Natalia Salazar Orbe

Aisialdi eta bizitza eredu berri bat eraman zituen Erandiora gazte asanbladak, Kalezulo gaztetxearen proiektuaren bidez. Duela sei urte jarri zuten martxan. Kontzertuak eta parrandak egiteko leku bat baino gehiago bihurtu da urte horietan guztietan. Denetariko jarduerak eskaintzen dituzte, musutruk: zumba eskolak, rokodromoa zein jaietarako karrozak egiteko lekua koadrilentzat. Gazteak elkartzeko gune bat da, eta autogestioa du ardatz. Ibilbide hori eta sustatzen duten eredua arriskuan dago, ordea. Erandioko Udalak gaztetxea ixteko dekretua sinatu du. Joan den asteko asteazkenean iritsi zitzaien jakinarazpen ofiziala bertako kideei. Lehenago, komunikabideen bidez izan zuten zetorrenaren berri. Egoera horri zelan egin aurre aztertzen ari dira gazteak eta haien abokatua. Dena den, gauza bat argi dute: botatzen ez dituzten bitartean han jarraituko dute. "Gu ez gara joango". Hala azaldu du Ane Gamarrak.

Hainbat arrazoi eman ditu udalak gaztetxea ixteko. Segutasun arazoak dira argudio nagusietakoak. Baina gaztetxean gauzatzen dituzten jarduerek hainbat lege urratzen dituztela ere ekarri dute gogora. Egoitz Bilbao Hirigintza zinegotziak eman ditu azalpenak: "Joko eta ikuskizunen legea urratzen du bertako jarduerak. Han gauzatzen dituzten jardueretarako lizentzia behar dutela dio lege horrek. 3/98 ingurumen legea ere bide beretik doa. Lurzoruaren legea ere urratzen dute". Gaztetxearen kokapenagatik ere kezka agertu du: "IHOBEren arabera, zorua kutsatuta egon liteke duela hainbat urte han garatzen zuten jarduerengatik. Industria astuna zegoela esango nuke".

Obra eta Zerbitzu saileko arkitektoaren txostenak segurtasun arazoak planteatu ditu, gainera. Ezbeharren bat gertatu aurretik ezarri beharreko neurriez mintzatu da: "Berehala itxi behar da, Madrid Arenan zein Zorrotzan gertatutakoen antzekoak ez jazotzeko".

Udalak egindako txosten teknikoa dute oinarri zinegotziaren argudio batzuek. "Txosten hori Facebook-eko argazkiekin eta eraikinaren kanpoaldeko itxurarekin egin dute. Ez dira sartu barrura azterketarik egitera". Hala adierazi du Gamarrak. Bilbaok helburu zehatz batzuk dituela sinetsita dago: "Aitzakia merke bat da gu hortik kaleratuta herriaren aurrean ondo geratzeko". Udal osoari ez baizik EAJri egotzi diote gaztetxeko kideek proiektuaren aurkako jarrera.

Bizilagunen artean gaztetxeko jarduerek eragozpenak sortzen dituela salatu du, bestetik, zinegotziak. "Kexak etengabeak izan dira. Aurten hainbat jaso ditugu. Ekainaren 30ean etxejabeen elkartearekin batzartu ginen. Uztailaren 7an idazki bat aurkeztu zuten, berehala esku har genezan eskatzeko".

Bestelako informazioa dute gaztetxekoek: "Ikusi dugu espedientea, eta azken bi urteetan bi kexa besterik ez dira egon. Aipatu duten auzokideekin egindako bilerari dagokionez, pertsona bakarrarekin egin zuten. Gainera, emakume hura ez zen azaldu gaztetxearen aurkako jarrerarekin, nahiz eta haiek saiatu ziren horretarako zirikatzen".

Garbitasuna auzitan

Horrez gain, Kalezulo betidanik elkarbizitza ardatz izan duen proiektua izan dela azaldu dute bertako kideek: "Beti zaindu izan da auzokideekiko zein Erandioko beste guztiekiko harremana. Jakin badakigu antolatzen ditugun ekintza batzuek —kontzertuek, kasurako— auzokideen atsedenean eragin dezaketela, eta, hori dela-eta, neurriak hartu ditugu beti: jaialdien jakinarazpena, bolumenaren kontrola edota ordutegiak adostea, besteak beste".

Jarduera horiek sortzen dituzten bestelako eragozpenak ere aipatu ditu Bilbaok: "Kalearen osasungarritasunean eta garbitasunean dute eragina: zaborra sortzen da, txizak, botilak...". Gaztetxekoen esanetan, eurek hartu dute kaleak argiztatu eta garbitzeko ardura halako jarduerak antolatu dituztenean. "Udalak ez baititu horiek betetzen".

Bilbaoren esanetan, udala saiatu zen gazteekin akordio bat lortzen, konponbide bat bilatzen, 2015. urtearen bukaeran hasi eta 2016.ean. "Uko egin zioten". Horren ondorioz, gaztetxea behin-behinean ixteko agindua ematen zuen dekretua sinatu zuen. Hala ere, gaztetxeak bere jarduerarekin jarraitu du.

Irtenbidea, legeztatzea

Itxiera saihesteko bide bakarra planteatu du Bilbaok: "Araudia betetzeko proiektua aurkeztu behar dute. Legeztatzea posible bada, lizentzia emango zaie. Hala ere, arkitektoaren arabera, legeztatzea oso zaila izango da". Dekretuaren jakinarazpena izan zutuenetik 15 eguneko epea zabaldu diete alegazioak egiteko.

Gaztetxearen beharrizanaren gakoa zein den azaldu dute bertako kideek: herrian ez dago gazteentzako "eskaintza erreal, duin eta aberasgarririk". Udalak iragarri du merkatu zaharrean gabezia horri irtenbidea emateko proiektua gauzatzeko asmoa duela. Oraingoz, hastapen fasean baino ez dago, ordea. Gaztetxekoek nahiko lukete proiektu horrek aurrera egitea, "gazteontzako proposamen soziokulturala edukiko balu". Baina ez dute itxaropen handirik agertu. Bilbaok iragarri du proiektua martxan izango dela 2018ko irailerako. 900 metro koadro dituen eremua eraberritzeko 600.000 euroko inbertsioa egingo du udalak.

Datozen egun edo asteetan argituko da zer gertatzen den gaztetxearekin. Joan den ostiralean, manifestazioa egin zuten, hura ixteko dekretuaren aurka. Gaztetxeak Erandiori egin dion ekarpena ekarri du gogora Gamarrak: "Herrian gazteriak aisialdirako zuen aukera bakarra tabernak eta lonjak ziren. Gazte asanbladak herriarekin batera erabaki zuen gazteok behar genuela autogestioa, gure aisialdia eta bizitza eredua gauzatzeko. Herrian erreferentea da, eta denetariko herritarrak sartzen dira bertan, batekoak eta bestekoak".

Peru Azpillaga

Oasiak basamortuan hazten diren landare guneak dira. Desertuan bizitzeko funtsezkoak. Sahararrek ondo dakite hori. Orain dela berrogei urte kanporatu zituzten beren lurraldetik. Orduz geroztik, Tindufeko "aldi baterako" kanpalekuetan bizi dira haietako asko. Horrek ez du oasi baten inolako antzik. Kanpoko laguntzari esker irauten dute bizirik han, desertuaren erdian eta ur iturri propiorik gabe, adobezko etxe ahuletan. Udan, gainera, tenperaturek 50 graduak gainditzen dituzte erraz. Horregatik, han bizi diren umeentzat, uda Euskal Herrian igarotzea oasi batean egotea bezalakoa da. Janaria, ura, medikuak, aisia... Ume horientzat funtsezko bidaia da urtero Euskal Herrira egiten dutena. Batzuk familietara joaten dira; beste batzuk, ordea, Mari Carmen Zarragak, Hamdi Sidik eta beste batzuek antolatutako etxeetara.

Hori dela eta, Colegio Compañia de Mariak bilakaera izugarria izaten du udako hilabeterik beroenetan. Bere garaian goiko klaseko familien luxuzko eskola zenak desertuko ekaitz baten bisita jasotzen du uztailetik abuztuaren amaiera arte. Tindufeko 10 eta 12 urte bitarteko umeak dira, Urduñako etxe gris hori kolorez betetzen dutenak. Mari Carmen Zarragak (Erandio, 1957) eta Hamdi Sidik (Sahara, 1974) batera sortutako proiektuari esker, urtero algarak, barreak eta giro ona dira nagusi udako bi hilabete horietan. Hasieran, ostatu bat alokatzen saiatu ziren, baina, garestiegia zela ikusita, irtenbide baten bila hasi ziren. Bizitzaren tirabirek Colegio Compañia de Mariara eraman zituzten. Hango mojengana jo zuen Zarragak orduan, eta, bere proiektua azaldu ostean, eskuzabaltasun osoz hartu zituzten.

Mojak jada alde eginda daude, baina Zarragak eta Sidik hor jarraitzen dute urtero urtero, uztailetik abuztura, Saharako Tindufeko kanpalekuetan oso baldintza gogorretan bizi diren umeei aukera bat eskaintzen uda bakean eta giro ederrean igarotzeko. Urte osoa lanean ibili ostean, oporrak ume horiekin emateko hautua egin zuten aspaldi. Sei urte daramatzate han, musu truk utzitako eraikin horren hegal bat erabiltzen. Haien proiektua hiru euskarriren gainean dago eginda. Alde batetik, Nor fundazioak jartzen du finantzaketa ekonomikoaren zatirik handiena. Bestetik, Zarraga eta Sidi Bakeleku elkarteko kideak arduratzen dira dena prestatzeaz, eta uda osoa ematen dute han umeekin: janaria prestatu, txangoak egin, medikuarengana eraman... Azkenik, Zumaiako Darahli elkarteko gazteak astero txandakatzen dira, eta monitore funtzioa betetzen dute.

Irribarretsu agertu da Zarraga. Zahartzen ari dela dio, baina energiaz beterik dago oraindik. "Oso neketsua izan arren, oso gustuko dut hau egitea. Egoera zein den jakinda, ezinezkoa da beste alde batera begiratzea". Duela hamabost urte, umeak helduta zeuzkala hartu zuen lehen aldiz Saharatik etorritako neskato bat, Sarifa. "Pixkanaka, gero eta gehiago inplikatuz joan nintzen: behin hasita, ezin zaitezke gelditu. Monitore batek esaten zuenez, sahararrak droga goxo baten antzerakoak dira". Orduz geroztik, guztiz murgildu da herri horrek pairatzen duen egoera latzean laguntzeko asmoz.

Hala ere, azaldu dutenez, herri oso bat dago egitasmoaren atzean. Janaria eta arropa Euskal Herriko hainbat tokitan jasotzen da; besteak beste, Getxon, Barakaldon eta Eibarren. Gainera, Urduñan bertan asko dira laguntzeko prest dauden pertsonak: eskola utzi duten mojak, Eroskiko koordinatzailea, medikuak eta dentistak, besteak beste. Guztiak prest, ume horiek artatzeko inolako oztoporik jarri gabe, nahiz eta orduz kanpo lan egin behar izan. Darahliko gazteak, bestalde, DBHn hasten dira monitore lanak egiten, eta askok 4. mailan aukera izaten dute Tindufera joateko. Gehienek monitore jarraitzen dute eskola amaitu eta gero ere. "Tratu oso ona dugu, eta familia txiki baten antzera egiten dugu lan hemen", aitortu dute. "Sahara txikia da hau". Ulermena ere ez da oztopo haientzat, jokoak antolatzeko duten traba nagusia horixe izaten den arren. Ume gehienek ez dakite ondo gazteleraz. "Askotan, askoz denbora gehiago ematen dugu jokoa antolatzen, jolasten baino. Baina, egia esan, uste dugun baino gehiago ulertzen dute, nahi dutenean soilik. Oso azkarrak dira, eta errespetu handia dute".

Hala ere, dena ez dira barreak eta algarak. Azken finean, umeak dira, eta, edozein umerentzat bezala, gogorra da bi hilabete ematea etxetik kanpo. Uda amaitzean, etxera itzultzeko gogo bizia izaten dute, familiarekin, beren herrira, basamortura.

Tindufeko kanpamentuak

Tindufeko errefuxiatuentzako kanpalekua orain dela berrogei urte sortu zen. Aljeriako Gobernuak utzitako lur zati batean eraikita, Mendebaldeko Saharako auzia konpontzen zen bitartean hango herritarrentzako babeslekua izatea zeukan helburu. Berrogei urte pasatu dira, eta aldi baterako kanpalekua izatekoa zena han dago oraindik, 200.000 pertsonari baino gehiagori babesa ematen. Zaila da han bizitzea. Oso zaila. Han ezin da ezinbestekoa ez den ezer topatu, asko bilatuta ere. Minimoz osatutako kanpaleku bat da. Eta minimoekin bizitzea irautea da. Hori dute helburu hango herritarrek.

Egia da urteen poderioz azpiegitura gehiago sortu dituztela eta egoera hobetu egin dela. Egia da urteen poderioz Kuban, Libian edota Aljerian hezitako umeen itzulerak ere asko lagundu duela. Medikuek, irakasleek, ingeniariek... kanpalekuko egoera hobetu dute. Egun, Kubako eta Venezuelako gobernuen laguntzari esker, batxilergoa ere sortu dute, eta aurten lehen selektibitatea egin dute. Hala ere, aipatu bezala, desertuaren erdian dagoen aldi baterako kanpaleku bat ez da bizitzeko toki aproposa, are eta gutxiago 10-12 urteko umeentzat. Udan, basamortuko eguzkia goi-goian dagoenean, bere izpi guztiak desertura igortzen dituela dirudi, eta tenperaturak 52 graduraino heldu daitezke. Desertuaren erdian. Herritik urrun. Udan Euskal Herrira egiten duten bidaia da, askorentzat, kanpalekuetatik irteteko lehen aukera. Itsasoa ezagutzeko duten lehen aukera. Larre berdeetan jolasteko lehen aukera. Baina ez datoz dibertitzera soilik: premiazko osasun zerbitzu bat jasotzen dute hemen, eta hori funtsezkoa izan daiteke haien etorkizunerako.

Geroz eta familia gutxiago

Baldintza horiengatik guztiengatik da Euskal Herria oasi bat ume horientzat. Zarraga, Sidi eta halako jendearen lanari esker da posible, baita urtero Saharako ume bat hartzeko prest izaten diren familiei esker ere. Bero kiskalgarritik ihes egiteaz gain, uda desertutik kanpo igarotzeak beste hainbat gauza ere eskaintzen baitizkie ume horiei: medikuarengana eta haginlariarengana joan eta azterketa on bat egin ahal izatea, hondartzan eta igerilekuan bainatzea, inoiz jan ez dituzten hamaika jakirekin elikatzea... Aurten, eskailera bat inoiz ikusi ez zuen ume bat ere izan dute. Eskailera bat.

Alta, ume horiek ez datoz jasotzera soilik. Asko dute emateko. Hamdik aitortu duenez, bere herriko enbaxadore txikiak dira, Mendebaldeko Saharako gatazka ikusarazten dutenak eta beren gardentasunarekin herri oso baten inplikazioa eta elkartasuna lor dezaketenak.

Hala ere, gero eta gutxiago dira Saharatik datozen umeak hartzera animatzen diren familiak. Aurten zertxobait gora egin arren, urrun daude orain dela bost urteko datuetatik: uda honetan 140 ume etorri dira Bizkaira. Zarragak dioenez, garrantzitsua da ulertzea zein den ume horiek uda kanpalekuetatik urrun igarotzeko duten premia. "Ez da soilik aisialdi kontua. Osasun kontua da. Hona etorrita, ume horiek medikuarengana joan eta osasun azterketa on bat egiteko aukera dute". 10 eta 12 urte bitarteko ume horientzat ezinbestekoa dela azpimarratu du. Sarri aurkitzen diete gaixotasunen bat. Ugarienak begiekin lotutakoak dira —lehortu egiten zaizkie desertuko baldintza gogorrak direla eta—. Baita elikadura egoki baten gabezia ere: desnutrizioa izaten dute gehienek.

"Hemen oso ondo jaten dute, baina nabaritzen zaie urdaila murriztua dutela baldintza gogorren ondorioz", dio Zarragak. Normalean, neurriz azpiko pisuarekin heltzen dira, eta irabazten dituzten hiru edo lau kiloak oso lagungarriak dira negurako. Are gehiago kontuan izanik umeak direla, hazten ari direla eta elikadura on baten premia dutela. Gehienek ez dute inoiz arraina dastatu, eta ez dakite zein den barazki fresko baten zaporea. Beti dute bitaminaren baten falta. Horregatik, Oporrak Bakean programaren arduradunek behin eta berriro esaten dute familien beharra dagoela. Elkartasunaren beharra. Ume horientzat luxua dena desertuan bizirik irauteko premia ere badelako. Sidik nabarmendu duenez, ekarpen oro da garrantzitsua: "Ez du inporta asko edo gutxi izateak: garrantzitsuena laguntzea da". Hartara, sahararren aldeko elkarteek umeak etxean hartzeko deia egin diete herritarrei.

Aitziber Laskibar Lizarribar
"Modernoa" izango da; inguru zabaleko "modernoena". Eta eraginkorra espazioaren banaketaren aldetik, zerbitzuen eta antolaketaren ikuspegitik. Bilboko Garellanoko autobus terminal berria lurpean egongo da osorik, eta Bizkai...

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Gainezka. Bazterrean utzitako txakur eta katuak jasotzen dituzten elkarteak tokirik gabe daude: kaleetan aurkitzen dituzten animali guztiak artatzeko baliabiderik gabe. Azken urteetan gora egin du animalia abandonatuen kopuruak Bizkaian. Bilbon jasotako datuak izan daitezke horren adibide: 2016an, 236 txakur eta 190 katu hartu zituzten kaletik; 426 animalia daude, hortaz, norbaitek etxera eramateko zain. Arazoa arindu eta herritarren kontzientziak astintzeko asmoz, kanpaina bat abiatu du udalak, Maitasuna ez da erosten. Har nazazu zuretzat lelopean. Animaliak adoptatzeko prozesuei buruzko informazioa zabaldu du erakundeak hiriburuan zehar.

Mahatma Gandhi pentsalari eta politikari indiarrak zioenez, animaliak tratatzeko erarekin neurtu liteke herri baten kultura. Hala balitz, atzera bidean legoke Bizkaia. Izan ere, gero eta gehiago dira bazterrean uzten diren animaliak. Adituen arabera, gehiegi pentsatu gabe erosten dira gaur egun etxerako animaliak, eta, horregatik, eskuratu eta gutxira, maskota izateaz nekatu, eta abandonatu egiten dituzte jabeek. Horregatik, kasu asko saihestu daitezkeela uste dute adituek, eta ildo beretik jo dute animalien babeserako elkarteek ere azken hilabeteetan. Argia da mezua: etxerako animaliak erosi aurretik, oinarrizkoa da hausnartzea eta erantzukizunez jokatzea.

Bestalde, babes elkarteetan dauden txakur eta katuak etxean hartzeko eta eskuzabaltasunez jokatzeko deia egin du Yolanda Diezek, Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotziak. Galdu diren animaliak jasotzeko, berriz, mikrotxipek berebiziko garrantzia dutela azpimarratu du Diezek. "Identifikazioa da gure txakurrak eta katuak identifikatzekoko lehen urratsa. Mikrotxipak dira galdu edo lapurtu dituzten animaliak aurkitzeko modurik eraginkorrena". Txakurren kasuan, derrigorrezkoa da txipa jartzea; katuen kasuan, ez. Edonola ere, galdu baino, animalia kopuru handiagoa abandonatzen da, eta, kasu horietan, txipa ere kentzen diete jabeek, animalia beraien jabetzakoa izan dela ezkutatzeko.

Gero eta gehiago

Txakurrak dira gehien abandonatzen diren etxeko animaliak, baina katuak ere gero eta gehiago abandonatzen dira. Hala baieztatu du Felinos Bilbao elkarteak. Udalarekin lankidetzan dihardu animalien babesa bermatzeko zereginean, eta kezkaz begiratzen diote azken asteetan kaletik jaso duten katakume kopuruari: guztira, 20 kume eraman dituzte kaletik egoitzara azken hamabost egunetan, eta egun bakarrean bederatzi katakume ere jaso dituztela azaldu du elkarteak.

Ugalkorrak dira katuak, eta, orain arteko joera ikusita, datozen hilabeteetan kopurua areagotu egingo den ustea daukate. Horregatik neurriak hartzea oinarrizkoa dela iritzi du Felinos Bilbao elkarteak: "Beharrezkoa da animalien esterilizazioaz, abandonuaz eta adopzioaz gogoetatzea eta kontzientzia hartzea".

Baina arazoa ez da bakarrik Bizkaiko hiriburukoa. Gero eta herri gehiagotara zabaltzen ari den arazoa da bazterrean utzitako animaliena, eta, beraz, animaliak kaletik hartzen dituzten elkarteek gero eta beharrezkoagoak dituzte baliabide ekonomikoak: jasotzen diren animalien albaitaritza lanak ordaintzeko, batetik, eta animalia horien mantenu lanek eragiten duten gastuei aurre egiteko, bestetik. Horregatik, dirua biltzeko merkatu txikiak antolatu ditu ikasturte osoan SOS Bilbao elkarteak; besteak beste, Leioan, Santurtzin, Bilboko Errekalde auzoan, Barakaldon, Sestaon eta Galdakaon izan dira azken hilabeteetan.

Sopelako Udalak ere herrian abandonatu dituzten animaliak hartzera deitu ditu herritarrak. Aurtengo martxoan udalak azaldu zuenez, herrian jasotako hamar txakur baino gehiago daude Iurretako Zaunk animalien babeserako zentroan. Egoitza berera bidaltzen dituzte herrian aurkitzen dituzten animaliak Etxebarri eta Berangoko udalek ere: Berango jasotako bost txakur daude Iurretako zentroan nork adoptatuko zain, eta Etxebarrin jasotako zazpi.

Gehien zigortzen direnak

Txakur baztertuen artean, setter motakoak eta galgoak dira ugarienak. SOS Setter elkartearen arabera, horiexek dira guztien artean gehien zigortuak. Ehizarako erabiltzen dira arraza horretako animaliak, eta, behin denboraldia bukatuta, abandonatu egien dituzte jabe askok, erdi zaurituta daudelako, edo uste dutelako behin ehizara eramanda gero txakurrek ez dutela nahikoa ezaugarri jarduera horretan aritzeko.

Txakur horiek guztiak jaso, eta Gueñesen duten zentrora eramaten dituzte SOS Setter elkarteko kideek. Baina gero eta gehiago dira bildutako txakurrak, eta gainezka daude egoitzan: 250 animalia baino gehiago dituzte. Urtearen hasieran, txakurrak adoptatzeko kanpaina bat abiatu zuen elkarteak. Arduradunen arabera, animalia arraza batzuek ospe txarra dute, eta, aurreiritzi horien eraginez, zailagoa da herritarrek halakoak adoptatzea. Babes etxeetan pilatu egiten dira setterrak eta galgoak horregatik.

Aitziber Laskibar Lizarribar
Bilboko Udalak kaleratu ditu Bilboko itsasadarrean egindako azterketen emaitzak. Maiatzeko triatloian parte hartu zuten hiru igerilarik leptopirosia dutela baieztatu du Juan Maria Aburto Bilboko alkateak, Gobernu Batzordear...