Elkarrizketa

“Patakon eta Tretatxu, biak bihurtu ziren baserritarren heroi”
2018-04-132018-04-13Bizkaia, Elkarrizketa

“Patakon eta Tretatxu, biak bihurtu ziren baserritarren heroi”

Aitziber Laskibar Lizarribar

Bidelapurren istorioek beti erakarri dute Hektor Ortega kazetari eta historialaria (Bilbo, 1966), eta Xabier Amurizak Bizkaiko kopla eta bertso zaharrei buruz egindako liburu batek erabat esnatu zion harra. Tretatxu bidelapurra aipatzen zuen kopla batzuetan, hari gorazarre eginez: "lapurren gobernadore" esaten zion. Astia zuenean Tretatxu hura benetan existitu zen ikertu behar zuela pentsatu, eta hala egin du urte asko geroago, kontu kontari aritu zitzaion gizon batek hari buruzko aipamena egin eta gero. Kaleratu berri du urteetako lanaren emaitza: Tretatxu lapurren gobernadorea. XVIII. mendeko bandolero, gaizkile eta heroia liburua. Gehiago ere izango direla eta, gaiaz gehiago ikertzea nahi luke.

“Jangelen egoera aldatzeko ausardia behar du Jaurlaritzak”
2018-03-302018-04-02Bizkaia, Elkarrizketa

“Jangelen egoera aldatzeko ausardia behar du Jaurlaritzak”

Aitziber Laskibar Lizarribar

Azken urteetan zalantzan jartzen ari da egun dugun eskoletako jangelen eredua. Gero eta gehiagok aldarrikatzen dute kalitatezko eta bertoko produktuez hornitutako eredu bat. Gure Platera Gure Aukera egitasmora bildu dira hogei bat eragile, eta, sei hilabeteko hausnarketaren ondoren, emaitzak aurkeztu dituzte. Jaurlaritzak urratsak egingo dituen esperantza du Eneko Viñuela kideak (Barakaldo, 1979).

Zer da Gure Platera Gure Aukera egitasmoa?

Gaur egungo jangelen eredua aldatzeko, hainbat eragile batu dituen egitasmo bat da. Jangela osasuntsuagoa, gertukoagoa, bidezkoagoa eta hezitzaileagoa eratzeko bildu gara. Momentuz hezkuntza publikoari begira hasi gara; izan ere, itunpeko eskolek eta ikastolek beren eredua kudeatzeko aukera daukate, baina eskola publikoek ez. Hainbat eragile batu gara: sindikatuak, landa garapenerako agentziak, administrazio lokalak, baserritarrak, eskola jangeletako langileak eta, bereziki, familiak. Horiez gain, bi egitasmo interesgarri daude Gure Platera Gure Aukera-ren barruan: Busturialdeko eskola guztiak batzen dituen Jangurie, eta Durangaldeko eskolak batzen dituen Berton Bertokoa.

Hain zuzen, Busturialdean eta Durangaldean bezala, lekuan-lekuan jaiotzen ari diren halako egitasmoei aterki zabalago bat emateko gunea da?

Bai. Gure ikuspegia orokorragoa da, eta gure barruan sartu dira eskualdeetako perspektiba hauek. Hain justu Gernikan badago esperientzia pilotu bat, Allende Salazarren, eta halakoek domino efektua izan dute: beste eskola eta guraso talde batzuk erakarri dituzte mugimendu honetara.

Egungo jangelaren eredua aldatu beharra aldarrikatzen duzue. Nolakoa da gaur egungo eredua?

2000. urtean Jaurlaritzak indarrean jarri zuen araudiaren araberakoa da eskola publikoetan duten eredua. Eredu zehatz bat inposatzen du: kudeaketa zuzena esaten zaio. Kudeaketa zuzen hori enpresen bitartez egiten da; konkurtso publikoa egiten da aldiro, eta enpresek hara jotzen dute. Enpresek handiak izan behar dute, noski, ertain eta txikiek ez dituztelako betetzen eskatzen diren baldintzak. Adibidez, egunean 4.500 menu egiteko gaitasuna izan behar dute, eta hori betetzen duten enpresak oso gutxi dira: zazpi bat.

Hainbat kexa izan dira azkenaldian jakien kalitate txarragatik.

Salaketak gero eta gehiago dira. Gaur egun, gure eskolen %30ek soilik daukate sukaldea. Gainerakoetarako, sukalde zentraletan prestatzen dute janaria, gero garraiatu eta jantokian zerbitzatu. Pentsa: janaria 04:00etan prestatzen da eta 13:00etan zerbitzatzen; imajinatu nola egon daitekeen.

Jakien jatorriarekin ere ez zaudete gustura.

Ez dago bertako produkturik. Gure datuek diote jangeletako elikagai guztiak datozela makro-merkatutik; menuak osatzen dituzten elikagaiek 5.000 kilometro egiten dituzte eta elikagai horiek oso kalitate apala dute.

Aldatu egin nahi duzue gaur egungo eredu hori. Nolakoa izan behar luke, zuen ustez?

Lehenik eta behin, eskolak aukera izan behar du hainbat ereduren artean hautatzeko. Gaur egun, eredu bakarra dago: inposatua. Osasungarriagoa izan behar du; kontuan hartu behar dira nutrizio balioak, eta elementu freskoak nagusitu. Horretarako, lehenik sukaldeak berreskuratu behar dira. Eskoletatik sukaldeak kendu zituzten, eta Jaurlaritzak ez dusukalderik jartzen egiten ari den eraikin berrietan. Eta lehentasunezkoa da; eredua aldatzeko, sukaldeak eskolan bertan egon behar du. Sukalde horretara iritsiko diren elikagaiek gertukoak eta freskoak izan behar dute. Guk uste dugu agroekologia edo produktu ekologikoak bultzatu behar direla.

Jantokiak berak ere aldatu nahi dituzue. Nola?

Gaur egun, jantoki batzuk bunkerrak dira. Hor sartzen dira umeak, badaude langile batzuk, bazkaltzen ematen diete, eta agur. Gune horiek ez dira eremu pedagogiko gisa erabiltzen. Elikadurak eta eskoletako jangelek gaitasun pedagogiko ikaragarria dute, eta hori ez da baliatzen. Buelta emateko, jangeletako langileek joera hezitzailea izan behar dute. Eta jangela, zerbitzutzat hartu beharrean, proiektu hezitzailearen zatitzat hartu behar da. Bestetik, familiek ez dute inolako ahalmenik han egoteko, ikusteko, eta eurek ere bertan bazkaltzeko, nahi badute. Gardentasuna behar da.

Eusko Jaurlaritza gaia lantzen ari da. Batzorde bat jarri du martxan, eta zuek pausoak eskatu dizkiozue. Zer norabidetan egin behar lituzke urratsak?

Jaurlaritzak batzordea eratu izana aurrerapauso bat da. Nik, pertsonalki, hiru gauza esan nizkien batzordean: lehenik, aukeratzeko garaia dela. Elikadura osasuntsuaren inguruan mugimendu handia sortu da, eta, beraz, aldatzeko aukerak daude. Bestetik, hau guztia trantsizio gisa ikusten dugula; ezin da egun batetik bestera aldatu, eta pixkanaka joan behar da neurri osasungarrietan, neurri hezitzaileetan, azpiegituretan eta agroekologian. Guztian behar da trantsizio bat. Ez dugu uste bideragarri denik hurrengo ikasturtean erabat aldatzea; gradualki aldatu behar da. Adostasuna edo akordioa behar dira bereziki. Gure ustez, Jaurlaritzak ezin du inposatu beste eredu bat, edo beste zazpi eredu. Akordioak garrantzia handia dauka proiektua ondo atera dadin. Jaurlaritzari ardura eta ausardia eskatzen dizkiogu bereziki. Jangelen eredua aldatzeko ausardia behar du Jaurlaritzak; izan ere, azken finean, interes ekonomiko asko daude enpresekin: lobby indartsuak dira, eta badakigu zer nolako presioak izaten diren hor erdian administrazioa egonda.

Catering enpresei buruz ari zara?

Bai, noski. Guk ez dugu eskatzen enpresa horiek desagertzea, baina bai gure eredua hobetzea; horretarako, Jaurlaritzak ausardia izan behar du, gauzak aldatzeko.

Uste duzu prest dagoela norabide horretan aurrera egiteko?

Galdera ona. Hori duela bost urte galdetuz gero, ezetz erantzungo nuke: Jaurlaritza frontoi bat zela, guztiari esaten ziola ezetz. Beretzat eredu hori zen bakarra, ikaragarri ondo funtzionatzen zuen, dena ondo zegoen eta eredugarria zen. Zer gertatzen da? Duela bi urte jantokien kontrako auzia agertu zela, eta hortik aurrera gizarte presioak eragina izan duela. Gizartearen nahiak mugiarazi du Jaurlaritza, gizarte eragileen presioak.

Beraz, presio horregatik bada ere, uste duzu pausoak emango direla?

Bai; pixkanaka, baina espero dugu pausoak ematea. Ikusiko dugu batzordea bukatzen denean zer gertatzen den; uda aurretik amaituko dela espero dugu. Orduan lehen mugimenduak planteatuko dira agian, eta ikusiko dugu noraino heldu nahi duten. Baina, gure ustez, koiuntura aldatu egin da, eta horrek mugitzera behartu ditu.

“Arrazakeria matxismoarekin alderatzen dut”
2018-03-162018-03-16Bizkaia, Elkarrizketa

“Arrazakeria matxismoarekin alderatzen dut”

Aitziber Laskibar Lizarribar
Bizkaian ere uste baino sustraituago dago arrazakeria Omar Boudaaouiren ustez (Tetuan, Maroko, 1962). Boterearengan jartzen du ardura nagusia, eta eskuin muturraren bilakaerak kezka eragiten diola dio. Ezkerra "non dagoen" ez dakiela adierazi du.

“Proiektu politiko bati kontra egiteko, inbasio bat hasi du Turkiak”
2018-03-022018-03-02Bizkaia, Elkarrizketa

“Proiektu politiko bati kontra egiteko, inbasio bat hasi du Turkiak”

Aintzina Monasterio Maguregi

Turkiako armada, Al Qaedarekin lotutako zenbait indarrekin batera, Siriako ipar mendebaldeko Afrin eskualde kurdua erasotzen ari da urtarriletik. Askotariko eragileek, alderdi politikoek eta sindikatuek deituta, Afrin eta Kurdistanen bizi duten egoera salatu, eta hango herritarrei elkartasuna adierazteko kalera aterako dira gaur. Askapenako eta Kurdistanekin Elkartasuna Ekimeneko kide den Jhasna Artola Zalaberriak (Aizarnazabal, Gipuzkoa, 1985) informazioa jasotzearen eta mobilizatzearen garrantzia nabarmendu du.

“Iraultza lasai, seguru eta sendoa egiten ari gara emakume ijitoak”
2018-02-232018-02-23Bizkaia, Elkarrizketa

“Iraultza lasai, seguru eta sendoa egiten ari gara emakume ijitoak”

Aitziber Laskibar Lizarribar

Emakume eta gazte den arren, erreferente da ijitoen artean Tamara Claveria (Bilbo, 1984). Berdintasunaren aldeko borrokan buru-belarri ari da, hori ijito komunitate osoaren onurarako izango dela sinetsita. Formazioaren aldeko apustu argia egiten du; horixe du emakume ijitoen ahalduntzerako giltzarri. Eta bere bidea eredu da askorentzat: Euskal Herrian Gizarte Integraziorako titulua eskuratu zuen lehen emakume ijitoa da.

Duela hamabost urte sortu zenuten Amuge emakume ijitoen elkartea. Zein helbururekin?

Ijito komunitatearen alde borrokatzeko jaio zen duela hamabost urte, Euskadiko emakume ijitoen sustapenean eta ahalduntzean indar berezia jarrita. Amuge izan zen gure lehen emakume elkartea, uste genuelako emakume ijitoen gaia emakume ijitoekin landu behar genuela. Erronka nagusiak ziren emakumeak formakuntza akademikora sartzea, gureak ere badiren espazioetan egotea, eta gizon eta emakumeen arteko berdintasuna lantzea.

Aldatu da egoera urteotan?

Bai, noski. Formakuntzari dagokionez, ijitoen %97 eskoletan daude; ez dago eskola absentismorik, eta hori arrakasta da. Bigarren hezkuntzan ez dugu horrenbesteko arrakastarik, eta hori lantzen jarraitu behar dugu. Erronka handia da emakume ijitoek formatzen jarraitzea gero lan mundura sartu ahal izateko. Batzuk iristen dira goi mailako tituluak izatera, baina gutxi oraindik.

Egongo dira landu beharreko gabezia gehiago ere...

Beste erronka asko ditugu lortzeko: genero indarkeria amaitzea, gure kulturari balioa ematea, emakume ijitoen benetako irudia ikusaraztea. Zeren, emakume ijitoak pertsona folkloriko moduan aurkezten dira, edo, bestela, lapurretekin lotuta. Badira garrantzitsuak izan diren ijito feministak, eta inportantea da historia hori ere erakustea. Emakume ijito eta ez-ijitoen arteko elkarrizketa sustatzea da beste erronka bat, eta ardura politikoetan egotea.

Ijitoen irudia estigmatizatuta dagoela diozu. Nola definituko zenuke komunitate hori?

Gizartean lapurretekin eta pobreziarekin lotutako irudia du historikoki. Eta emakume ijitoek lan handia egin dugu gure balioen alde, oso garrantzitsuak diren eta gizartean galduz joan diren balioak manten daitezen: nagusiekiko errespetua, emakumeen arteko elkartasuna, eta kanpotik datorren edonori ere laguntzeko joera. Orain, emakume ijitoa oso gaur egungoa da. Formatzen ari den emakumea da, gizarte honen zati izan nahi duena, egiteko asko duela badakiena baina pausoak ematen ari dena. Urratsak gehiago izatea nahi nuke, baina iraultza lasai, seguru eta sendoa egiten ari gara emakume ijitoak: gaur egun, ijitoak gara, euskal herritarrak, feministak. Astearteko jardunaldietan ikusi zen hori, eta izena bera ere adierazgarria da: Empoderío. Gitanas feministas en movimiento.

Aldaketaren motorra emakumeak direla diozu. Zergatik?

Emakumeak gara, eta are gehiago emakume ijitoak, kultur transmisioa egiten dugunak. Hori berdintasun ikuspegitik egin dadin nahi dugu, eta horregatik da garrantzitsua guk geuk hori uler dezagun, ahaldundu gaitezen eta ditugun desberdintasunen jakitun izan gaitezen, gure seme-alabek ez ditzaten horiek errepika. Eta emakumeak formatu daitezela nahi dugu, gure herriaren alde borrokatzeko baliabideak izan ditzaten. Baliabide horiek izateko modua formazioa da. Ijito kulturan garrantzitsuena askatasuna da. Askatasuna ematen duena aukeratu ahal izatea da, eta hori formazioak ematen du. Zer izan nahi duzun aukeratzeko formatuta egon behar duzu. Bestela, lan prekarioak eta ekonomia beltza besterik ez zaigu geratuko.

Barneratzen ari da hori emakume ijitoen artean?

Nik, benetan, hitza ematen dizut baietz uste dudala. Nire amaren diskurtsoa bat zen, ahizpena beste bat da, eta nirea beste bat. Baina ilobena erabat desberdina da. Nire ilobek ez dute planteatu ere egiten eskolara ez joatea. Bat batxilergoa egiten ari da, eta emagina izan nahi du. Beste batek alkate izan nahi du.

Zailtasunak ere badaude.

Bai, noski. Uneotan, hiru familiatik bik ez ditu aseak bere oinarrizko beharrak. Arazoak dituzte hil amaierara iristeko. Eta lehentasunak jartzen dituzte, beste edonork bezala. Oinarrizko beharrak ezin badituzu bete, egiten duzun lehen gauza lanean hastea da. Hortik dator ikasketak uztea... Baina gu beste mezu bat ematen ari gara: ijito gazte bikainak nahi ditugu; abokatu, mediku izango direnak, urdaitegi edo harategian lanean ariko direnak. Medikuarengana joan eta ijito batek artatzea itzela litzateke; ulertuko gintuzke, jakingo bailuke nola bizi ditugun gaixoaldiak, heriotza...

Emakumeen artean aldaketa ematen ari dela diozu. Eta gizonen artean?

Hori da beste erronka bat, baina ez ijitoena soilik. Ijitoen feminismoak ez ditu gizonak baztertzen. Ahalduntzerako ikastaroa hasi genuenean, ikastaroan ziren zenbait emakumek zera jarri zuten mahai gainean: "Ni gaitasun batzuk ikasten ari naiz, baina etxean gizon bat dut, eta beti bezala jarraitzen du". Gizonekin ere lan egin behar genuela ikusi genuen. Eurek ere sarri etortzen ziren gure lokalera zer egiten ari ginen galdetzera. "Ahalduntze ikastaroa egiten ari gara" erantzutean, adibidez, ea zer den galdetzen zuten, emakumeek azaltzen zieten... Maskulinitate alternatiboen gaia lantzea proposatu genien, eta, gaur egun, 30 gizon ijito ari dira gizon izatea zer den hausnartzen, zer den gizon ijito izatea... hezteari buruz hitz egiten ari dira, ardura partekatuei buruz, genero indarkeriari buruz... Pentsa! Oso erronka garrantzitsua da, funtzionatzen ari dena. Hamar gizonen talde bat hasi zen duela hiru urte froga gisa, eta orain egonkortzen ari da 30 gizonekin.

Hala ere, zailtasunak nabarmenak dira oraindik.

Noski, baina gizartean orokorrean ere bai. Egia da emakume ijitoen bizitza ez dela erraza, diskriminazio hirukoitza jasaten baitugu: ijito izateagatik, emakume izateagatik eta ikasketarik ez izateagatik. Lehen diskriminazioa da gogorrena: bazterkeria instituzionala dugu, eta kalekoa. Inork ez die etxea ijitoei alokatzen, ezta lanpostua ematen ere. Emakume ijito asko daude bere identitatea ezkutatzen dutenak lan egin ahal izateko. Gauza asko aldatu behar dira, baina gizarteak ere lagundu behar digu pixka bat.

Ijito kultura gorde beharra ere aldarrikatzen duzu. Zer da aldatu behar dena, eta zer ez da aldatu behar?

Ijito komunitateak ondo gorde behar duena askatasuna da. Aukeratu ahal izateko askatasuna. Norberak aukera dezala zer nahi duen, noiz eta nola: ezkondu nahi duen edo ez, umeak izan nahi dituen... baina inolako inposizio kultural edo sozialik gabe. Presiorik gabe; ez ijito komunitatearena, ez ijito ez direnena.

Alde horretatik, baikor zara?

Bai, baina ijitoekin dagoen muturreko arrazakeria gainditu behar da. Sarri esaten da ijitoak ez direla integratzen. Baina zer da integratzea? Garena izateari uztea beste batzuek nahi duten modukoak izateko? Frankismora itzultzea da hori! Inklusioari buruz hitz egin behar da. Guztiok barne hartzeari buruz. Hori guztion kontua da, baina horretarako aurreiritzi asko ezabatu behar dira. Eta guztiok izango bagenitu bizitzeko oinarrizko baliabideak, ez lirateke horrenbeste arazo izango.