Ainhoa Larrabe Arnaiz

Sexuaz, maitasunaz eta indarkeria matxistaz hausnartzeko erakusketa batzuk daude Bilboko Berreginen Museoan eta Azkuna zentroan: Afrodita. Kaosa. Desioa. Sexua. Amodioa? izenekoa gordetzen du lehenak, eta artista feministetan aitzindarietakoa den Margaret Harrison ingelesaren (Wakefield, Erresuma Batua, 1940) Sexuaren, klasearen eta indarkeriaren arteko harremanak atzera begirakoa dago Azkuna zentroan, joan den urteko urriaz geroztik. Margolanak eta eskulturak erabilita, gazte zein helduek zenbait gairi buruz hausnartzeko aukera ematen dute bi-biek.

Berezia da Berreginen Museoak jarri duen erakusketa, hiriburuko Begoñazpi ikastolako DBHko 4. mailako ikasleek egindako hezkuntza proiektu batetik garatu baita. Museoan dauden eskultura eta margolanak abiapuntu hartuta, formatu txikiko erakusketa bat diseinatu zuten Irene Campillo eta Olatz Gonzalez Begoñazpiko ikasleek, Amodioaren bila izeneko hezkuntza proiektuan. Amodio motak aztertzea zuen helburu egitasmoak; besteak beste, erromantikoa, platonikoa eta anai-arreben artekoa. Afrodita eta Venus jainkosen maitasunari buruzko kontzeptuari tiraka, Antzinako Greziako gizartetik gaur egun arteko amodioa ulertzeko moduak bildu zituzten ikasle biek proiektuan.

Ikastetxetik museora

Ikasturtea bukatuta, Afrodita. Kaosa. Desioa. Sexua. Amodioa? erakusketa ofizial bihurtu dute ikastetxeko areto batetik abiatutako ideia: 11 eskulturaz eta hiru margolanez osatuta dago, eta Afroditaren istorioa dute oinarrian, maitasunaren jainko greziarra izan baitzen. Bidaia bat proposatzen dute Berreginen Museoan jarritako erakusketarekin. “Jendeak jakingo du greziarrentzat indar kontrolaezina eta suntsitzailea zela amodioa. Gaur egun, Afroditak sortzen zituen pasioak krimen gisa ikusiko genituzke; izan ere, arrazoia eta autokontrola birrindu egiten zituen, eta bortizkeria eragiten zuen: bahiketak, bortxaketak eta bestelakoak hauspotzen zituen Afroditaren indarrak”.

Greziako garai helenistikoko Venus Milokoa eskultura, Cnidoren Afrodita eta Ludovisi tronua dira ikusgai dauden piezetako batzuk, eta, gaien arabera, hiru ataletan banatu dute erakusketa. Lehen atalak Afrodita jainkosaren izaera eta nortasuna aztertzea du xede, eta, bigarren zatian, amodioaren eta sexuaren jainkosa gisa Afroditak izan zituen eginkizunak aztertzen dira. “Desira aurreikusi ezina zenez eta gizarteak kulturalki kontrolatzen zuenez, arriskua eta antsietatea sortzen zuten sarri, eta horri erreparatu zaio bereziki”. Azkenik, Afroditak Grezia klasikoko kulturako gainontzeko jainkoekin zuen harremana lantzen da.

Idazle, margolari eta eskultore askorentzat inspirazio iturri izan zen Afroditaren irudia urte luzez. Askok irudikatu dute jainkosa margoetan edota eskulturetan; biluzik zein jantzita; eskuak bularretan edo altzoan dituela. Tenpluak ere eskaini zizkioten Grezian, eta, hango mitologiaren arabera, beldurra sortzen zuen Afroditaren edertasunak; zehazki, beldur ziren jainkosak gainontzeko jainkoen arteko bakea hautsiko ote zuen.

Greziako mitologiaren arabera, Eros jainkoaren sortzailea izan zen Afrodita bera: haur hegaldun gisa irudikatu da, eta maitasunaren alde bikoitzarekin lotu izan da —erromatar kulturan, Kupido jainkoa da haren baliokidea—. Otsailaren 14an, Erosen irudia erabili ohi da maitasunaren egun gisa izendatutakoa ospatzeko, eta maitasunari buruz gaur egun dagoen usteari buruz hausnartzeko erabiliko dute egun hori museoan. Maiatzera bitarte izango da ikusgai Afrodita. Kaosa. Desioa. Sexua. Amodioa? Berreginen Museoan.

Oso bestelako itxura du Azkuna zentroan ikusgai dagoen Sexuaren, klasearen eta indarkerairen arteko harremanak erakusketak. Hiru hilabete dira Margaret Harrison artista feministaren ibilbidea omentzen duen erakusketa jarri zutenetik, eta datorren asteko igandea du azken eguna Bizkaiko hiriburuan. Beraz, herritarrek hamar egun dituzte oraindik arte feministaren aitzindarietako bat den artista ingesak 1970eko hamarkadatik hona sortu dituen lanak bertatik bertara ezagutzeko.

Testuinguru soziopolitikoari lotutako artea egin du Harrisonek hasieratik. Hala aitortu du artistak behin eta berriz. Ez du, ordea, edonola egin, begirada feminista oinarri hartuta egin baititu artelanak azken 40 urteetan, eta hark egindako lanek etengabe salatzen baitute sexuaren eta klasearen zapakultza eta emakumeen kontrako indarkeria sinbolikoa eta fisikoa.

Arte feministaren mugarria

Bada, genero zapalkuntzaren salaketak egin zuen aitzindari. 1971n bakarka egin zuen lehen erakusketa da horren lekuko: egun bat besterik ez zuen iraun erakusketak, artelan haiek “lotsagarriak” zirelakoan berehala itxi baitzuen Poliziak. Hugh Hefner Playboy aldizkariko zuzendaria untxiz mozorrotuta eta kortsearekin irudikatu zuen Bunny Boy lanean, eta zapata takoidunekin eta titiekin pintatu zuen Captain America. Antzera margotu zuen Superman ere.

Maskulinitatearen sinboloa zenari emakumeen genitalak, takoiak eta eskuko poltsa jarri zizkion. “Gizonak irudikatu nituen ordura arte publizitatean eta pornografian andreek hartzen zuten toki berean”. 1970eko hamarkadan eskandalua sortu zuten irudi horiekin abiatzen da Bilboko erakusketa, eta ogitartekoen irudi ugari biltzen dituen Good Enough to Eat izeneko seriea ere jarri dute haren aldamenean. Emakumeak ogi arteko jaki gisa irudikatu zituen Harrisonek bilduma horretan sortutako margolan guztietan.

Etxeko emakume langileen egoera ikusarazteko eta salatzeko sortu zuen Homeworkers (etxeko langileak) artelan erraldoia. Erresuma Batuan, Soldata Berdintasunerako Legea onartzean abiatu zuen Harrisonek etxeko langileei buruzko ikerketa, 1975ean. Orduko andreek zituzten baldintzak eta, oro har, milaka emakumeren esplotazioa agerian uzteko lan tresnak edota fabrikatzaileek langileei emandako diru sarien paperak erabili zituen artelana sortzeko.

Antzeko prozesua erabili zuen Rape (Bortxaketa) izeneko lana sortzeko. Bi andreren bortxaketa kasuekin sortu zuen artelana, eta 1978an aurkeztu zuen jendaurrean estreinakoz, Londresko Serpentine aretoan. Edukiak izan zuen indarra ikusita hura ostontzeko saioa egin bazuten ere, kontrakoa lortu zuten, eta milaka izan ziren artelana ikustera joan ziren herritarrak. Bilbon ere jarri dituzte aipatutako margolan biak.

Artistak behin baino gehiagotan azaldu du irudikatzen dituen andreak edo haien istorioak direla bere lanen protagonistak, eta hala azaldu zuen Bilboko erakusketaren inaugurazioan egindako agerraldian ere. “Beti esaten dut ni ez naizela nire artelanen heroia, nire lanen atzean dauden emakume horiek guztiak baizik”. Norabide horretan, Mary Wollstonecraft, Dorothy Wosrdsworth eta Rosa Luxemburg idazleak omentzeko sortu zuen Politics and the Beauty of Words lana (politikariak eta hitzen edertasuna). Hiru idazleek sortutako testuetatik abiatuta, historia nork idazten duen galdetzen dio artistak bere buruari.

Omentzeko artelanak

Joan den abenduaren 16an, martxa antimilitarista jendetsua egin du mugimendu feministak Santurtziko portura, handik armak esportatzen direla salatzeko. Hain zuzen, 1981ean NATO Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundeak AEBetako misilak Erresuma Batura eramateko erabakiaren aurkako Greenhameko base militarrean milaka emakumek egindako protesta izan zuten eredu gisa Santurtzin. Ordukoak bezala, hesiaren inguruan kateatu ziren emakumeak. Harrison artistak, Greenham Common Women´s Peace Camp kanpaldian oinarrituta, Common Reflection lana sortu zuen 2013an; ekintza gogora ekartzeko eta protestan parte hartu zuten 70.000 emakume omentzeko.

Ispilu erraldoi bat ere jarri dio lanari Azkuna zentroko aretoan. Izan ere, azken hamarkadan artista feminista horrek egin dituen piezetan ohikoa da ispiluen erabilera, eta badu bere zergatia. Virginia Woolf idazlearen Gela bat norberarena (1929) liburuari zor dio Harrisonek kristalen erabilera hori. Honela idatzi zuen Woolfek: “Mende hauetan guztietan, emakumeak ispilu izan dira, gizonaren tamaina naturala bikoiztuta islatzeko gaitasun magikoa eta zoragarria izan duten ispiluak”.

Gazte eta helduentzat dira erakusketa biak, eta gizartean bolo-bolo dabiltzan gaien inguruan hausnartzeko aukera ematen dute. Hilaren 14a du azken eguna Harrisonek Bilbon; erakusketaz gozatu nahi duenak astebete baino gehiago du horretarako.