Ainhoa Larrabe Arnaiz

Kontraesana da euskal gizartearen gehiengoa gerren aurka egotea, eta, aldi berean, salbuespenak salbu, armagintzaren sektorea ozenki ez salatzea". Yolanda Jubeto EHUko ekonomia irakasle eta Rosa Luxemburgen Lagunak elkarteko kideak zuzenean jo du mamira. "Armagintzaren sektoreak etekin ekonomiko izugarriak lortzen ditu, eta, irabaziak areagotzeko, enpresentzat ezinbestekoa da gerrak gehiagotzea". Hor erantzukizuna du Euskal Herriak, Jubetoren hitzetan. "Hemen armak ekoizten ari dira". Armagintzaz, gerraz eta feminismoak gaiari buruz egiten duen analisiaz jardungo dira gaur Bilboko San Frantzisko auzo etxean egingo den Rosa Luxemburg IV. Konferentzian, 17:30etik 20:30era. Mahai ingurua eskainiko dute Mikel Otero EH Bilduko legebiltzarkideak eta Irantzu Mendia EHUko irakasleak. Lorea Agirre Jakin aldizkariko zuzendariak hartuko du solasaldia gidatzeko lana.

Rosa Luxemburgen Lagunek eta Ipes eta Baskale elkarteek antolatu dute gaurko ekitaldia. 1919ko urtarrilaren 15ean erail zuten Rosa Luxemburg ekintzaile eta pentsalari sozialista (Polonia, 1870-Berlin, 1919), Berlinen, Karl Liebknechtekin batera. "Luxemburgek gerra inperialisten aurka eta munduko langileen alde egin zituen gogoeta kritikoak oinarri gisa hartuz, konferentzia antolatzen dute Berlinen urtero, haren heriotzaren urtemugan. Oro har, neoliberalismoa gainditzeko aukeraz eta estrategiez eztabaidatzen dute han.

Azken hamarkadetan, Alemanian ez ezik, Europako beste hainbat hiriburutan ere egin dira Luxemburgen omenezko ekitaldiak, eta duela lau urte gehitu zen Bilbo zerrenda horretara. "Ikuspegi zabal eta eraldatzaile batetik, unean uneko erronkei buruz hausnartzea da topaketen helburua. Ikuspegi feminista erdigunean egongo zela argi izan genuen hastapenetatik, eta horrela izango da aurtengoan ere". Guda eta armagintza aztertuko dituzte gaurko saioan; betiere, ikuspegi feminista batetik.

Nazioarteko gatazken erroa

Gaia ez dute ausaz aukeratu. Aurten ehun urte beteko ditu Lehen Mundu Gerraren amaiera datak —2018ko azaroaren 11n sinatu zuen Alemaniak Compiegneko Armistizioa—. Amaierarik izan ez duen gatazkaren hasiera izan zen ordukoa, ordea, ondorengo mendeetako gerren oinarri izan baitzen. "Azken hamarkadetako gerrak gero eta bortitzagoak dira. 2001ean AEBek Afganistan inbaditzea erabaki zutenetik Ekialde Hurbileko eskualdeetan bolbora bezala hedatu da guda zelaia".

Gatazkak urrunekoak diruditen arren, gerra horien guztien erantzukizuna uste baino hurbilago dagoela dio Jubetok. "Gerra egoerak eta erasoak eguneroko berriak direnez, badirudi immunizatuta gaudela eta ez digutela eragiten; ez behintzat Europan edo gure inguru hurbilean gertatzen ez badira". Baina badira gerra horien eraginez gertuago bizi diren egoerak ere: errefuxiatuen auzia, kasurako.

Milaka eta milaka herritarrek hartzen dute Europarako bidea, babes bila eta gerratik ihesi. "Kontsumoa oinarri duen gizarte batean bizi gara, eta munduan zehar dauden baliabideak behar ditu, hala nola petrolioa eta koltan minerala. Horiek eskuratzeko, herri horietako komunitateen aurkako erasoak etengabekoak dira, lurralde horietako herritarrak bizitzeko lurrik gabe uzteraino".

Isilpeko erantzukizunak

Populazioaren mugimendua da gerra ororen ondorioa, eta gaur egun nazioartean dagoen auzi garrantzitsuenetakoa da; milioika herritar desplazatu da, babes bila, Europara. Eta, adituen arabera, II. Mundu Gerratik izan den errefuxiatu krisirik handiena da gaur egungoa. Prozesu horretan emakumeek jasaten dituzte ondorio larrienak, EHUko irakaslearen arabera. Mugimendu feministak behin baino gehiagotan salatu du gerretan andreen gorputzak bataila eremu bihurtzen direla, eta gatazka militarren eremuetan etengabekoak direla bortxaketak eta emakumeen trafikoa. Hain zuzen, 2017ko abenduaren 26an, martxa antimilitarista bat egin zuen mugimendu feministak Santurtziko portura, handik armak esportatzen direla salatzeko.

Jubetok azaldu du errefuxiatuen egoerari buruzko alarmak pizten dituzten herrialdeek finantzatzen dituztela errefuxiatuak errefuxiatu bihurtzen dituzten gerrak, eta horregatik uste du ezinbestekoa dela errora jotzea. Galdera zirikatzailea erabili dute gaiari heltzeko. "Euskal Herria gerraren aurka eta armagintzaren alde dago?".

Gutxi ezagutzen den arren, Bizkaian ere badira armagintzarako piezak sortzen dituzten enpresak. "Halako jardueretan parte hartzen dutenek beti esaten dute jarduera zibilean egiten dutela lan. Izan ere, publikoki armagintzan kolaboratzen duzula esatea ez da salgarria. Horregatik, gaia aztertu eta sozializatu behar da. Hemen armak ekoizten ari dira Saudi Arabiaren alde, eta, horrez gain, jendea etekina ateratzen ari da jarduera horrekin. Armak ekoizten dituzten enpresak ditugu etxean". Gerretan dauden "irabazle ezkutuak" dira enpresa horiek guztiak, Jubetoren arabera: gerrek armak behar dituzten bezala, armagintzan diharduten enpresek ere gerrak behar dituztela azalduko dute, besteak beste.

Klaus Armbruster Baskale elkarteko kideak Enrike Sendagorta Petronor eta Sener ingeniaritza enpresen sortzailea ekarri du ahotara. Hilaren 5ean zendu zen enpresari bizkaitarra, 93 urte zituela, eta, Armbrusterren hitzetan, Sendagortari buruz idatzi diren artikuluetan ez da armagintza hitza aipatu ere egin. "Teknologian egin dituen ekarpenak eta halakoak azaldu dituzte denek, bai. Baina armagintza sektoreari buruzko ezer ez da idatzi. Horrek esan nahi du ezkutatu egiten dutela produkzioa; alegia, ez dutela nahi publikoki halakorik azaltzea". Aski ezaguna da Sener enpresa getxoztarra armagintzan diharduela.

Argi dio Armbrusterrek: enpleguaren eta ongizatearen aldeko banderak ez du enpresa batek ekoizten duena justifikatzen. Bat dator Jubeto ere. "Armagintzaren sektorea sostengatzeko funtsezkoa da erakunde publikoen lana, baita hezkuntza sistemarena ere. Gure herrian armagintza enpresak daude, eta baliabide publikoak jasotzen dituzte". Harago ere jo du EHUko irakasleak: "Armak ekoizten dituzten enpresetako langileen eta jendartearen gehiengoaren axolagabekeria ere kontuan hartzekoa da auzi honetan".

Armagintza produkzioaren eta garraioaren kontrako neurriak hartzea posiblea dela azpimarratu du Jubetok, eta Norvegiako adibidea jarri du berehala. Norvegiako Gobernuak hilaren 3an jakinarazi zuen Arabiar Emirerri Batuei armak saltzeari utziko diola, "Yemengo gatazkan izan dezaketen inplikazioa saihesteko". 2016an, armak eta munizioa saldu zizkion Norvegiak herrialde arabiarrari, 10,6 milioi euroren truke. Baina arrazoi humanitarioak jarri dituzte etekin ekonomikoez gaindi oraingoan. "Hemen ere har daitezke halako erabakiak, eta horri buruz eztabaidatuko dugu jardunaldietan".

Espainiako Merkataritza Estatu Idazkaritzak aitortu zuen 2016ko urritik 2017ko uztailera bitarte lehergaiak zeramatzaten 312 edukiontzi atera zirela Bilboko portutik Saudi Arabiara. Gaurko jardunaldien antolatzaileek uste dute egoera ezagutzera emateaz gain ezinbestekoa dela gizarteak kontzientzia hartzea. Eta hor kontraesanaren muina: gaiari buruz galdetzen zaion edozein herritarrek erantzungo du gerraren aurka dagoela, baina, bien bitartean, ondoan duen portutik armak garraiatzen dira; auzoko enpresek ekoizten dituzten armak.

Bandera

Eduardo Galeano idazle uruguaitarrak hala idatzi zion Luxemburgi Mujeres (Emakumeak) liburuan (1995), Zapatak izeneko ipuinean: "1919an Rosa Luxemburg erail zuten Berlinen. Haren hiltzaileek kolpeka apurtu zuten, eta kanalera jaurti zuten gero. Bidean, zapata bat galdu zuen berak. Esku batek lokatzean zegoen zapata hura jaso zuen. Rosak mundu bat nahi zuen, zeinetan askatasunaren izenean ez litzatekeen justizia sakrifikatuko, ez eta justiziaren izenean askatasuna sakrifikatuko ere. Egunero, eskuren batek jasotzen du bandera hura. Lokatzean dagoena, zapata hura bezala". Ekintzaile sozialistaren bandera hartzen saiatuko dira gaur, Bilboko jardunaldietan.

Natalia S. Orbe

Haurren eskolaratze unibertsalak berdintasun eskubidea gauzatzen lagundu du, nahiz eta desberdintasunen adierazgarri ere bilakatu den sarri asko. Apurka, gainera, heziketa formala ez eze, gizarte harremanak, munduarekiko ikuspegia eta elikadura bera ere eskoletako hormen barrura gerturatu eta sartzen saiatu dira. Gero eta ikasle gehiagok bazkaltzen dute ikastetxeko jantokian. Eguneko une garrantzitsu hori etxeko eremutik kanpo atera da, besteak beste, kontziliazio arazoen ondorioz. Gurasoengandik urrundu egin da norbere seme-alabek jan behar dutenari buruz erabakitzeko eskubidea. Ikastetxe publiko gehienetan catering zerbitzuak ezarri ditu Hezkuntza Sailak. Eredu horri buelta emateko asmoz sortu dute Jangurie ekimena Busturialdean: umeek osasuntsu eta bertako elikagai ekologikoak jan ditzaten, eta bertako lehen sektorea suspertzeko. Heziketa ahaztu gabe. Proiektu integrala.

Tokiko ekonomia bultzatu eta bertako elikagaiak oinarri izango dituen jantoki osasuntsu, jasangarri eta hezitzaile baten aldeko apustua egin dute eskualdeko hamasei ikastetxeek. Hain zuzen, umeek bertako elikagaiak, sasoian sasoikoak eta kalitatezkoak jan ditzaten nahi dute. Bertako lehen sektorearen aldeko apustua egin dute, eta modu naturalean hazitako elikagaiak eskatu dituzte euren jantokietarako, ahalik eta produktu ekologiko gehien izateko helburuarekin.

Ikastetxe txiki, handi, publiko zein itunpekoek, denek bat egin dute egitasmoarekin. Lander Ortiz Jangurie ekimeneko kideak azaldu ditu hastapenak, nondik sortu zen beharrizana eta zelan elkartu ziren denak. "Gizarteak, oro har, eta familiek, zehatzago, gero eta kezka handiagoa dute elikaduraren inguruan. Kontzientzia hartzen ari gara". Hala, helburu amankomun horiei helduta abiatu dute bidea denek, eskutik.

Errealitate zeharo desberdinak dituzte batzuetan eta besteetan, ordea. Batzuek autogestioaren bideari heldu diote —Allende Salazar ikastetxe publikoaren kasua da hori—; beste batzuek, bertako elikagaiak moduren batean jantokietan sartzeko esperientzia batzuk aurrera eraman dituzte catering enpresa batzuekin; beste batzuek ez dute sukalderik —eskola txikietakoek eta institutuak, esaterako—. "Egoerak desberdinak dira, baina indarrak batu nahi genituen. Bakoitzak erabakiko du inplementazioa zer-nola egin eta aldaketak zelan gauzatu. Bakoitzak erabakiko ditu bere erritmoak ere. Hori oso garrantzitsua izan da denok batu ahal izateko".

Gaur egungo jantokiak eraldatu nahi dituzte. "Espazio hezitzaile bat izan behar duela uste dugu. Bertako elikagaiak egon behar dutela planteatzen dugu, elikagai horiek osasungarriak izan behar direla, eta ahalik eta jasangarrienak. Hori da Jangurieren apustua. Lekuan bertan kozinatzen duten jantokiak nahi ditugu. Guretzat hori da idealena, eta bertako ekonomiari bultzada ematea".

Helburu orokor hori ezarrita, bat egin nahi duten ikastetxeei bide hori erraztea izango du betebehar egitasmoak. "Bidea garbitzea izango da gure eginbeharra, arazoei aurre egitea, eta instituzioen aurrean ahots indartsua izatea. Eskola bakoitzak erabakiko du %100 bat egiten duen, edo %40. Pauso txiki edo handi batzuk ematea bakoitzaren esku geratuko da".

Elkarri laguntzeko asmoz jaio dira. "Eskola batzuek dauzkagun esperientziak beste batzuen eskura jarri nahi ditugu. Janguriek, gauzak aldatu baino gehiago, gauzak erraztuko ditu".

Eskola komunitatearen borondatea ez da nahikoa, ordea, proiektu handi eta integral hori martxan jartzeko. Erakundeen inplikazioa ere behar dute. 2.000. urtean Eusko Jaurlaritzak martxan jarritako jangelen eredua aldatzeko eskaera egin dute, batetik. "Eskola guztiei euren jantoki eredua erabakitzeko askatasuna utz diezaiela eskatzen dugu. Gaur egun ez da-eta hala".

Araudia aldatzeaz gain, hala behar eta nahi duten ikastetxeetan sukaldeak sortzeko eskaera ere egin diote. "Sei edo zazpi ikastetxe daude egoera horretan. Eskola txikiak dira, bereziki, baina baita institutua ere".

Eskualdeko erakundeak

Bertako instituzioei begira ere jarri dira. "Proaktiboak izatea eskatzen diegu. Gure helburu hain noble hauek aurrera ateratzeko euren laguntza behar dugu". Eskaera zehatzak egin dizkiete: lehenengo sektoreari laguntzea da horietako bat. "Guk eskola guztiak bertako elikagaiez hornitu ahal izateko, nekazaritza politika serio bat behar dugu. Horretarako apustu garbia eskatzen diegu eskualdeko instituzioei". Ekimeneko kideek argi dute-eta lehenengo sektoreko kideak aliatu dituztela euren seme-alaben bizitzarako zein eskualdearentzako oro har berebiziko garrantzia duen proiektu horretan. Hala, beharrezkotzat jo dute ekoizleek lan baldintza duinak izatea.

Jangurieren ereduak beharrezko dituen azpiegiturak gauzatu eta horretarako erraztasunak ematea ere jaso dute eskualdeko erakundeei egin dizkieten eskarien artean: "Baliteke biltegiak, bulegoak eta sukalde zentral txikiak behar izatea. Jaurlaritzak herri txikietako ikastetxeetan ez balu sukalderik egingo, eskualdetik sukalde bat egitea eska liteke. Bertan kozinatuko lirateke bertako elikagai freskoak, eta handik eskola batzuetara banatu". Bakoitzaren nahien arabera, bakoitzak erabakitzen duena gauzatzeko bidea errazteko akuilua baita Jangurie.

Horrek guztiorrek badu bestelako helbururik ere: "Umeak euren ingurunearekin eta elikadurarekin berriz konekta daitezen nahi dugu". Izan ere, askok eta askok ia galdutzat ematen dute gizakiak lurrarekiko zuen lotura: jaten dena garaiko produktua den; ez bada, nondik iritsi den kontsumitzailearengana edo zer nola landatu behar izan den haren esku jartzeko; eta, noski, zeintzuk ondorio dituen horrek.

Heziketa prozesu hori ikastetxeko curriculumean txertatzeko aukera ere aurreikusi dute. "Bakoitzak ikusiko du zelan barneratu, baina denari heltzen diogu koherentzia batekin: zer jaten den jantokian eta zer irakasten den eskolan". Unitate didaktikoak dituzte prest hala nahi dutenentzat. Proiektu integrala baita eurena: "Jantokia eta eskola bera espazio hezitzaile izatea nahi dugu".

Ikusteko dago erakundeek norainoko erantzuna emango dieten gizartearen eskaerei. Familiek eta hainbat eragilek argi dute. Logikoagoa ere badirudi tokiko ikastetxeetako janaria urrutitik ekartzea baino bertako ekoizleek hazitakoa jatea. Baita herdoilduz ari den lehen sektoreari biziberritzeko bultzada ematea ere.

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Kiratsak piztu zituen alarmak. Durangoko herritarrek usain desatseginak nabaritu zituzten joan den ekainean, eta, orduztik, galdera bera darabilte durangarrek: "Zer arnasten dugu?". Galderari erantzun nahian jo zuten Herriaren Eskubidea plataformako kideek San Roke kalean Jaurlaritzak duen airea neurtzeko estaziora. Bada, zituzten susmoak berretsi ziren bertan, behar baino partikula kutsakor gehiago identifikatu baitzituen estazioak azaroaren hasieran. "Bi ertz daude argitzeko: usain hori zerk eragiten duen edo nondik datorren argitu behar da, batetik; eta, bestetik, horrek gure osasunean zer nolako eragina duen aztertu behar da". Erantzunak eta erantzukizuna, bi-biak eskatu ditu Julian Rios Herriaren Eskubidea plataformako kideak. Egoera argitu dadin eskatzeko hainbat protesta egin dituzte azken egunetan.

Argi utzi nahi izan du: "Paper fabrikaren usaina guztiz barneratuta dugu durangarrek eta aspaldian nabari dugun hats honek ez du zerikusirik paper fabrikaren usainarekin. Oraingoa askoz ere gogorragoa eta larriagoa da". Azaldu duenaren arabera, Durangoko hainbat herritarek jo zuten beraiengana gaiarekin kezkatuta. Uztailean airearen kalitateari buruzko kezka udalera eraman zuten oposizioko taldeek, baina ez zuten erantzunik jaso. "Udalak ez digu ezer argitzen. Alde batetik diote azken aldiko usain txarra ez dela osasunarentzat kaltegarria, baina, era berean esaten digute ez dakitela nondik datorren eta zein den airearen konposizioa". Kontrajarriak dira bi argudioak. "Nola da posible osasunari kalterik eragiten ez diola esatea, nondik datorren eta zehazki zer den jakin gabe?".

Azken sei hilabeteetan indarrak biltzen aritu direla azaldu du Riosek, eta, orotara, herriko hamalau plataforma elkartu dira gaia argitu dadin aurrera urratsak elkarrekin egiteko: Herria bizilagunen elkartea, DAZ Durangoko Alde Zaharra, Zarataren Aurkako Plataforma, San Fausto zentroa, Gure San Fausto Berria, Ekologistak Martxan, ELA, LAB, CCOO, UGT, Ernai, Elkarrekin Podemos, EH Bildu eta Herriaren Eskubidea.

Neurgailuen neurketa falta

Airearen kalitateari buruzko azterketa zehatza eskatzen dute hamalau elkarteek. Izan ere, kezkarako motiborik badutela azaldu du Riosek: kaltegarriak diren PM partikulen maila handia erakusten dute San Rokeko estazioko datuek. Zientzialarien esanetan, PM partikulak dira aire kutsaduraren arazorik larriena eta 2,5 mikratik beherakoak dira arriskutsuenak; alegia, PM2,5 izena dutenak. PM10ak birikietan geratzen diren bitartean, odolera iritsi daitezke PM2,5 motakoak eta duten tamaina txikiaren erainez, denbora luzea eman dezakete airean.

Oro har, arnas-aparatuko eta bihotzeko gaitzen eragile dira PM motako partikulak, Osasunaren Mundu Erakundearen (MOE) arabera. Bada, PM horien kantitatea behar baino handiagoa izan zen Durangon azaroan zehar. "Ezusteko batekin ere egin genuen topo San Rokeko estazioko datuak aztertzean, hainbat hutsune aurkitu baikenituen; hau da, ez direla urte osoko datuak erregistratu".

Durangoko Udalak ez du gaiari buruzko adierazpen zuzenik egin nahi izan, baina prentsa ohar bidez adierazi du urteko egunen %99,72an airearen kalitatea "ona" edota "onargarria" izan dela herrian. San Rokeko estazioan jasotako datuak hartu dituzte oinarri udalean ere. Riosek datuak gezurtatu ditu, ordea. "Udalak azaltzen duenean urteko ia egun guztietan edo %99ean airearen kalitatea ona izan dela, ez da ari datu errealak aintzat hartzen. Aurretik azaldu dudan gisara, San Rokeko estazioko datu bilketa askotan eten baita, neurgailuen okerrengatik. Hortaz, aurten, datuen %42 besterik ez du neurtu. Horregatik, ehuneko hori aintzat hartuta, airearen kalitatea ona dela ondorioztatzea ez da ez zilegia ezta erreala ere".

Maila batetik gora neurgailuek neurtzeari uzten diotela salatu du Herriaren Eskubidea plataformako kideak, eta, gauzak horrela, azterketa zehatza egitea beharrezkoa dela aldarrikatu du. "Irailean ere eraman genituen neurketek izan dituzten hutsune horiek guztiak udaleko osoko bilkurara, baita gehiegizko PM neurrien neurketak zituzten grafikoak ere. Mozioa aurkeztu genuen udalean oposizioko taldeek". Baina Udal Gobernuak bere horretan jarraitzen duela azaldu du Riosek. Udalak oharrean azaldu duenez, Jaurlaritzara bideratu diuzte durangarren kezka guztiak, eta, azpimarratu dute, Jaurlaritzaren Ingurumen Sailari dagokiola usain txarren jatorria zein den aztertzea, eta ez udalari.

Mikel Otero EH Bilduko legebiltzarkideak ere azalpenak eskatu zizkion Iñaki Arriola Ingurumen sailburuari parlamentuan. Azaroaren 4an PM2,5 partikulek 50eko langa gainditu zutela frogatzen duen irudia erakutsi zuen Oterok —MOEren arabera 25etik aurrerako langak kaltea eragiten du herritarren osasunean—. Zehazki, World Air Quality Index airearen kalitateari buruzko datuak jasotzen dituen nazioarteko webgunean jasotako datuak erakutsi zituen EH Bilduko kideak.

Azterketa zehatzen eskean

Bartzelonako Vall d'Hebron Campus Hospitalariko ikerlariek azaroaren 27an argitaratutako azterlana aipatu du Riosek. Adituek baieztatu dutenez, elkarri lotuta doaz kutsadura eta bihotzeko arazoak: hau da, zenbat eta kutsadura tasa handiagoa izan, orduan eta herritar gehiago hiltzen dira bihotzekoak jota. Hala azaldu zuen Jordi Bañeras Bartzelonako Unibertsitateko kardiologoak. "Emaitzen arabera, koroa arteria oztopatzen du kutsadurak, bihotzekoak areagotuz. Mota horretako bihotzekoak kutsadura neurririk handienak dauden egunetan gertatzen dira eta hilkortasun tasa ere igo egiten da, nabarmen; are gehiago, gaitza agertu eta lehen 24 ordutan erabakigarria da arnastu den kutsaduraren neurri hori".

Gaiari heldu behar zaiola berresten du ikerlanak, Riosen arabera."Ez al da nahikoa arrazoi ikerketari ekiteko?". Herritar guztiei eragiten dio auziak eta lehentasunez konpondu beharreko arazoa izan beharko litzatekeela dio. "Herritarren osasunaz ari gara". Arazoaren iturburua zein den ezagutzeko eta neurriak hartzeko, neurketa zehatzak egitea eskatu diote udalari. Eta eskaera egiten jarraituko dute aurrerantzean ere, Bañosen hitzetan: "Durangoko Udalak eta Jaurlaritzak ez badute ezer egiten, prest gaude gure gain hartu eta geure medioekin azterketa finantzatzeko. Gu denon artean egingo dugu erakundeek egin behar dutena".