PLENTZIA. Alde zaharra birgaitu eta eraberritzeko lehenengo pausoak eman ditu Plentziako Udalak. Maiatz bukaerako osoko bilkuran aurkeztuko dituzte egin beharreko lanak eta arauak jasotzen dituen txostena. Hainbat azpiegitura berritzeaz gain, eraikina...

Arratia ibarrari aspalditik datorkio bertso eta kanturako zaletasuna. Makina bat erromeria eta bazkaloste alaitu dira kopla zein abestien doinuekin. Eta altxor hori ezagutarazteko zein hedatzeko asmoz, Arratia aldeko kanta eta bertso zaharrak izeneko liburua argitaratu du Zertu kultur elkarteak, Arratiako Musika Eskolaren babesarekin. Guztira, 1.500 ale banatuko dituzte, doan.

Liburuak bi iturri izan ditu nagusiki. Batetik, Musika Eskolaren 25. urtemugaren ospakizuna biribildu nahi izan dute. Bestetik, Ruper Lekuek eta Gontzal Mendibilek urteetan egindako lana batu. "Victor Dominguez musika irakaslea eta Ruper Lekue etorri ziren ideiarekin. Hainbat bilera egin ondoren, Zertu kultur elkarteak argitaratuko zuela erabaki genuen", azaldu du Iñigo Iruarrizaga Begitu hamabostekariko kudeatzaileak.

Arratia aldeko kanta eta bertso zaharrak bi atal nagusitan banatuta dago. Aurreneko 30 orrialdeetan, musika eskolaren 25 urteak laburbiltzen dira. "Iban Gortazar eta Naia Rodriguez musikariak eskolarekin harremana izan duten pertsonekin bildu dira, eta argazki batzuekin hornitu dute historia". Bigarren atalean, Ruper Lekue igorreztarrak eta Gontzal Mendibil zeanuriztarrak orain 30 urte jaso eta grabatutako abestien hitzak ikus daitezke. "Lekue Arratiako baserrietan ibili zen, eta aiton-amonek kantatutako abestiak bildu zituen. Orain, kantu horiek paperera pasa dituzte", zehaztu du Iruarrizagak. Guztira, 62 kanta ingururen hitzak ageri dira, batzuk partitura eta guzti.

Aurkezpen ekitaldia

Joan den zapatuan, Igorreko Lasarte aretoan aurkeztu zuten liburua. Iker Allur, Argi Zameza eta Gontzal Mendibil musikariek parte hartu zuten ekitaldian. Trikiti, danbolin, gitarra eta bateriarekin batera abestu zuen Mendibilek. Zeanuriztarra ez zen izan oholtzara igo zen bakarra; Arteagako eskolako ume eta gurasoak ere bertan egon baitziren. Lekuek bertso eta kantu bakoitzaren atzean dagoen istorioa kontatu zien entzuleei.

Errentaren eta ondarearen aitorpena egiteko orduan kenkariak zein alorretan dauden azaldu du Jose Ramon Arrondo Ekonomialarien Euskal Elkargoko kideak (Bilbo, 1956). Krisiari buruzko iritzia ere eman du.

Errenta aitorpena egiteko kanpaina hasi berri da. Zein bide daude horretarako?

Errenta aitorpena aurkezteko hainbat bide daude, eta zergadunek ondo dakite zeintzuk diren. Rentanet Etxean da horietako bat: etxera bidaltzen dituzte aitorpen proposamenak. Bestalde, Interneten egindako proposamenak daude. Aitorpena doan egiten duten banketxeak ere badaude. Internet bidez ere aukera dago, baita idatziz egindako aitorpenak entregatzekoa ere. Profesional bati ere eska dakioke aitorpena egiteko, zalantzarik izanez gero.

Bizkaiko Foru Aldundiak 350.000 herritarri bidali dizkie etxera errenta aitorpenaren proposamenak. Zer aztertu behar dute zergadunek proposamenotan?

Ordura arte dituen datuak hartzen ditu aldundiak oinarritzat. Baliteke, baina, ekitaldian datu horiek aldatu izana, eta, ondorioz, horrek aitorpenaren emaitza alda dezake.

Aztertu behar dugu ea gure egoera pertsonala eta familiakoa aldatu egin diren eta ea aldaketa horrek —aldaketarik izan bada— eraginik izan duen egin ditzakegun kenkarietan. Aitorpena banakoak soilik edo bikotekidearekin egiteko aukera ere garrantzitsua da; izan ere, aldundiaren proposamenak aurreko ekitaldian —2010ean— hartutako erabakia hartzen du oinarritzat. Baliteke, ordea, urtebetean egoera aldatu izana eta aurrez erabilitako aukera hori ez izatea egokiena oraingoan zergadunarentzat.

Ohiko etxebizitzaren inbertsioagatik sortutako kenkarietan, batzuetan ez dituzte sartzen erosketak eragindako gastuak; hau da, baliteke notarioaren edo zeharkako zergen kostuak ez aplikatzea, eta horiek ere sartu egin behar dira aitorpenean. Beste hainbeste gertatzen da zergadunak etxe bat alokatzen badu eta aldundiak horren berririk ez badu.

Baliteke elbarritasun gradua aldatu izana ere. Aldundiak horren berririk ez badu, ez du jasoko bere proposamenean. Beraz, datuok zorrotz begiratu behar dira.

Nortzuek aurkeztu behar dute nahitaez errenta aitorpena?

Lanean 20.000 eurotik gora jasotzen duen pertsona orok egin behar du, baita lanetik kanpoko errentak jasotzen dituzten zergadunek ere, muga kuantitatiborik gabe. Bestalde, ez daude errenta aitorpena egitera behartuta urtean lan etekinetan 12.000 euro baino gutxiago irabazten dutenak eta 1.600 eurotik beherako ondasun irabaziak dituztenak.

Horiez gain, errenta aitorpena aurkeztu beharko dute ondoko ezaugarriak dituztenek ere: lanean 12.000 eta 20.000 euro artean irabazita ordaintzaile bat baino gehiagoren errenta jasotzen badute; lan kontratu bat baino gehiago izan badute edo zeukaten kontratua luzatu baldin badiete; pentsio osagarriak jasotzen badituzte; eta Bizkaian ezartzen den araudiaz bestelako lan kenkariak badituzte.

Ba al dago kenkaririk seme-alabak izateagatik?

Lehenengo umeagatik 558 euro gutxiago ordaintzen dira; bigarrenagatik, 691; hirugarrenagatik, 1.168; laugarrenagatik, 1.380; eta bosgarrenagatik eta hurrengoengatik, 1.804. Horrez gain, umeak 6 urtetik beherakoak badira, beste 319 euroko kenkaria ezartzen da.

Gurasoetako batek soilik sar ditzake seme-alabak aitorpenean?

Ez. Ezkondutako eta izatezko bikoteen kasuetan, %50ean aplikatzen da kenkaria. Guraso bakarreko familien kasuan, umearen zaintza judizialki bere gain duenak hartuko du.

Zein laguntza publikoren zergak ez dira ordaindu behar?

Aipagarrienak ondoko hauek dira: etxebizitzaren alokairua ordaintzeko gazteei ematen zaien emantzipazio errenta, menpekotasunerako laguntzak, A-8aren erabiltzaileen laguntzak eta kultura bonuaren laguntzak.

Aurtengo errenta aitorpenerako berandu da dagoeneko, baina zer egin behar da aitorpenak kobratzeko emaitza izan dezan?

Datozen errenta aitorpenei begira, une horretan indarrean dauden kenkari eta murrizketen aplikazioak zeintzuk diren aztertu behar du zergadunak. Besteak beste, BGAE borondatezko gizarte aurreikuspeneko erakundeak, ohiko etxebizitzaren inbertsioak... Operazio horien bitartez, zergadunaren karga fiskala gutxitzea lortzen da.

Etxebizitza kontuek ere balio dute zergak arintzeko?

Bai, eta aldaketak izan dira, gainera: handitu egin dute etxebizitza kontuetan sartutako dirua erabiltzeko epea, sei urtetik zortzi urtera arte.

Ohiko etxebizitzan obrak egiteko eskatutako maileguengatik ere kenkariak daude?

Bai. Ez, ordea, edozein obra egiteagatik; egiturazkoak izan behar dute. Etxe barruan obra egiteagatik ezin daiteke desgrabatu. Aitzitik, fatxada berritzeko obretatik, terraza bat ixteko lanetatik... bai.

Elbarritasunek ere kenkaria dute. Zenbatekoa izan behar du?

Hainbat gradu daude. Urritasuna %33 eta %64 artekoa bada, kenkaria 744 euro da; %65 eta %74 artekoa bada, 1.062 euro da; %75etik gora eta menpekotasun handia dutenen kasuan, kenkaria 1.264 euro da; hori bera gertatzen bada menpekotasun kasu oso handietan: kenkaria 1.592 euro da. Beharrezkoa da, noski, agiriak aurkeztea.

Ekonomialari izanik, zure ustez noiz ikusiko da argia krisi honetan?

Nik jakingo banu... Arlo horretan, oso jantziak diren aditu askok hainbat data eman dituzte, eta orain arte inork ez du asmatu; beraz, ni ez naiz ausartzen data jakin bat ematera. Krisia globalizatuta dago, eta argi dago gu bakarrik ez garela gai izango horri aurre egiteko. Europako gainerako herrialdeen martxak ere zerikusia izango du.

Zerbitzu publikoetako murrizketak lagungarriak direla deritzozu?

Hasierako planteamendu hori da errazena: gutxiago gastatu kontuak orekatzeko. Hala ere, nire ustez, hori ez da konponbidea. Irudimen handiagoko konponbideak eskatu beharko genizkieke agintariei, benetako enplegua sortzeko eta jarduera ekonomikoa areagotzeko. Azken batean, horrek izan behar du susperraldiaren motorra. Hartutako murrizketa neurriak hasierakoak dira, errazak, eta egoera orekatzen lagun dezakete. Etorkizunera begira, ordea, jarduera ekonomikoa areagotu behar da.

Bilboko haurrak bertso mundura gerturatu eta umeen artean bertsoekiko zaletasuna sortzeko asmoz jaio zen Zortziko Txikia izeneko programa, orain 25 urte. Bizkaiko Bertsozale Elkartearen eta Bilboko Udaleko Euskara, Gazteria eta Kirol Sailaren arteko e...

TXORIERRI. Eskualdeko ekonomia garatzeko mahai bat eratuko du Txorierriko Mankomunitateak. Egaz Txorierrik (orain artean, Behargintza) hartuko du ardura hori. Joan den asteartean aurkeztu zuen erakunde horrek 2012-2016rako ekonomia eta enplegurako pla...

BILBO. Joan den asteburuan jokatu ziren Enkarterri eta Hego Uribeko bertso txapelketetako finalak; hurrenez hurren, Aitor Arrutiak eta Oihana Bartrak eraman zituzten txapela eta Bizkaiko Txapelketarako txartela. Bihar eta etzi Durangaldeko eta Arratiako finalak jokatuko dira. Bata 22:00etan, Abadiñon, eta bestea 17:00etan, Zeanurin.

BILBO. Bizkaiko 2012rako udalen zorpetze ahalmena handitzeko foru dekretuaren proiektua onartu du Foru Aldundiak asteon. Batzar Nagusiek eman beharko diote oniritzia. Zorpetzeko ahalmena epe luzerako eragiketen bidez igoko litzateke, baina aldundiare...

Urteurren berezia izango dute gogoan gaur iluntzean Mungian. Berezia bai, baina ez ospatzeko modukoa. Izan ere, bariku honetan 37 urte bete dira Mungia Bilborekin lotzen zuen tren zerbitzua bertan behera utzi zutenetik. Butroi Bizirik elkarteak martxa bat antolatu du Mungialderako trena berriro jar dezatela eskatzeko.

Arrazoi bat baino gehiago eman ditu Jose Ramon Fanok, elkarteko idazkariak, tren zerbitzua berriz ezartzeko. Historiari heldu dio lehenik eta behin: "Mungian 81 urtean trena izan dugu, 1894tik 1975era bitartean. Maiatzaren 11n kendu ziguten trena, Francoren garaian".

Hala ere, trena eskatzeko arrazoi garrantzitsuena soziala dela azaldu du. Hain zuzen, Fanoren esanetan, "17.000 biztanle baino gehiago izanik, hiriburuarekin lotzen duen tren zerbitzua ez daukan EAEko herri bakarra da gurea". Gabezia horrek Mungian hainbat arazo sorrarazten dituela adierazi du, herri barruan auto kopuru handien eta autobusen joan-etorriak sufritu behar dituztelako. Ondorioz, "aparkaleku gehiagoren premia dago, auto ilarak sortzen dira...".

Alor ekonomikoa ere kontuan hartu beharrekoa dela deritzo. "Autobusa da daukagun garraio publiko bakarra", gogorarazi du Fanok, eta haren gabeziak azaleratu ditu: "Bidaiak egiteko behar duen denbora, zain egon behar duzun denbora, gauetan ez dago zerbitzurik...". Beraz, herritar askok norbere autoa erabiltzeko erabakia hartu behar duela esan du. Haren arabera, kontuan hartu behar da "familietan horrek eragiten duen gastua".

Ingurumena da kontuan hartzeko beste arrazoietako bat, Butroi Bizirik elkartearen ustez. Bizkaiko Foru Aldundiak emandako datuetan oinarrituta, Mungiatik egunero 30.000 ibilgailu pasatzen direla dioen azterketa bat dauka elkarteak. Jose Ramon Fanok azaldu du ibilgailu horiek karbono dioxido kopuru handia isurtzen dutela. "Tren zerbitzuarekin ibilgailu kopuru hori asko murriztuko litzateke. Beraz, ingurumenaren aurkako eragina ere gutxitu egingo litzateke".

Azkenik, alde estrategikoari heldu dio Butroi Bizirik elkarteko idazkariak. "Izan ere, Bilbo Loiuko aireportuarekin lotuko duen metroaren zati berriaren tunelaren alde bat eraikitzen ari dira gaur egun. Aipatzekoa da lerro zuzenean Mungiatik Loiura zazpi kilometro baino ez daudela". Mungiako Udalak, gainera, Butroi Bizirik elkarteak hala eskatuta, Loiu eta Mungia lotuko lituzkeen lineari buruzko proiektua eskatu zion ingeniaritza enpresa bati. "Aurreproiektua egon badago", esan du Fanok. "Hala ere, teknikoki bideragarria dela baino ez du frogatzen horrek", zehaztu du.

Butroi Bizirik elkarteak mugikortasun azterketa bat ere egin du. Horren arabera, urtean 13 milioi erabiltzaile inguru izango lituzke trenak —Mungian dabiltzan ibilgailuak eta Bizkaibus zerbitzuaren erabiltzaileak zenbatuta egin dute kalkulua—.

Mozioak udaletan

Datozen asteetan mozio bat aurkeztuko dute Mungia, Gatika, Gamiz-Fika, Jatabe, Arrieta eta Fruizko udaletan. Horien bidez trena berriz jartzeko eskaera egingo diote Eusko Jaurlaritzari. Horrez gain, aldundiaren datuak oinarri hartuta egindako mugikortasun plana hartu eta trena eskatzeko arrazoiak jasoko dituen txosten bat eratu gura dute, Jaurlaritzari batzar batean aurkezteko.

Bestalde, Fanok jakinarazi du Bizkaiko Batzar Nagusietan Bildu koalizioarekin eta PP alderdiarekin harremanetan daudela. Aldundiari bideragarritasun azterketa serio bat eska diezaioten nahi du elkarteak; baita Jaurlaritzari helarazi ahal izateko agiriak osatzea ere.

Mungian jakin badakite ez dagoela tren linea aurki berreskuratzeko aukerarik. Hala ere, aireporturako konexio linearen proiektuaren barruan Mungiara arteko jarraipena aurreikustea nahi dute Butroi Bizirik elkartekoek. "Bi urte barru ez bada izango, bost edo sei urteren buruan izan dadila, baina proiektuan jaso dezatela nahi dugu".

Zerbitzua kendu izana kolpe gogorra izan zen erabiltzaileentzat. Jose Ramon Fano bera haietako bat zen. Trenaren erabiltzaileak denetarikoak zirela ekarri du gogora: Mungiako industrialdeetako beharginak, ikasleak, baserritarrak... Gaur 19:00etatik aurrera eskatuko dute zerbitzua berrezar dezaten. Bizkaia taberna dagoen biribilgunean batuko dira: antzina geltokia zegoen lekuan.

Oso gertu zuten Bilbo frankistek, apirilaren amaieraz geroztik. 1936ko urritik iraunkorra izan zen fronte lerroa puskatu ondoren, eta Eibar, Lekeitio, Gernika, Durango eskuraturik, erraza zuten Zornotzan eta Galdakaon barrena aurrera egitea. Euren hegazkineriak zuen erabateko nagusigoarekin, aurrerapen azkarra egin zezaketela zirudien. Baina euskal autonomiaren hiriburua babesten zuen Burdinazko Gerriko ospetsua gainditu arte, oraindik 40 egun luze beharko zituzten.

Akondia, Intxorta eta Oiz mendiak gaindituta, Zornotza eta Galdakaon errepublikanoek eratu zuten gerrikoa zulatzea eta Bilboratzea egun batzuetako lana zirudien Molaren agindutara zeudenentzat. Artilleria eta hegazkineria mailan zuten beraien aldeko desoreka baliaturik, ordura arte egin zutena errepikatuz, berehala gaindituko zuten azken defentsa lerro indartsu hori. Baina Burdinazko Gerrikoa Mungia eta Fika aldetik ahulagoa zelakoan-edo, italiarrek Bermeo aldean egindako aurrerapen xelebrea salbatzearren, gerra Sollubek eta Bizkargik zein Bermeok eta Gernikak mugatzen duen eskualdera eramatea erabaki zuen.

Izan ere, aipaturiko mendiak eta Jata izan ziren maiatzeko bigarren astetik aurrera borrokatoki nagusiak. Hirurak, Burdinazko Gerrikotik kanpo zeuden baina lubakiak eta hala moduzko defentsa lerroak zituzten. Horien tontorrak hartzea, Euzko Gudarosteak zituen artilleria guneak deuseztatzeko eta Burdinazko Gerrikoaren aurrean egundoko tiro talaiak izateko frankisten helburu bihurtu zen, Bermeo hartu ostean. Era berean, faxisten eta brigada nafarren elkargune bihurtu zen herri hori; Sollubetik izan zitezkeen erasoetatik babesteaz gain, Mungian barrena doan Bilboko errepidea menpean izanen zuten.

Orduko lekukotasun guztiek islatzen dituzte mendi gailur horien inguruko gudaldiak. Bertako egunkariek zein kanpokoek gerra artikulu erabat esanguratsuak idatzi zituzten leku ezezagun horri itzelezko ospea emanez. Bat egin zuten irudi eta azalpenetan. Bonben eta leherketen ondorioz, sumendi antzeko baten modura deskribatu zuten Sollube. Frankistek behin eta berriro bonbardatu zutelako, sua hartu zuten maldetako pinudiek, eta, gudarien aldetik egindako etengabeko kontraerasoek sortutako gatazkak infernuarekin parekatu zituzten.

Bizkargiri dagokionez, hainbat milizianoren erretiradak frankisten aurrerakada erraztu bazuen ere, ondorengo egunetan antzeko borrokak errepikatu ziren. Mendi horretako tontorra eta maldak, leherketen eraginez ikaragarrizko zuloz beteta eta desitxuratuak suertatu ziren. George L. Steerrek, alde batetik, eta Garcia Valiñok, frankisten aldetik, bat egin zuten ilargiaren paisaiarekin parekatu zutenean Bizkargik ordutik hartu zuen itxura.

Halaber, The New York Herald Tribune-ko berriemaile James Feniciek haren orrialdeetara eraman zituen pasarte horiek, eta gudarien eginahalak azpimarratu. Baina, martxoaren 31koa, apirilaren 26koa, Sollube eta Bizkargiko gainetan ere errepikatu zen. Frankistek, inpunitate eta askatasun osoz, zeruetan nagusi, tontorretan eta maldetan infernua sorraraziz, euren soldaduen aurrerapenak erabat lagundu zituzten. Gudarien aldetik, adorea, handia izanda ere, ez zen nahikoa izan Europako armada faxistek sortutako elkargoak Bizkaiko frontean erabilitako etengabeko indar erakustaldia gelditzeko. Hala ere, Molak, Francok, Garcia Valiñok, Piazzolik eta Von Richtoffenek amestutako aurrerapen lasterra motelagoa eta zailagoa izan zuten Bizkargin, Solluben eta Jatan izandako gatazkei esker.

Erralde hiltegia itxita dago eta hala jarraituko du aurrerantzean ere, Eusko Jaurlaritzaren aginduz. 3.000 ganaduzalek pairatzen dituzte itxiera horren ondorioak, Mikel Ansotegi Erraldeko presidenteak gogorarazi duenez. Hori dela eta, irtenbide bat bi...