Kontzertua

Leioa eta Ermua

Bluesa, rocka, swinga, soula... Era eta estilo askotako musika moldeak taularatuko dituzte gaur eta bihar Los Gatos Bizcos taldeko kideek. Joan den eguaztenean, Basauriko Sozial Antzokian kontzertu arrakastatsua eman zuten, eta, gaur, Leioan izango dira, Kultur Leioan, hain zuzen ere, 22:00etan hasita. Bihar, bestalde, Ermura egingo dute salto, eta Lobiano kultur etxean emango dute kontzertua, 20:00etan hasita.

Eddie C. Campbell blues estiloko legendari esker finkatu zen Quique Gomez —ahotsa eta harmonika—, Pablo Sanpa —gitarra eta koroak—, Hector Rojo —kontrabaxua eta koroak— eta Petek —bateria eta koroak— osatzen duten taldea. Izan ere, Gomezek gogora ekarri duenez, "musika jotzeko elkartzen ginen laurok; proiektu bat definitu gabe, ordea. Eddie Txikagon ezagutu nuen, eta Europan zehar egindako bira batean aritu ginen elkarrekin, 2010 eta 2011 urteetan; gu izan ginen kontzertuetarako haren banda. Harekin egin genituen hiru aste haien ondoren, taldea finkatu eta sendotu egin zen, eta konposatzeari ekin genion".

Orduz geroztik, lanean hasi ziren, eta euren lehenengo diskoa eratu zuten: I can't Believe my Eyes. Horixe da gaurko eta biharko kontzertuetan zuzenean aurkeztuko duten lana. Taldeak berak konposatutako kantak dira guztiak. Tartean, omenaldiren bat edo beste ere bada abesti horietan. Besteak beste, Eddie C. Campbelli egindakoa interpretatuko dute: That's when I know.

Amerikar estilo peto-petoa

Gatos Bizcos taldearen emanaldiak zuzenean ikustera doanak beste garai batera eramango duen musika eta taularatzea aurkituko ditu. Hain zuzen, amerikar estilo peto-petoa nagusi den garaia aurkituko dute ikusleek.

Laukotearen musikan hainbat joera eta eragin nabari diren arren, musika beltz afroamerikarra ageri-agerian dago haien errepertorio osoan.

KONTZERTUAK

Gaur. Leioan izango dira, Kultur Leioan, hain zuzen ere, 22:00etan hasita.

Bihar. Ermuko Lobiano kultur etxean, 20:00etan hasita.

Sasoi batean, baserriko beharreko egun gogorrek jaia ere bazekarten eurekaz. Auzoko bizilagun guztiak etortzen ziren laguntzera, eta, bukatutakoan, otordu dotorea ematen zitzaien guztiei. Ospakizun horietan nagusia txerri boda izaten zen, zalantza bar...

Folkean12

Dima

Asteburu honetan Diman folk musikaz gozatzeko aukera egongo da. Hiru egunetarako egitarau zabala prestatu dute. Badago, bai, non aukeratu.

Gaur, 19:00etan, jaialdiaren aurkezpena egingo dute. Ostean, txalapartaren inguruko berbaldia eta bideo emanaldia egingo dituzte, txalapartaren historia aztertuz. Txalaparta erakustaldia ere ez da faltako. 22:00etan, Iban Nikolairen emanaldia egongo da gaztetxean. Nikolaik didjeridua jotzen du; munduko haizezko musika tresnarik zaharrenetakoa da —40.000 urtetik gorako historia du—, eta australiar aborigenen kulturatik dator.

Bihar izango da Folkean 12 jaialdiaren egun handia. Izan ere, biharko egun osoko egitaraua prestatu dute. Goizean, 11:00etatan hasita, Luthier azoka eta musika tresnen tailerrak egongo dira plazan. 13:00etan, kalejira egingo dute, zanpantzar, albokari eta trikitilariekin.

Herri bazkaria

15:00etan herri bazkaria izango da frontoi txikian. Tiketak Dimako tabernetan daude salgai. Bazkalostean, Usansoloko Oinarin dantza taldearen eskutik dantza tailerra egongo da.

Arratsaldean, berriz, 19:00etan 13 doinu gaixorik larri dauden presoentzat emanaldia egingo dute. Ondoren, zapatu gaua girotzeko, hainbat kontzertu egongo dira. Frontoian, 20:30ean, Kherau folk taldearen kontzertua egongo da. Ostean, Korrontzik eta Oinkari dantza taldeak Infernuko hauspoa ikuskizuna eskainiko dute. Bestalde, gaztetxean, 21:00etan, Dead Bronco taldea arituko da.

Domekan, jaialdiaren azken egunean, 13:00ean kalejira egingo dute, gaitero, erraldoi eta buruhandiekin. Kalejira amaitutakoan, talo tailerra eta taloak jateko aukera egongo da plazan.

Eguna biribiltzeko, arratsaldean, Lenauko erromerie egongo da Argi eta Ikerregaz, 17:00etan hasita. Baserritar jantzita doazenen artean, jantzirik dotoreena duenarentzat sari eder bat egongo da. Halaber, erromeriaren atsedenaldian, alboka bat zozkatuko dute.

FOLKEAN 12

Noiz. Gaur, bihar eta etzi.

Non. Diman.

Literatura bihurtu da protagonista egunotan Ondarroako txoko guztietan. Udaleko euskara batzordeak literaturaren inguruan antolatzen duen guztia aste honetan bildu du Literatur Amuak proiektuaren bitartez. Herria bete-betean murgilduta dago jada horre...

Greziako historiako pasarte garrantzitsu bat eraman dute Bilboko Berreginen Museora. Akropolis, mito biziak erakusketaren bitartez, Partenoia inguratzen duen Akropolia emango dute ezagutzera. Hain zuzen, bertako hainbat eskulturaren erreprodukzioak ja...

Udako jai giroak bukatuta, kultur jarduerez gozatzeko aukerak ez dira amaitu. Udazkenarekin identifikatu ohi den eguraldi goibelari aurpegi alaia jartzeko moduko programa jarriko du abian, aurten ere, Topagunea Euskara Elkarteen Federazioak. XIII. urt...

Musika koralaSanturtziSanturtzi nazioarteko abesbatzen erakusleiho bihurtuta dago egunotan. Hain zuzen, Nazioarteko Abesbatzen 33. Topaketak egiten ari dira bertan. Joan den urriaren 26an hasi eta azaroaren 10era bitartean, kontzertu horien agertoki b...

Gaztainaga Eguna

Galdames

Mikologia eta gaztaina zaleek Galdamesen dute azoka igandean. Urtero legez, Gaztainaga kultur elkarteak eta Galdamesko Udalak Gaztainaga Eguna antolatu dute.

San Pedro plazan zabalduko dute sendabelarren eta mikologiaren inguruko erakusketa, goizeko hamaiketan. Aurtengoa 19. aldia da. Era berean, gaztainak erretzeko tresnen erakusketa eta herriko zur lanketako tailerrean eginiko lanen erakusketa jarriko dituzte. Bestalde, eskulangintzako produktuak salgai izango dira, eta zizak eta gaztainak dastatzeko aukera egongo da, doan.

Ondoren, 11:30etik aurrera, gaztainaren nazioarteko 10. tiro txapelketa jokatuko dute. Parte hartzaileek tiragomarekin jaurti beharko dituzte gaztainak.

Gaztaina txapelketa

Gaztaina jaurtiketaren ostean, eguerdiko hamabietan, 11. gaztaina txapelketa jokatuko dute, zeinek hobeak bildu. Gaztainak eskualdean batutakoak izan behar dira, horixe baita txapelketan parte hartzeko baldintza bakarra.

Gaztainak kiloko multzoetan aurkeztu beharko dira, eta pare bat orduz ikusgai egongo dira azokaren gunean. Kiloko gaztaina gutxien daukanak irabaziko du txapelketa. 60 euro eta garaikurra eramango ditu irabazleak. Bigarrenarentzat eta hirugarrenarentzat sariak daude, eta dotoreen eta txukunen aurkeztutako multzoak ere sari berezia jasoko du.

Kurutzaga mendira igoera

Kirolarientzat ere badago plana. Kurutzaga mendirako igoeraren Gaztainaga sari handia egingo dute. 11:00etan irtengo dira, San Pedro plazatik. Sariak hiru mailatan banatuko dituzte: gizonezkoak, emakumezkoak eta herrikoak. Gainera, igoeraren marka gainditzen duenarentzat sari berezia dago.

Horrez gain, gaur, 20:00etan hasita, kirolaren inguruko berbaldia egingo dute udaletxean. Unai Llantada eta Ruben Peña izango dira hizlariak.

GAZTAINAGA EGUNA

Noiz. Etzi, domekan.

Non.Galdamesko San Pedro plazan.

Mungian, Lore Jokoen jaia ospatuko dute domekan, zazpigarren urtez. 2005ean egin zuten aurrenekoz, Estepan Urkiaga Lauaxeta herriko semearen jaiotzaren mendeurrena gogoan hartuta. Ordutik, hainbat gai izan dituzte gogoan: Mungia elizatea eta Mungia hiribildua bat egin zirenekoa, Mungia eta Bilbo arteko trenaren azken bidaia... Aurtengoan, berriz ere, Lauaxetari erreparatu diote, ekainaren 25ean haren heriotzaren 75. urteurrena bete zelako. "Urte osoan, Mungian, Lauaxeta eta Euskal Pizkundea eragin zuten gizon eta andreak omentzen gabiltza", azaldu du Mirenbe Bilbao Mungiako Udaleko Kultura zinegotziak.

Pizkundeari egindako begiratu horretan, Lore Jokoen jaia ere garai hartako euskal kulturaren bultzatzaileei gogorapena egiteko aukera modura ikusi du udalak. Izan ere, Lore Joko deitzen duten jai honetan, urtero, mungiarrek gertaera historiko bat hartzen dute gogoan, eta haren inguruan antolatzen dute eguneko ekitaldi nagusia. Baina Lore Jokoak, jatorriz, beste zerbait izan ziren. "1853an antolatu zituen Anton Abadiak, Urruñan [Lapurdi]. Euskal Pizkundeko kideek Abadiak hasitakoari indar handiagoa eman zioten", dio Bilbaok. Gogorarazi du Abadiak antolatutako Lore Joko haietan askotariko ekitaldiak antolatzen zirela, hainbat egunez. "Guk jaiari Lore Jokoak deitzen diogu, baina askok ez daki benetan zer izan ziren. Horregatik, pentsatu dugu Lore Jokoetako gaia Abadiaren Lore Jokoak eurak izatea". Mungian, 1906an egin zen XIX. mendeko estilo hartako Lore Jokoen jaialdia.

Domeka honetan, 11:30ean, jaialdi hura berreskuratuko dute. Abesbatzen lehiaketa, bertsolariak, dantza txapelketa, banden lehiaketa, poesia, antzerkia... Kulturaren agerpen askok izan zuten lekua jaialdi hartan. "Guk horiek guztiak ezin ditugu sartu, bestela egun osoan ibili beharko ginateke antzezten", dio Bilbaok. Hala, horietako batzuek izango dute lekua Foruen plazan. Besteak beste, bertsoak, dantza saioa eta poesia lehiaketa izango dira. Baina baita antzerkia ere.

Izan ere, Mungiako Lore Joko garaikide hauek Europako Ondarearen Jardunaldiekin bat egin ohi dute denboran. Biak urrian izaten dira. Hala, beti Lore Jokoetan gogoratzea erabakitzen duten gai historiko horrek loturaren bat izaten du Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura Sailak jardunaldiotarako proposatzen duen gaiarekin. Aurtengoa 1475 eta 1525 arteko oparotasun garaia da. Beraz, Mungiako Udalak, domekako Lore Jokoen antzezpenaren barruan, XIX. mendeko Lore Jokoetan egiten ziren antzezpenak gogoratuz, antzezlan bat aukeratu du, XV. mendeari lotutakoa: 1471ko Mungiako gudua. Hartara, ekitaldi berberean uztartuko dituzte Lore Jokoak, Euskal Pizkundearen omenaldia eta Europako Ondarearen Jardunaldietan gogoratzen den garai hura.

Gudua leinuen arteko bakea lortu ostean iritsi zen. Ganboatarrek eta oinaztarrek euren arteko gatazka bukatutzat eman zuten. Gudu hartan, bada, elkarren ondoan borrokatu ziren. Arerioa Pedro Fernandez de Velasco Haroko kondea zuten. Izan ere, Fernandez de Velascok lehengo Araba eta gero Bizkaia mendean hartu gura izan zituen. Trebiñuko kondearen aurka borrokatu ostean, Balmaseda ingurura iritsi zen, eta handik Bilbora.

Gaztelako errege eta Bizkaiko Jaun Henrike IV.a Burgosen zegoen bere soldaduekin, baina ez zuen ezer egin Haroko kondeak euskal herrialdeok konkistatzea saihesteko. Kronikek diotenez, guduaren bezperetan, Haroko kondearen tropek Juan Alonso Muxikoaren dorretxeari egin zioten eraso. Historialarien ustez, gaur egun Butroiko gaztelua dagoen parean zegoen dorretxea. Muxikako jaunak Trebiñuko kondeari eskatu zion laguntza. Haren gizonei esker, gaztelarren soldaduei aurre egitea lortu zuten bizkaitarrek. 1471ko apirilaren 27an, Mungiako Larrauri auzoan lortu zuten garaipena.

Bizkaitarren garaipena erabatekoa izan zen. Honako kopla hauek kantatuz ospatu ei zuten: Esto es Vizcaya, Conde de Haro, esto es Vizcaya, que no Belorado. Belorado Burgosen dago, eta kondearen mendeko herria zen orduan. Gudua bukatutakoan iritsi zen erregea, Haroko kondearen tropei Arabatik eta Bizkaitik irteteko agintzera.

Antzezpen horren ostean, bertso saioa, bazkaria eta erromeria egingo dira. Urtero bezala, Mungiako Udalak jantzi tradizionalak aldean irteteko deia egin du.

EGITARAUA

11:15. Matxin plazan elkartuko dira herritarrak. Handik Foruen plazara abiatuko dira; agintari eta itzal handiko jakintsu taldea izango dute zain.

• 11:30. Foruen plazan, Lore Jokoen ekitaldia: abesbatzaren emanaldia, bertsolariak, dantza txapelketa, V. Lauaxeta Olerki Lehiaketaren sari banaketa eta 1471ko Mungiako guduaren antzezpena.

13:00. Antzinako egoeren antzezpena, Foruen plazan. Aldi berean, Miren Amuriza eta Eneko Abasolo Abarkas bertsotan arituko dira.

• 13:30. J. M. Arregi abesbatzaren emanaldia, herrian zehar, Foru plazatik abiatuta.

• 15:00. Herri bazkaria, Bentades ikastetxean. Ostean, euskal kantaldia.

• 16:30. Matxin plazan, baserriko joko eta jolasen jaia.

• 18:30. Foruen plazan, erromeria trikitilariekin.

Toti Martinez de Lezea (Gasteiz, 1949) Mañarian izango da bihar, 17:00etan, udaletxeko osoko bilkuren aretoan. XV. eta XVI. mendeetako emakumeari buruzko hitzaldia emango du. Garai hari buruz dakiena "bat-batean" botako duela azaldu du, gaia ondo ezagutzen duelako.

Nondik nora bideratuko duzu biharko hitzaldia?

Euskal emakumearen egoerari buruzko ikuspegi orokorra eskainiko dut, hasteko. Ostean,kasu zehatz batzuk aipatuko ditut.

Zein eginkizun zuen emakumeak garai hartan eta zeregin horrek zer-nolako lekua zeukan gizartean?

Hasteko, egun baino askoz populazio gutxiago zegoen. Gizonek gerrara, abenturara edo arrantzara joan behar izaten zuten. Ondorioz, emakumeek denboraldi luzeak bakarrik egiten zituzten. Beraz, era guztietako arazoak konpondu behar zituzten —administratiboak, ekonomikoak, lan arlokoak eta familiari zegozkionak—.

Eta han zeuden haiek. Gogor lanean, nahiz eta guregana iritsi diren kronika edo agirietan horren islarik aurkitu ez. Izan ere, kronika egileak jauntxoen menpe zeuden, haiek ordaintzen zieten eta. Herritar xumeek ez daukate eurei buruzko kronikarik idatzita.

Orduan, zelan da posible historia anonimo horiengana guztiengana heltzea?

Testamentu, auzi, salerosketa eta antzeko agirien bitartez daukagu haien berri. Horietatik abiatuta, argazki antzeko bat atera daiteke.

Erdi Aroa oso garai gogorra zen, are gehiago, emakumearentzat. Euskal Herrian egoera bera zen?

Noski. Emakumea, legeei dagokienez, guztien azpitik zegoen, baita seme-alaben azpitik ere, oinordetzei eta bere kabuz jarduteko aukerei zegokienez. Euskal Herrian, ordea, desberdintasun txiki bat zegoen: foruei esker, andreak oinordetza hartzeko bere neben eskubide berbera zuen. Gurasoek erabakitzen zuten nor izango ziren oinordekoak. Kasu batzuetan, emakumezkoak aukeratzen zituzten, eta haiek kudeatzen zituzten ondasunak.

Bestalde, senarrak dotea negozioren batean inbertitu nahi bazuen eta emazteak egokia ez zela iritzi, ezetz esan zezakeen. Horrez gain, gizonak gerrara edo beste nonbaitera zihoazenean, sarri notario aurrean baimena ematen zieten emazteei interesgarri iruditzen zitzaizkien negozioetarako transakzioak egiteko.

Beste alde batean, alargunak ere badaude. Familia aurrera atera behar zuten senarra hiltzen zitzaien emakumeek. Lan egin behar zuten, eta hala egiten zuten; negozioen jabe ziren. Jose Antonio Aspiazu idazleak ikertu duenez, emakumeek negozioak zituzten. Errementaldegiak, esaterako. Eta gizonek haientzat lan egiten zuten. Emakumea ontzien jabe zen, merkataria, tratularia... Baina horrelakorik ez da azaltzen historian, eta uste dugu emakumea etxeko lanetan besterik ez zela aritzen. Mutrikuko kasu baten dokumentazioa dago: birramama, amama, ama eta alaba, denak alaba bakarrak eta herri erdiaren jabe.

Euskararen eta euskal izaeraren babesle ere izan da emakumea. Zein eginkizun izan du lan horretan?

Euskararen babeslea izateaz gain, hark asmatu zuen euskara. Hark esan zituen lehen hitzak gizakia hitz egiten hasi zenean. Nor izan zen silabak elkartzen hasi zen lehenengo gizakia? Nork hitz egin zuen lehenengoz? Emakumeak. Eta nori egin zion berba? Bularrean zeukan umeari.

Argi daukat emakumea izan dela euskara eta sinesmenak gorde dituena. Jakintza iturrietatik urrundu eta baztertu izan dute andrea, eta, hala ere, hizkuntza, hitza, idazten ez den jakintza guztia, sinesteak, tradizioa irakasten jakin du.

Emakumea izan da euskara ez ezik hizkuntza oro asmatu dituena. Baita transmisioa egin duena ere. Izan ere, gizonak etxean ez baldin bazeuden, nork hitz egiten zuen? Nork transmitituko zituen tradizioa, ohiturak, sinesmenak? Emakumeak. Eta emakumerik ezean, ez litzateke ez euskararik ez euskal izaerarik ez beste ezer egongo.

Zer-nolako aukerak zituzten garai hartan ondoan gizon bat ez zeukaten emakumeek?

Gaur egun dituen berberak: lan egin eta aurrera egitea. Eta aurrera egiten zuten. Horren froga da hemen gaudela.

Mespretxatu egiten zituzten?

Ezkongabeak baldin baziren, bai. Gogorragoa zen haientzat. Gaizki ikusita zeuden. Izan ere, inork maite ez zituen ustea zabaltzen zen. Komentuetan sartzen ziren, esaterako. Bateren batek bere kabuz aurre egiten zion bizimoduari. Baina mari-mutil eta antzekoak entzun behar izaten zituzten.

Zein lan egiten zituen emakumeak etxeko lanak egiteaz eta seme-alabak zaintzeaz gain?

Ez zen ibiltzen baleatan edo bakailaotan; ez da izan kortsarioa edo abenturazalea. Bai, ordea, batelaria, eta garraiatzailea, zirga langilea, portuko zamatzailea, ontzi jabea eta merkataria. Ardien artilea kardatzen zuten, familia osoarentzako arropak josi, meatzeetako eta fabriketako langileak ziren, neskameak, mojak, serorak, ospitaleko erizainak, emaginak, sendalariak, ola andreak, prostitutak, bidelapurrak...

Zer-nolako ekarpenak egin zituen emakumeak politika, gizarte eta kulturaren alorretan?

Politikaren alorrean, ziurrenik, eragina izango zuten euren gizonengan. Alor sozialean, gaur egun daukagun izaera, zalantzarik gabe, aurreko garaietan emakumeek izan zituzten jarduteko moduetatik datorkigu.

Kulturari dagokionez, emakumerik gabe ez litzateke ezer mantenduko: ez hizkuntza bera, ez Euskal Herriko legendak, ez tradizioak, ez ohiturak ez sinesmenak; garai batean paganoak ziren, eta gero kristauak. Ekarpena oso handia izan da. Emakume haiek etorkizunekook izatea gura izan zutena gara gaur egun.

MAÑARIKO EGITARAUA

Bihar, 17:00etan. Toti Martinez de Lezearen hitzaldia, udaletxean.

• Bihar, 18:15ean. Bisita gidatua, udaletxetik abiatuta: Landa bizitza Erdi Aroan.