IGORRE. Arratiako Udalen Mankomunitateak 2013ko aurrekontua onartu du: 4,4 milioi, iaz baino %5 gutxiago. Udalen ekarpenak behera egin du, Arantzazukoak izan ezik, han biztanleriak gora egin duelako. Halere, "txikia" da aldea. Josune Gorospe president...

Zumalabe handiki familia bateko kide izan zen. 1630 inguruan jaio zen, Balmasedan. Euskal Herrian mutilak oraindik eskolara joaten ez ziren sasoian, neskentzako eskolak ematen hasi zen. Horrela bada, lehen andereñoa izan zela esan daiteke.

Zumalabe familiaren dorretxean antolatu zuen ikasgela. Oinarrizko gauzak irakasten zizkien: matematika, irakurtzen, idazten... Agiritegietako dokumentuen arabera, eskualdeko tokiko administrazioen diru laguntza jaso zuen 1654an eta 1656an, eskolak finantzatu ahal izateko. Sasoi hartan inauguratu zen Balmasedako Santa Clara komentua, eta 1666an moja sartu zen.

Olentzerok egin zuen menditik beherako bere ibilaldia Bizkaiko txoko guztietako haurren eta helduen gozamenerako. Asteburu honetan, berriz, zaldiz, trenez zein itsasontziz iritsiko dira Ekialdeko Hiru Errege Magoak. Eta herri askotan harrera egingo diete bihar arratsaldean, gauez opariak etxez etxe uzteko indarrik falta ez dezaten.

GATIKA

Erregeak, morroiak, artzainak eta baserritarrak 17:00etan azalduko dira Gatikako kaleetan. Hain zuzen, ordu horretan abiatuko dira Larrate azpitik herrirantz. 19:00etan frontoian elkartuko dira, eta umeek idatzitako gutunak irakurriko dituzte.

Hara bilduko direnei ez zaie gozokirik faltako. Txokolatea ere banatuko diete guztie. Saioan zehar abestiak eta dantzak ere antolatu ditu. Urtero legez, jaiotza biziduna ere antzeztuko dute gatikarrek. Intxurtu dantza taldeak antolatzen du jaia.

DURANGO

Durangora Congregaciones Marianas elkartearen eskutik iritsiko dira Meltxor, Gaspar eta Baltasar. 18:30ean aterako dira Frai Juan de Zumarragatik. 19:00etan, geldialdia egingo dute Ezkurdi plazan. Handik, udaletxeko plazara joko dute: 19:20rako aurreikusi dute etenaldi hori. Bukatzeko, 20:00etan, Andra Mariko elizpean elkartuko dira.

KARRANTZA

Enkarterrin ere ez da Erregerik eta haien segiziorik faltako. 17:30ean jarri dute ateratzeko ordua. Kultur Etxetik abiatuko dira Ekialdeko Hiru Errege magoak. Handik Concha auzorako bidea hartuko dute. Ostean, zaharren egoitzara egingo dute bisita. Handik, berriz ere, Concha igaroko dute. Anbasaguastik ibilbidea egin eta gero, Sainz Indo plazan bukatuko dute desfilea; Concha auzoan hori ere.

SANTURTZI

Kostaldeko herriaren ohiturari jarraikiz, Santurtzin itsasontzia ez den beste bide batean ezin zitezkeen lurreratu Erregeak. 17:00etan egingo die harrera alkateak portuan, eta herriko giltzak emango dizkie. 18:00etan abiatuko da desfilea, Kabiezeseko Axular kaletik. Cotillo, Antonio Alzaga, J. M. Barandiaran, Murrieta etorbidea, Santurtzi parkea, Mendizabal Kapitaina, Juan XXIII.a, Maestro Calles eta Viñas igaroko ditu. Udaletxean bukatuko dute ibilbidea. 19:30ean, Torre jauregian egingo zaie harrera.

BERMEO

18:00etan emango diote hasiera Bermeon desfileari. Herriko kaleetan zehar ibiliko dira Hiru Errege Magoak. Kalejira amaitzen dutenean, bertaratzen diren umeek Erregeekin eurekin argazkiak ateratzeko aukera izango dute. Horretarako, udal liburutegira jo beharko dute; han izango dira Meltxor, Gaspar eta Baltasar horretarako prest. Busturialdeko beste hainbat herritan ere izango dira desfileak, besteak beste, Gernika-Lumon edo Busturian.

IGORRE

Igorren 18:30ean hasiko dute desfilea. Mandoia kalean zehar egingo dute. Bestalde, domekan, Arratiako egoitzetatik bisitan ibiliko dira Hiru Errege Magoak.

Arratialdean desfile gehiago ere izango dira bihar. Besteak beste, Bedian, 18:00etan hasiko da desfilea; Lemoan, parrokiako katekesi taldeak antolatuta, 18:30ean aterako da udaletxetik.

GETXO

Bi zatitan banatutako desfilea izango dute Getxon. 18:00etatik aurrera, zazpi karroza eta bi fanfarrek emango diote hasiera ibilbideari. Lehenengoa, Andra Mari eta Algorta auzoetan egingo dute, eta, bigarrena, Areetan eta Erromon. Bi tona gozoki banatuko dituzte aurtengo desfilean; zeliakoek ere jateko modukoak.

Desfilearen lehenengo zatia Andra Mariko kiroldegian hasiko da, 18:00etan. Auzo hori zeharkatu ostean, Algortara pasatuko da. Bertan, Maidagan kalean, Aingeruko etorbidean eta Telletxe eta Maria Andresena kaleetan zehar ibili ondoren, Kasinoaren aurrean amaituko da. 19:00 aldera, ibilbidea bukatuta, Algortako kultur etxera abiatuko dira Erregeak, txikienekin berba egitera.

19:30ean emango diote hasiera desfilearen bigarren zatiari, Areeta eta Erromo auzoetan. Areetako etorbidean hasi eta ondoko ibilbidea egingo dute: Kale Nagusia, Ezekiel Agirre, Kresaltxu, Gorbea eta Gorbelaurre. 20:15ean, Andres Isasi musika eskolara joango dira, eta umeek oparitarako zer gura duten eskatzeko azken aukera izango dute.

Basurde kopuruak gora egin du azken urteetan Bizkaiko mendi eta basoetan. Gorakada horri aurre egiteko helburuarekin, Bizkaiko Foru Aldundiak luzatu egin du ugaztun hori ehizatzeko kanpaina. Hain zuzen, bi aste gehiago izango dituzte ehiztariek uxaldi...

• Bilboko TAOn doan diren lehen minutuak. Aparkatzeko tarifa berriak indarrean sartu dira asteon Bilbon. Hilaren 1az geroztik, besteak beste, lehenengo hamabost minutuak doan dira. Txartela jarri egin behar dute, dena den, erabiltzaileek.

Oso haran lauak eratzen du Villaverde Turtzioz, Aguera ibaiak zeharkatuta. Herrian bertan, Tejea mendietan sortu eta Guriezon (Kantabria, Espainia), Oriñongo hondartzan itsasoratu arte 20 kilometroko ibilbidea egiten du ibai horrek. Ibar oso emankorra dauka, lautada eta lur onekin. Baina oso berezia da bertako bizilagunek duten egoera.

Gaur egungo egoera berezi horretara iritsi arte, historia luzea izan du Villaverde Turtziozek. Eta oinordetza kontuek eragin zuten Bizkaiko herri hori Kantabriaren eskuetara igarotzea. Hala jaso du Ricardo Santamaria eta Marta Zaldibarrek idatzitako liburuak: Villaverde de Turcios en el corazon (Villaverde Turtzioz bihotzean).

Herri horren historia Bizkaiko Jaurerriko Enkarterrira lotuta dago. XII. mendean batu zitzaion, lege zaharra indarrean zegoen garaian. XV. mendera arte Enkarterriko eskubide berberak zituen Villaverde Turtziozek eta Avellanedako batzarretan botoa ere bazegokion.

XIV eta XV. mendeetan, Avellanedatarrek Artzentales, Turtzioz eta Villaverde menderatu zituzten. Lehenengo biak berriz ere Bizkaiko Jaurerrian sartu ziren; Villaverde Turtziozen patua, ordea, beste bat izan zen. Pedro Fernandez de Velasco Haroko kondeak 500.000 marabediren truke erosi zion Diego de Avellanedari, Lope de Otxoa de Avellanedaren sasiko semeari. Salmenta horretatik aurrera hasi zen Bizkaia Villaverde Turtzioz galtzen.

Handik zenbait urtera, Pedro Fernandez de Velascok Antonio de Velasco semeari eman zion Villaverde Turtzioz. Horrek uko egin zion oinordetza horri, frantziskotar sartu baitzen, eta Pedro de Velasco anaiaren esku utzi zuen.

Operazio horren ostean, Villaverde Turtzioz behin betiko geratu zen Velasco familiaren esku. Haran hori Gaztelako Kondestablearen Jaurerriarena bilakatu zen eta Sobako eremuaren barruan geratu zen. Ondorioz, Kantabriako eremu bihurtu zen, eta Bizkaiko Jaurerriko Enkarterritik banandu.

Villaverde Turtzioz jaurerri partikular baten mende geratu izanaren ondorioz, Enkarterrikoek ez zuten bertakotzat, eta batzarretan ordura arte zuen boto eskubidea kendu zioten. Hala ere, batzarrotara joaten jarraitu zuten herriko ordezkariek, eta aurreko garaiko zenbait askatasun eta eskubide izan jarraitu zuten: jurisdikzkio berriko zubi, kai eta galtzadak mantentzeko zerga salbuespenak, besteak beste.

Jurisdikzkio aldaketa egin zutenetik, eta XVIII. mendea hasi arte, Villaverde Turtziozko bizilagunek euren eskubideak aldarrikatzeari ekin zioten, baita Enkarterriko herri izaten jarraitzeko nahiari ere.

Santamariak eta Zaldibarrek liburuan aipatzen duten adibide baten arabera, Felipe III.aren erregealdian Añanako (Araba) administratzaileek nahi zuten Villaverde Turtziozkoek gatza bertatik har zezaten. Erregearengana jo zuten zuzenean Villaverdekoek, eta hark erabaki zuen nahi zuten lekutik har zezaketela gatza. Baimen hori eman zien dokumentuan bertan jartzen zuen haran hura Bizkaiko zati zela eta foru eskubideak zituztela.

Bestalde, 1833. urtearen bukaeran Javier de Burgos Espainiako Sustapen ministroak lurraldearen antolaketari ekin zion: Administrazio zentrala, lurraldeen administrazioa eta tokikoa desberdindu zituen. Villaverde Turtzioz Santanderko probintziaren barruan sartu zuen, bertako diputatuak behin eta berriro saiatu ziren arren herria Bizkaiaren barruan sar zedin. Bizkaira bueltatzeko nahi hori, beraz, aspaldikoa dute.

Gabon giroaSanturtziGabon gaua, Olentzero eta Gabon zaharra igaro dira. Gabonetako giroak, ordea, ez du etenik hainbat eta hainbat herritan. Erregeak ere iristear dauden honetan, Santurtzin jarduera eta ekitaldi ugari dituzte oraindik, urtearen hasier...

Villaverde Turtziozen 21 biztanle besterik ez da bizi kilometro koadroko. Haranaren beheko eremuan bizi da populazio hori, solairu angeluzuzeneko baserrien artean. Dorretxe batzuk ere badira, harriz egindako armarriak dituztela.

Etnografiaren Interpretazio Gunea daukate herrian. 2001ean inauguratu zuten, udalerriko eskolak zeuden eraikinean, La Matanza auzoan. Historian bertan nagusitu diren ogibideak edota etxeetako bizimodua zelakoak ziren azaltzeko tresnak berreskuratu dit...

"Nire helburua munduko txapelduna izatea da". Azken urteetan Eunate Agirre (Bilbo, 1982) surflariari egin dizkioten elkarrizketa guztietan, hori izan da ohiko titulua. Hori izan baita sopeloztarraren helmuga, ilusioa, ametsa. Bada, bi urtean jarraian ...