrera ere utzikeriazkoa izan dela dio Martinezek: "Ez da gurekin ezertarako harremanetan jarri. Mundu guztiak abandonatu gaitu".

Eskualdeko alderdi politikoek beraiekiko izan duten jarrera ere kritikatu du Martinezek: "Inork ez du kontuan hartu gure nahia, ezta EH Bilduk eta EAJk ere. Zenbakiak, zergak baino ez gara beraientzat".

Bizkaiko Batzar Nagusietako alderdi politikoekin ere harremanetan jarri izan dira Abiñako bizilagunak, baina, diotenez, inork ez du aintzat hartu haien iritzia. Gure Esku Dago-k 2017ko apirilaren 2an egin zuen herri galdeketa baliatuta, Abiñako bizilagunek ere, modu sinbolikoan, busturiarrak edo sukarrietarrak izan nahi zuten adierazteko aukera izan zuten. Abiñako hamasei biztanleetatik hamabost joan ziren botoa ematera, eta denek ere Sukarrietako bizilagunak izaten jarraitu gura dutela adierazi zuten. Notariotzara ere joan ziren, beren nahia notario baten aurrean berrestera. "Askok ahoa betetzen dute errespetua, erabakitzeko eskubidea eta horrelako hitzekin, baina gero ez dira gai herritarren nahia kontuan hartzeko", kexu da.

Martinezek dio 8/1993 foru legeak, hasiera batean, ez zuela Abiña jasotzen Bizkaiko enklabeen artean. Abiñako bizilagunaren hitzetan, Busturiaren nahia izan da Abiña bereganatzea, eta, hori lortzeko, fede txarrez jokatu du. "Munitis auzoaren kasua erabili dute: lehen, Busturia zen, eta, gaur egun, Sukarrietaren esku dago. Baina injustizia bat ezin da konpondu beste injustizia batekin". Are gehiago, esan du eurek ez dutela horretan "inolako errurik", eta orain hartu den erabakiak kalte sakonagoa eragingo duela: "Abiña auzoa Sukarrietaren arima da; herri txiki bati arima kendu nahi diote, eta bere etorkizuna kolokan jarri".

Auzitegien esku

Sukarrietako zinegotzi Iñaki Biteriren (EH Bildu) esanetan, 8/1993 foru arauaren harira enklabeak aztertzeko aldundiak kontratatu zuen enpresak hasiera batetik jaso zuen Abiña bere txostenean. Hala ere, nabarmendu du Abiña Bizkaiko enklabeen txostenetik kendu zutela gero, aldundiaren aginduz. Biterik salatu duenez, Busturia izan da behin eta berriro Abiña enklabe legez hartzeko eskatu izan duena. Busturiko alkate Aitor Aretxagak, baina, ezeztatu egin ditu adierazpen horiek. Aretxagaren esanetan, aldundiak kontratatu zuen enpresak hasiera batean jaso zituen Busturialdeko bi enklabe bere txostenean: "Munitis zen bat, administratiboki Busturiarena zena; eta San Antonio zen bestea, administratiboki Sukarrietarena". Aretxagak azaldu duenez, eskualde horretako enklabeei irtenbide egokiena emateko eta inguratzen duen lurraldean nola integratu aztertzeko Bizilan enpresa kontratatu zuen aldundiak. "Enpresa horrek hainbat txosten egin zituen, ingurumena, lurraldea, hirigintza, ekonomia zein egoera soziala kontuan hartzen zituztenak. Txosten horietan oinarrituta erabaki zuten Munitis Sukarrietaren lurretara pasatzea eta Abiña Busturikoetara". Hala, 2003-2004 urteen bitartean hasi zuten Munitis Sukarrietaren esku uzteko prozedura. Legea bete beharra zegoela-eta, Busturiak eginbehar hori arazorik gabe onartu zuela dio herri horretako alkateak.

Hala ere, Aretxagak azaldu duenez, San Antonio Busturiarena izateko prozedura ez zuten hasi. Hori dela eta, Busturiko Udalak aldundira jo zuen 2005. urtean, azalpen eske. "Diputazioaren erantzuna izan zen San Antonio ez zela enklabea. Iritzia eta jokabidea aldatu zuten bat-batean, eta garai hartako udal arduradunek, Bizilanek egindako txostenean oinarrituta, epaitegietara jotzea erabaki zuten", adierazi du Busturiko alkateak.

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak 2013an eman zuen ebazpenean zioen San Antonio enklabea zela, eta herri batean edo bestean integratu behar zela. "Arazoa ahalik eta erarik naturalenean konpontzeko agindu zuen sententziak, baina, gure sorpresarako, aldundiak epaia errekurritu eta Auzitegi Gorenera jo zuen, Sukarrietako Udalaren laguntzarekin", zehaztu du alkateak.

Adostasunik ez

Aretxagak alkatetza hartu zuen urtean heldu zen Auzitegi Gorenaren ebazpena, 2015ean. Sententzia hark EAEko Auzitegi Nagusiak erabakitakoa berretsi zuen, eta San Antonio Busturiaren esku uzteko agindu zuen. Prozedura arauturik eman gabe, lagapena hautaz eta kontsentsuz egin beharrekoa zela zioen ebazpenak, baina, bai Busturiko alkateak bai Sukarrietako zinegotziak aitortu dute bien arteko adostasunik lortzerik ez dela posible izan auzi horretan. "Aldundiak beste enpresa bat kontratatu zuen txosten berriak egiteko. Txosten berriaren arabera, enklabea Sukarrietaren esku geratuko litzateke, eta Busturiarena litzateke hondartzaren hareatza. Mugak aldatzea proposatzen zuen txostenak, eta hori legez kanpokoa zen; ezin genuen onartu". Egoera horretan, berriro auzitara joatea erabaki zuen Busturiak, eta 2016. urtean heldu den azken epaiak ere aurrekoak berretsi ditu.

Epaia onartu, eta aldundiak 2017. urteko abenduan aurkeztu du San Antonio Busturiaren esku uzteko proposamena Batzar Nagusietan. Podemosen eta talde mistoaren aldeko botoekin egin zuen aurrera aldundiaren proposamenak. Gainontzeko alderdiek abstentzioa eman zuten.

Batzar Nagusien erabaki horri helegitea jartzea aztertu zuen Sukarrietako Udalak, eta ezohiko udalbatzarrera deitu zuten. Bertan onartu zuten helegitea jartzea, beraien ustez San Antonio irla ezin daitekeelako enklabetzat hartu. Diotenez, zentzugabekoa da, irla bat irla bat delako eta ezin delako enklabetzat hartu. Era berean, diotenez, ezin dute Batzar Nagusiek hartu duten erabakia onartu, kontuan hartzen den arrazoi bakarra epailearen erabakia delako, eta ez beste hainbat puntu. Hala ere, Biterik azaldu duenez, oraindik ez dute hartu erabaki irmorik. Herritarrak informatu nahi dituzte lehendabizi, eta, horretarako, batzarra egingo dute gaur, 18:00etan, gaztelekuan. Auziaz arduratu den abokatua ere bertan izango da, Sukarrietako bizilagunen zalantzak argitzeko eta orain arte egindakoa azaltzeko. Abiñakoek abokatuarekin kontsultatuko dute zenbait zerbitzu Sukarrietan hartzen jarraitzeko aukera, medikua adibidez, Busturiak Munitisko bizilagunekin egin bezala. Hala ere, argi dio Martinezek: "Busturian erroldatuta egon arren gu ez gara inoiz busturiarrak izango, sukarrietarrak garelako".

Herritarrei udalak egin die batzar horretara joateko deia, herri bezala erabaki nahi dutelako zer egin. "Egia da orain arte Sukarrieta modura isilik egon garela, joko mediatikoetan ez jausteko, eta hauteskundeetan ere ez dugu inoiz holakorik erreibindikatu", dio Biterik. EH Bilduko zinegotziak, gainera, babes falta ere aipatu du: "Busturia handiagoa da, eta galtzeko gehiago du Sukarrietak baino. Gu orain galduta gaude; ez daukagu alderdiaren babesik. Kalera begirakoa ez dugu jorratu, eta orain egin behar dugu".

Era berean, ebazpenean aurreikusten den kalte-ordaina "eskasa" dela uste dute, Abiña galduz gero Sukarrieta ez litzatekeelako bideragarria izango. Ebazpenean hurrengo konpentsazio neurriak proposatu ditu aldundiak: hurrengo bost urteetan Busturiko Udalak Sukarrietakoari eman beharko dio enklabeko establezimenduen jarduera ekonomikoen gaineko zergengatik, udan saltokiak edo kioskoak jartzeagatik edota San Antonio hondartzako bisitariengatik zituen diru sarreren konpentsazioa, eta Udalkutxako sarrerak.

Sukarrietaren etorkizuna

Biteri eta Martinez bat datoz Sukarrietaren etorkizunari buruzko kezka dela eta. "Hau ez da bakarrik auzo baten liskar bat; herri batek bere etorkizuna eta bere nortasun administratiboa gal ditzake urteekin. Ez litzateke bideragarria izango ekonomikoki. Diru asko da, eta nork dio Kanalak ere bide berdina hartuko ez duenik?", azaldu du Biterik. Bitartean, Aretxagak esan bezala, tramite administratiboekin hasia da Busturia, eta Sukarrietako Udalera zein aldundira jo dute jada.