Krisialdia gogor astintzen ari da inguruko herri asko, baina Berangon %8koa da langabezia tasa. Udalerriko biztanle gehienen eta udalaren egoera ekonomikoa "nahiko onargarria" izanda ere, "horrek ez du esan gura ez denik lanik egin behar", Berangoko alkate Maria Isabel Landaren ustez. Udalaren zorpetzea "oso baxua" dela azpimarratu du alkateak: "2010ean mailegu bat eskatu genuen, baina gure ohiko diru sarrerekin ordain dezakegu. Oso orekatuta gaude".

Hala, Landak azaldu du udala egoera berrira egokituko dela, baina jarduera ekonomikoa bultzatuz: "Nik uste dut murrizketak beharko direla, baina ez badugu inbertitzen ez dugu aurrera egingo". Alkatearen irudiko, Berango "aurrera egiteko moduan" dago, baina oztopo bat dago horretarako: "Politika arloan ez gara ados jartzen".

Izan ere, 2011ko udal hauteskundeek asko zaildu zuten Berangoko Udaleko gobernabidea. Aurreko agintaldietan ez bezala, EAJk zuzentzen duen udal gobernuak ez dauka gehiengoaren babesik udalbatzan. Landak azaldu duenez, horrek baldintzatu egiten du agintaldiko proiekturik garrantzitsuenak onartzea.

Hala ere, hurrengo urteetarako lan ildo nagusiak finkatuta dauzka Berangoko udal gobernuak. Alkateak jakinarazi duenez, agintaldi honetan lehentasuna "gazteentzako etxebizitza eta lana bultzatzea" izango da. Lantzarteko eremuan 80 etxebizitza tasatu egiteko proiektua ipini du Landak horren adibidetzat: haren ustetan, egitasmoak "lehen momentuan etxebizitza ekarriko luke gazteentzat". Halaber, esan du proiektuak "bi urterako lana" emango lukeela.

Horrez gain, aparkalekuak, berdegune bat eta plaza bat eraikiko lituzkete Lantzarten. Azken puntu horri berebiziko garrantzia eman dio Landak: "Berangon ez dago plaza bakar bat, plaza bat aterpea duena". Dena den, oposizioko taldeek helegiteak jarri dituzte, proiektuari forma akatsak egotzita. Horrenbestez, geldituta dago Lantzarten etxebizitzak eraikitzeko egitasmoa.

Maiatzaren 3an proiektuaren inguruko informazio batzarra egin zuten Berangon, eta ehun pertsona baino gehiago bertaratu ziren. "Parte hartze prozesua" egin dela azpimarratu du Landak, nahiz eta aitortu duen ez zaiola "herri guztiari galdetu". Guztira, 130 pertsonak eman dute izena etxebizitza eskuratzeko zerrendan, "denak Berangokoak". Landaren esanetan, "kontra dauden taldeak oraingoz ez dituzte aintzakotzat hartu gazte horiek". Adostasun faltaren ondorioz, 2011ko udal aurrekontuak luzatu behar izan dituzte Berangon. Alkatearen ustez, "oso tristea da Bilduk daukan jarrera". Ez du ulertzen Bilduk PPrekin "bat egitea" udal gobernuaren "kontra agertzeko".

Bestalde, Lantzarteko proiektuari lotutako hitzarmen bat sinatuta daukate Bizkaiko Foru Aldundiak —azpiegitura erakundeak, zehazki— eta Berangoko Udalak. Landak dioenez, itunaren arabera "udalak lau milioi euro hartuko lituzke inbertsioarekin jarraitzeko" etxebizitzen proiektua gauzatuko balitz. Hona hemen udalak zer egin nahiko lukeen diru horrekin: "Trenbidearen goiko aldea eta beheko aldea lotu". Izan ere, Berangon "arazo larri bat" dutela uste du Landak: "Trenbideak herria erdibitzen du". Betearazpen proiektua eginda daukate, eta trenbidea guztiz estaltzea aurreikusi dute bertan. "Dirua baino ez dugu behar".

Gazte giroaren faltan

Euskarak Berangon duen egoerari dagokionez, "oro har gertatzen dena gertatzen da Berangon ere", Landak dioenez: "Gurasoek umeekin euskaraz egiten dute, baina, jendea nagusitu ahala, ohitura hori galduz doa". Herriko gazteek euskaraz "gero eta gehiago" egiten dute, alkatearen iritziz, baina gazteentzako giro gune baten falta sumatzen du Berangon.

Alde horretatik, gazte lokalen araudiari behin-behineko onarpena eman diote udalbatzan. Landak uste du arlo horretan "arazo handirik" ez dagoela Berangon, baina bi lokalek auzokoengan eragindako ezinegona nabarmendu du. Araudiaren bidez ordutegiak eta segurtasun neurriak finkatuko lirateke. "Gernikako arautegian oinarritu gara". Horrez gain, gaur bertan inauguratuko dute herriko gazte gunea.

Landak azpimarratu du Berango "herri solidarioa" dela. Udalak Tindufeko saharar erbesteratuen kanpalekuan (Aljeria) duela bi urte martxan jarri zuen nagusientzako eguneko zentroaren berri eman du. "Oso harro sentitzen gara horretaz". Argi dauka elkartasun proiektuetarako emango dutela aurrekontuaren %0,7.

Uribe Kostako udalen mankomunitateko lehendakaria ere bada Landa. "Murrizketa batzuk" egin dituztela aitortu du, "baina kanpainetan, ez zerbitzuetan". Sopelako Udalari egotzi dio "tokatzen zitzaion dirua" ez jartzea. "Horren ondorioz egin dira murrizketak, eta orain niri leporatu didate murrizketak egin ditudala". Euskara zerbitzuak duela zenbait hilabete baino langile bat gutxiago duela onartu du, baina "kanporatuta dagoen zerbitzua" dela gaineratu du. "Zerbitzuaren ordutegia murriztu da, eta, horri erantzuteko, enpresak erabaki hori hartu du".

Bizkaiko garraiobideen arteko koordinazioa beharrezkoa dela deritzote Bizkaiko eta Bilboko Bilduk. Hain zuzen, Bizkaibus, Bilbobus, Metro Bilbao, Renfe, FEVE eta EuskoTren zerbitzuen arteko "koordinazio falta" kritikatu dute. Hori dela eta, batzuk eta besteak koordinatuko dituen garraio zuzendaritza beharrezkoa dela deritzo koalizioak.

Joan den astean Bizkaiko Foru Aldundiak aurkeztu zuen Bizkaibus zerbitzuari buruzko aurreproiektuaren harira egin ditu adierazpenok Bilduk. Hain zuzen, gogora ekarri dutenez, aldundiak Bizkaibusen "egungo mapa aldatu egingo duela iragarri du". Ondorioz, une egokia deritzo "autobus zerbitzu horrek Bizkaian bete behar dituen funtzioei buruz hausnartzeko".

Bizkaibusek asmo onak eta hobekuntza ekarri baditu ere, oraindik hobetzeko asko dagoela adierazi dute. Garraio batzuen eta besteen arteko lotura eratu gabe egonik, "eskualde batzuek dituzten mugikortasun arazoak" zaildu egiten direla diote. "Izan ere, badira garraiobide bat baino gehiago erabili behar dituzten bizkaitarrak".

Aurreproiektuaren gabeziak

Koalizioak azaldu du Bizkaiko Foru Aldundiak aurreikusitako aurreproiektuak jaso dituen aldaketa batzuk hark egindako eskaeretako batzuk direla. Besteak beste, "gaueko zerbitzuak, zerbitzu zuzenak eta ordutegien egokitzapenak". Hala ere, gabeziak ere antzeman dituzte, eta zenbait zerbitzu kentzeko asmoa kritikatu dute: El Regatokoa, Santurtzikoa, Sopela eta Mungia lotzen dituena eta Bilboko A3216 eta A3521 lineak —Bilbotik Artxandara joan-etorria egiten duena eta Bilbotik Santa Marina ospitalera doana—, esaterako. Azken horrek, gainera, Sarrikue eta Arabella auzoetako bidea egiten duela ekarri dute gogora.

Bilboko linea horiek bere gain hartu beharko ditu Bilbobusek. Hori dela eta, Bilboko Udalari dei egin diote lineok manten ditzan eta ahaleginak egin ditzan Miribilla, Santutxu eta Artatzu Goikoako herritarrek mugikortasuna hobetzeko egin dituzten eskariak betetzeko. Izan ere, koalizioaren ustez, "hiri barruko mugikortasunak ez du zentrorako lotura bakarrik bermatu behar, beste auzoekiko loturak ere erraztu behar ditu. Are gehiago kontuan hartzen badugu auzo horien jende kopuru eta zerbitzuen eskaintza handia".

Aldundiaren aurreproiektuak eskualde bakoitzeko mugikortasun beharretara egokitu behar direla azpimarratu dute. Bide horretatik, kaltetutako eskualde guztiekin bat eginik, "Bizkaibus zerbitzua hobetzen lagunduko duten alegazioak eta aldarrikapenak" egingo dituztela iragarri dute, eta beste garraiobideekin izan beharreko loturak ere aztertuko dituzte.

Industria hiriak ziren gehienak enpresa hiri bilakatu dira azken hamarkadetan. Bizkaiko hiriburua ere ez da salbuespena izan, nahiz eta aldaketa hori motelago eta beranduago gertatu. "Gure inguruari erreparatuz gero, ohartuko gara hiriek egundoko metamorfosia izan dutela, ekonomia akuilu moduan izan dutelarik. Hiri industriala eraitsi egin dute, eta ekonomia jarduera globalei bidea ireki zaie", azaldu du aldaketa Merce Cortina i Oriolek. EHUko Ekonomia Aplikatuko irakasleak, Malagako (Espainia) Democracia Real Ya plataformako kide Nicolas Sgugliarekin batera, Bilboko Bilduk antolatutako HAPOa esparru globaletik: hiri industrialetik enpresa hirirako igarobidea eta horren talkak mahai inguruan parte hartu zuen iragan asteko barikuan.

Hiri eredu aldaketa horrek, besteak beste, hiri komunitarioa desagerrarazi duela dio Cortina i Oriolek. "Tokiko gobernuak saiatzen dira dinamika ekonomiko globaletan txertatzen hiria. Bilbo horren adibide garbia da. Hala ere, argi utzi behar dugu Bilboko eredua deitutako hori, hiriaren inguruan marketin irudi bat sortzea, ez dela hemen asmatutako zerbait. Hiri askotan egiten dute".

Industria krisiaren garaian Europak ekonomia nazioarteko merkatura bideratzea eta hirugarren sektorera begira jartzea eskatzen zuela azaldu du. Cortina i Oriolek 1991ko azterlan bat ekarri du gogora: Bilboaldeko industriaren errolda egin zen. 150 hektarea inguru hartzen zuten 158 industria gune hondatuta zeuden, eta beste horrenbeste, kalifikazioa aldatzeko bidean.

"Produkzio sistema berria indartu zen, eta estatu-nazioak erabaki ahalmena galdu zuen. Sistemak ez du estatuaren beharrik; globalera eta lokalera jotzen du. Hala, eskualde eta udalerriek indarra hartzen dute". Baina, indar hori ekonomiari begirakoa izango da, haren zerbitzurakoa, politikoa bainoago. Modu horretan, hiria produktu izatera igaro zen: lurzorua, turismoa eta zerbitzuak eskaintzen zituen. Baina hiriek ez dute zerga bilketarako gaitasunik, eta inbertsio pribatua erakarri behar izan zuten.

Cortina i Oriolen esanetan, "kapitalismoak egitura instituzional bat behar du, inguru geografiko batean. Geografia horren —alegia, hiriaren— garapena desorekatua izango da, baina nolabaiteko arautze bat behar du egiturazko koherentziari eusteko. Arautze horrek, gainera, egonkorra baina aldagarria izan behar du aldi berean". Hiri industriala, bada, lankidetza erakunde publiko-pribatu batek kudeatuko du. "Bilbon hor dugu Bilbao Metropoli 30ren adibidea: publikoak arriskuak bere gain hartzen ditu, eta pribatuak irabaziak jasotzen ditu".

Hiriak bere burua saldu eta konbentzitu egin behar du, baina ez bakarrik kanpokoak, baita etxekoak ere. Bazter auzoetakoak, adibidez, gustura sentitu behar dute erdigunean bakarrik egiten diren aldaketekin, noizbait eurenera ere iritsiko diren esperantzaz, "nahiz eta urteak igarotakoan ikusi eurenean ez dela halakorik gertatzen". "Erdiguneak kutsatu dien bakarra etxebizitzen prezioaren igoera izan da".

Alegia, eredu horrek herritarrak kontrolpean izateko beharra dakar. Testuinguru horretan kokatu du Cortina i Oriolek Bilboko eremu publikoen ordenantza. "Ze ederra den Bilbo! delako marketinak balio ez badu, herritarrak ez baditu konbentzitu, kontrolatu egiten dira eta kito". Haren irudiko, nahiz eta gero eta gehiago hitz egiten den parte hartzeaz eta herritarren gobernuaz, lankidetza erakunde publiko-pribatu horrek "desdemokratizatu" egin du: "Tokiko gobernua baino gehiago, erregimen urbanoa dela esango nuke. Adibidez, erreparatu Bilbao Ria 2000 erakundeari; Bilboko Udalaz gain, beste erakunde batzuk ere kide dira. Baina, tira, hor dator albiste ona: Azkunak ez du hainbeste agintzen!". Bilboko alkatearen "kazike jarrera" horrekin bateragarria dela dio.

Publikoaren herri kudeaketa

Nicolas Sguigliak ongi ezagutzen du eredu horrek herritarrei zein eragin dakarkien, Malagan gizarte mugimenduekin lanean baitabil. "Gaur egun ez dago bizitzarik soldatapeko lanetik kanpo. Diru laguntzak eta gutxieneko errentak ere horri lotuta daude", egin du salaketa. Horren bidez, gainera, gizartearen hierarkizazioa sortzen da, desberdintasunak sortuz errenta eta eskubideei dagokienez: "Errekaren beste aldera joan besterik ez dugu, eta Bilbo Zaharreko auzokideen egoerari erreparatu. Denok omen dugu etxebizitzarako eskubidea, adibidez, baina ezin dugu denok eskuratu".

Enpresa hiriak honako kalte hauek dakartza, haren ustetan: "Ingurumen harrapakatzea, lurraren pribatizazioa, gehiegizko zorpetzea eta lanaren ustiatze intentsiboa". Larriena publikoaren pribatizazio basatia iruditzen zaio, baina konponbidea argi du: "Gizarteak kudeatuko duen estatu parte hartzailea berrasmatu behar da, kudeaketa postneoliberala". Horren adibideak ere aurkitu ditu: Venezuelan estatua 36.000 herri kontseilutan banatu dute, Brasilgo Porto Alegre hirian aurrekontu parte hartzaileak dituzte eta Islandian Internet bidez jasotako ekarpenekin ari dira konstituzio berria osatzen.

Hala, honako eredu hauek proposatu ditu. "Herritarrek kudeatutako gizarte eta kultura zentroak behar ditugu, hedabide kolektiboak... Alegia, ezinbestekoa da denoi dagozkigun kontuak denen artean kudeatzea. Baina, kontuz! Autogestioak aurrekontuen osaketa parte hartzailearekin batera joan behar du". Biek ala biek, parte hartzerako bideak erabiltzera bultzatu dituzte bilbotarrak, "konfiantza handirik izan gabe".

Ikas Komunitateak deritzon hezkuntza eredua darabilte duela 12 urtetik Lekeitioko eskola publikoan. Ikastetxeen dekomokratizazioaren aldeko eredu gisa aurkeztu du Xabier Iturbe (Lekeitio, 1960) zuzendariak. Ikastetxeen Arteko Topaketak egin berri dituzte eskolan bertan, eredu horri buruz eztabaidatzeko.

Granada, Badajoz (Espainia) eta Terrassako (Herrialde Katalanak) ikastetxeekin batera egin berri dituzue topaketok. Zer dira?

Ikastetxeen Arteko Topaketak proiektuan sartuta gauden guztiok Ikas Komunitateak deritzon proiektu nagusi baten parte gara. Gure helburu nagusia da gure ikasle guztiek eskola arrakasta izan dezaten lortzea. Emaitza horiek, gainera, normalean ez dira adimenarekin lotuta egoten.

Zeintzuk dira, orduan, arazo nagusiak?

Sarri ez daukate ikasketekin lotutako ohiturarik, edo ez dute testuinguru akademiko bat, edo gaur egungo egoeran familiak ez dabiltza oso ondo, edo etorkinak dira, eta kostatu egiten zaie hona egokitzea... Gutxienen kasuan izaten da adimen arazo bat.

Zelan lantzen dituzue arazo horiek?

Ikastetxeok batu eta ikusi egiten dugu gaur egun nazioartean zein jarduera edo estrategia ari diren emaitza onak ematen. Horiek gure ikastetxeetan planteatzen eta martxan jartzen ahalegintzen gara. Nazioarteko komunitate zientifikoak onartu dituen estrategia batzuk badaude, ikasle guztien arrakasta bermatzen dutenak. Azken hamarkadan jarduera horiek praktikan jartzen ari gara gure ikastetxeetan.

Zeintzuk jarduera dira horiek?

XXI. mendeko ikastetxeak ez dira XX. mendekoak. Garai hartan, irakasleak informazioaren jaun eta jabe ziren. Etxeetan libururik apenas zegoen, eta eskola zen gune pribilegiatua jakintza akademikoa eskuratzeko.

XXI. mendean hori aldatu egin da. Gaur egun, eskolatik aparte hainbat gune daude informazioa lortzeko, eta irakasleok ere ez daukagu lehen geneukan boterea. Eskolak askoz ere eremu zabalago batean planteatu behar dira. Eskola dagoeneko ez da eremu pedagogiko-didaktiko hutsean kokatzen den instituzio bat. Atal akademikoa ardatza da, nola ez; gure ikasleek notarik onenak ateratzea dugu helburu. Hala ere, horrez gain, beste funtzio batzuk ere bete behar ditu.

Zeintzuk dira funtzio horiek?

Adibidez, pertsona gisa heztea; guretzat elkarbizitzak garrantzi handia hartzen du. Horrez gain, konturatu gara gaur egungo eskolek lan egin behar dutela, ezinbestean, gizarteko beste eragile batzuekin. Ezin gaitezke burbuila batean sartuta egon.

Esaterako, senideak. Nazioarteko ikerketek berretsi dutenez, gurasoen parte hartzeak eskolaren kalitatea nabarmen handitzen du. Zenbat eta parte hartze sakonagoa izan, emaitza akademikoak eta ikastetxearen hezkuntza kalitatea askoz ere handiagoak dira. Gela barruan ere parte hartu behar dute, tutoreekin batera eskolak ematen; baita erabakietan ere... Ikastetxea demokratizatu egiten du horrek, batetik, eta, bestetik, denon artean, helburuak ezartzen ditugu.

Erraza da gurasoen parte lortzea?

Irrikan egoten dira. Ikastetxean, batzorde mistoetan —ikasle, irakasle eta gurasoek osatutakoak— edo elkarrekintzako taldeetan —gela barruan—, asteon, esaterako, 50 gurasok hartu dute parte. Guk zortea daukagu. Izan ere, institutua ere hemen ondoan daukagu; DBHko laugarren mailako 20 ikasle etortzen dira astero Lehen Hezkuntzako lehenengo eta bigarren mailako haurrei matematika eta hizkuntzak irakastera, boluntario gisa.

Eskolak emateko prestatu egiten dituzue ikasleak?

Adibide bat jarriko dut. Pentsa DBHko ikasleak datozela nire gelara hizkuntza lantzera. Gela lau taldetan banatuta daukat. Talde batean liburu klasiko bat irakurtzen ari dira —tertulia estrategia ere erabiltzen dugu—. Bospasei ume liburua irakurtzen eta komentatzen daude nirekin. Beste talde batean, ordenagailuetan daude, beste pertsona nagusi batekin, liburuan irakurri dutenetik esanguratsuena idazten. Eta beste talde batean, irakaslearekin dago beste ikasle multzo bat gramatika lantzen.

Ordu erditik ordu erdira, taldez aldatzen dira umeak. Ordu eta erdian, umeak hiru taldetan bete-betean jardun dira lanean. Izan ere, talde txikietan banatuta daudenez, ez dago denbora galtzerik. Esprint baten moduan, azeleratu egiten dira ikasketak.

Zuen hezkuntza proiektu hainbat lekutan aurkeztu duzue.

Bai, Galizian, Gaztelan, Extremaduran, Katalunian... Leku askotan ibili gara. Errioxan eta Nafarroan ere proiektua ezarri guran dabiltza. Merkatu pedagogikoan hainbat proiektu daude. Hau, ordea, hori baino gehiago da. Proiektu hau ikastetxeko proiektu bat da; gurasoek, herriko kirol eta kultur taldeek zelan parte hartu lortu nahi izaten da, senideek, boluntarioek... Parte hartze hori, betiere, umeei eta emaitza akademikoari begira dago. Geletan elkarrekintzako taldeak antolatu behar dira. Izan ere, umeek euren artean elkarrekintza duten bitartean, ezagutza sortzen dute.

Bizkaiko beste ikastetxeren batek proiektu hori darabil?

Bai, dozena batetik gora daude.

Beste ikastetxeetan zer-nolako jarrera aurkitzen duzue?

Harrituta entzuten gaituzte. Izan ere, ikastetxe askotan ez dago iparra markatzen duen eredu bat. Batzuetan bai: Amara Berri eredua, esaterako. Horiek, baina, %10 dira. Ikas Komunitateak iparra markatzen duen proiektu integrala da, guztien parte hartzea ahalbidetzen duena.

Gurasoek zelan hartzen dute parte?

Sei urtekoen gelan, esaterako, ingelesa lantzera datozen gurasoak dauzkagu. Askok maila akademikoa izan ez arren, ahozko ingelesa lantzeko moduko maila badaukate. Baita etorkinek ere.

Guraso etorkinek ere parte hartzen dute, beraz.

Iaz, esaterako, ipuinen astea antolatu genuen. Guraso etorkin guztiak elkartu genituen, eta euren hizkuntzan ipuinak kontatzeko eskatu genien. Power Pointekin baliatuta, ipuin bat arabieraz, beste bat tibeteraz, beste bat errumanieraz... kontatu zituzten.

Bestalde, zabalduta dago gazteek, oro har, gero eta errespetu txikiagoa dutela. Hala ikusten duzue zuek?

Garai batean, aitak esaten zuena zalantzan jarri gabe bete egin behar izaten zen. Demokratizazio prozesuak gero eta nabarmenagoak dira: bai familian, bai gizartean, edozein taldetan, alderdi politikoetan... Azken 50 urteetan aurrerapauso handia eman da. Etxeetatik kanpo, ikastetxeetan ere gertatu da. Irakasleok ez gara konturatu eskoletan ezin ditugula gauzak inposatu irakasle garelako. Ikastetxeak demokratizatu egin behar dira, eta ikasleak erabakitzeko ahalmena izan behar du, baina benetakoa.

Nola?

Beste bide batzuk aurkitu behar dira ikastetxeetan, ikasleen iritziak ere erabakitzaileak izan daitezen. Gurean, sei eta hamabi urte arteko ikasleen gela bakoitzeko ordezkari bat edo bi elkartzen dira bilera batean. Arazoak, batez ere, DBHn sortzen dira. Ikasleak zenbat eta nagusiago izan, erabakitzeko baliabide eta garrantzi txikiagoa ematen diete irakasleek, eta hori aldatu egin behar da.

Bizkaiko Foru Aldundiak eskatuta, Guggenheim Bilbao Urdaibai proiektuaren bideragarritasuna eta sortzen duen iritzia aztertu dituzte ikerlan batean. Josune Ariztondo Kultura diputatuak Batzar Nagusietako Kultura Batzordeari aurkeztu dio. Besteak beste, Busturialdeko alkate eta eragileen zein Bizkaiko herritarrek proiektuaz zer uste duten jakiten ahalegindu dira, inkesta eta elkarrizketa bidez. "Eskualdeko eragileek eta bisitariek —Bilboko Guggenheim museora zein eskualdera datozen turistek— aldeko iritzi sendoagoa agertzen dute, herritarrek baino", laburbildu du Ariztondok. Eskualdean herritar gehiago daude aurka, alde baino. Hala ere, ia berdinketa teknikoa egon da inkestan. "Iritzia argi eta garbi azaltzen da proiektuaren alde, proiektuak eskualdeari ekarriko liokeen eragin sozial eta ekonomikoaren balorazioa eskatzen denean", gaineratu du Ariztondok.

Eskualdeko eragileek proiektua despolitizatzeko eskatu dutela azaldu du: "Eztabaida arlo teknikora eraman behar dela esan dute galdetutako gehienek, eta akordio politikoak lortu behar direla". Eragileen iritziz, proiektuaren eredu kontzeptuala "abstraktua" da, eta "edukiz bete" behar dela iruditzen zaie. Gainera, aipamen berezia egin diote ingurumen babesari.

Kultura ahaldunaren esanetan, "ez da museo independente bat, baina ezta Bilboko Guggenheim museoaren kontzeptuaren errepikapena ere. Museoen eredu tradizionaletik aldentzen da. Eta ez da izango ez ikono arkitektonikoa, ez obra erraldoi bat". Artisten sormen prozesuan oinarritutako egitasmo bat izango dela azaldu du: "Inspirazio, elkarrizketa eta ekintzarako plataforma izango da: arte modu berrien bilaketarako gunea". Gainera, eraikuntza prozesuan zein funtzionatzerakoan irizpide ekologiko guztiak errespetatuko lituzke. Halako eredu kontzeptuala duten nazioarteko 11 museo hartu dituzte eredugarri.

Lehen kalkuluen arabera, proiektuak 51,7 milioi euroko aurrekontua izan beharko luke: 33,5 milioi egoitza eraikitzeko, eta 18,2 milioi inguru naturala lehengoratzeko. Behin martxan jarrita, urteko 6,7 milioi euroko mantentze gastua sortuko luke. Inbertsio horrek gerora ekarriko lukeen onura ekonomikoa ere kalkulatu dute: urteko 40,3 milioiko ekarpena BPGari, 17,3 milioi euro zerga sarreretan, eta 847 lanpostu.

Harrera, auzitan

Oposizioko talde guztiek ontzat jo dute txostena. Hala ere, Bilduk dudatan jarri du Busturialdeko herritarrek txostenak dioen harrera ona egiten dioten proiektuari. Halaxe egin du Asier Sanchez batzarkideak: "Irudipena daukat eskualdean ez dutela nahi Guggenheim 2rik, ezta horrek ostalaritzan sortuko lituzkeen enplegu kaskarrak ere". Gainera, orain arte foru aldundiak erakutsitako jarrerari erreparatuta, Bilduko batzarkideak uste du ez dela asmatu eragileen asmoak errespetatzen. Ariztondok, ordea, bestelako ustea du Busturialdeko herritarren iritziari buruz: "Galdetzen diezunean, 'Ados, baina segun eta zelan', erantzuten dizute".

PPko batzarkide Iñaki Aldekoak, berrriz, beldur hau plazaratu du: "Bilboko Guggenheim best seller bat da. Maila oso altu jarri du. Orain tentuz ibili behar da bigarren liburuak inor desilusionatu ez dezan".

Amaren egunez urtero Amatxu saria banatzen du Mungiako Udalak. Aurten dagoeneko hilda dauden 23 andre gogorarazi dituzte. 1937an, herriko 64 neska-mutili lagundu zieten Mungia utzi eta Frantzia zein Belgikara erbesteratzen. Ume horietako batzuek parte hartu zuten domekako omenaldian —irudian—. Herrian geratutako andreei ere gorazarre egin nahi izan zaie, "euren esku geratu zelako familia mantendu eta irakasle zein zaintzaile lanak egitea".

Frankisten erasoaren alde iluna dela esan daiteke, estrategian hanka sartze bat". Hala iruditzen zaio Patxi Vargas historialariari Sollubeko gudua. Apiril bukaeran, behin Gipuzkoako frontea apurtuta, frankistak Gernika inguruan kokatu ziren. Italiarren batailoi batek Bermeorako bidea hartu zuen, baina hara heldutakoan bakartuta geratu ziren. "Bermeo inguruko hesi euskaldun-errepublikano hori apurtu behar dute zeozelan. Horrek behartzen ditu Sollube hartzera". Vargasen esanetan, hobe zuten Gernikatik zuzenean Mungiara abiatu. Oker hartutako erabaki horren ondorioz, Burdinazko Gerrikoa deitutakoa eta Bilbo bera hartzea hamabost egunez atzeratu zitzaien frankistei. "Gudua bukatu zenean frankisten hainbat buru militarrek kargua galdu zuten", gogoratu du. 1937ko maiatzeko egun haietan Solluben gertatutakoa kontatuko du Vargasek gaur iluntzean, Arrietan.

Gutxi gorabehera bi bandoetako bakoitzak 20.000 kide zituen Sollube inguruetan. Batzuen eta besteen arteko alde materiala, ordea, izugarria zen, frankisten alde. "Aire armadan erabateko nagusitasuna zuten. Kondor Legioa, italiarrak eta frankistak batuta, 150 hegazkin baino gehiago zituzten. Errepublikanoen bandoan, aldiz, ia ez zegoen hegazkinik. Euzko Gudarosteko infanteria eta Asturias eta Kantabriatik etorritako babes taldeek baino ez zuten osatzen Solluberen defentsa".

Apirilaren 30ean iritsi ziren italiarrak Bermeora. Biharamunean Sollubetik Mungiara joaten ahalegindu ziren, baina mendian gora euskal batailoiak aurkitu zituzten: pare bat abertzale eta UGT-Euskadiren bat. Maiatzaren 3ra arte, bada, horrela ibili zirela dio Vargasek: "Euzko Gudarostea Bermeon sartu guran eta frankistak gaina hartu guran. Egun hartan, baina, frankisten aireko erasoak hesia apurtu zuen, eta Solluben gora igo ahal izan ziren".

Hurrengo egunetan, hala ere, Euzko Gudarosteak frankisten hainbat eraso oztopatu zituen. Baina Marokoko erregular batzuek gauez gora egitea lortu zuten, Bermeo hegoaldetik. Asturiarren batailoia harrapatu zuten, eta ia Sollube gainera iritsi ziren. Ez zuten, dena den, jabe egitea lortu. "Errepublikanoek hainbat egunez mendebaldeko aldetik frankistek Mungia alderantz aurrera egitea ekidin zuten. Makina bat borroka egon ziren. Maiatzaren 12an, Nafarroako V. brigada frankistak eraso bortitza egin zuen Sollubeko tontorrera".

Vargasen esanetan, mugarria izan zen egun hura. Hurrengoetan aireko eraso andana izan ziren eta errepublikanoek Mungiarantz eta Butroi bailararantz jaitsi behar izan zuten, Solluben behera. Maiatzaren 14an frankistak ia Mungiako ateetan zeuden.

Ondorio negargarriak

Vargasek egindako kalkuluen arabera, 5.000 zauritu inguru egon ziren bi bandoetan, eta 1.000 hildako inguru. "Unitate asko txiki-txiki eginda geratu ziren. Asturiastik etorritako babes batailoia, Euzko Gudarosteko Otxandio, eta UGT-Euskadirena izan ziren kaltetuenak errepublikanoen artean. Frankistetan, berriz, falangearen A Coruñako talde bat". Frogatu gabe dagoen arren, frankistek hainbat gerra krimen egin zituzten zantzuak daudela ere badio. "Marokoko erregularrek Solluben hartutako asturiar eta euskaldunak hil zituztela uste da". Hain zuzen ere, Arrietan omenaldia egingo diete herrian dauden hobi komunetako hildakoei, bihar zortzi.

Zibilei dagokienez, Euzko Jaurlaritzak Euzkadi egunkariaren bidez herriak husteko agindua emana zuenez, asko eta asko hiriburuan babestuta zeuden. "Hala ere, inguruotan baserri eta lur sailekiko lotura handia dute, eta badira etxean geratu zirenak". Hala, Arrietan, Mungian eta inguruetan izandako bonbardaketetan zibil andana hil zen. Bonbardaketarik larriena maiatzaren 3koa izan zen, Larrauri gainean egindakoa. Gerra ostean, gainera, Arrietan, Solluben, hainbat istripu izan zirela gogoratu du, han aurkitutako bonben ondorioz. "Ume asko elbarri geratu ziren". Gainera, Arrietak hainbat gudari galdu zituen. "Herria abertzalea zen, eta izan zituen gudari guztiak EAJren batailoietan ibili ziren. Dena den, ez dago zenbaketa zehatzik hildako kopuruaren inguruan".

Galera ekonomikoak ere ez ziren makalak izan. Aireko bonbardaketek eta lurreko erasoek herriak, etxebizitzak eta ondarea ez ezik, Sollubeko baso sail itzelak ere erre zituzten. 1940ko hamarkadara arte ez ziren arboladiok suteek utzitako egoeratik lehengoratzen hasi. Mungia bera ere behin eta berriz bonbardatu zuten, dena suntsitu arte. "Gernikarekin edo Durangorekin egin zuten bezala, frankistek errepublikanoei leporatu zieten erantzukizuna". Ekainean, Mungia, Jata mendia eta eskualde guztia frankisten esku geratu ziren.

PLENTZIA. Alde zaharra birgaitu eta eraberritzeko lehenengo pausoak eman ditu Plentziako Udalak. Maiatz bukaerako osoko bilkuran aurkeztuko dituzte egin beharreko lanak eta arauak jasotzen dituen txostena. Hainbat azpiegitura berritzeaz gain, eraikina...

Arratia ibarrari aspalditik datorkio bertso eta kanturako zaletasuna. Makina bat erromeria eta bazkaloste alaitu dira kopla zein abestien doinuekin. Eta altxor hori ezagutarazteko zein hedatzeko asmoz, Arratia aldeko kanta eta bertso zaharrak izeneko liburua argitaratu du Zertu kultur elkarteak, Arratiako Musika Eskolaren babesarekin. Guztira, 1.500 ale banatuko dituzte, doan.

Liburuak bi iturri izan ditu nagusiki. Batetik, Musika Eskolaren 25. urtemugaren ospakizuna biribildu nahi izan dute. Bestetik, Ruper Lekuek eta Gontzal Mendibilek urteetan egindako lana batu. "Victor Dominguez musika irakaslea eta Ruper Lekue etorri ziren ideiarekin. Hainbat bilera egin ondoren, Zertu kultur elkarteak argitaratuko zuela erabaki genuen", azaldu du Iñigo Iruarrizaga Begitu hamabostekariko kudeatzaileak.

Arratia aldeko kanta eta bertso zaharrak bi atal nagusitan banatuta dago. Aurreneko 30 orrialdeetan, musika eskolaren 25 urteak laburbiltzen dira. "Iban Gortazar eta Naia Rodriguez musikariak eskolarekin harremana izan duten pertsonekin bildu dira, eta argazki batzuekin hornitu dute historia". Bigarren atalean, Ruper Lekue igorreztarrak eta Gontzal Mendibil zeanuriztarrak orain 30 urte jaso eta grabatutako abestien hitzak ikus daitezke. "Lekue Arratiako baserrietan ibili zen, eta aiton-amonek kantatutako abestiak bildu zituen. Orain, kantu horiek paperera pasa dituzte", zehaztu du Iruarrizagak. Guztira, 62 kanta ingururen hitzak ageri dira, batzuk partitura eta guzti.

Aurkezpen ekitaldia

Joan den zapatuan, Igorreko Lasarte aretoan aurkeztu zuten liburua. Iker Allur, Argi Zameza eta Gontzal Mendibil musikariek parte hartu zuten ekitaldian. Trikiti, danbolin, gitarra eta bateriarekin batera abestu zuen Mendibilek. Zeanuriztarra ez zen izan oholtzara igo zen bakarra; Arteagako eskolako ume eta gurasoak ere bertan egon baitziren. Lekuek bertso eta kantu bakoitzaren atzean dagoen istorioa kontatu zien entzuleei.

Errentaren eta ondarearen aitorpena egiteko orduan kenkariak zein alorretan dauden azaldu du Jose Ramon Arrondo Ekonomialarien Euskal Elkargoko kideak (Bilbo, 1956). Krisiari buruzko iritzia ere eman du.

Errenta aitorpena egiteko kanpaina hasi berri da. Zein bide daude horretarako?

Errenta aitorpena aurkezteko hainbat bide daude, eta zergadunek ondo dakite zeintzuk diren. Rentanet Etxean da horietako bat: etxera bidaltzen dituzte aitorpen proposamenak. Bestalde, Interneten egindako proposamenak daude. Aitorpena doan egiten duten banketxeak ere badaude. Internet bidez ere aukera dago, baita idatziz egindako aitorpenak entregatzekoa ere. Profesional bati ere eska dakioke aitorpena egiteko, zalantzarik izanez gero.

Bizkaiko Foru Aldundiak 350.000 herritarri bidali dizkie etxera errenta aitorpenaren proposamenak. Zer aztertu behar dute zergadunek proposamenotan?

Ordura arte dituen datuak hartzen ditu aldundiak oinarritzat. Baliteke, baina, ekitaldian datu horiek aldatu izana, eta, ondorioz, horrek aitorpenaren emaitza alda dezake.

Aztertu behar dugu ea gure egoera pertsonala eta familiakoa aldatu egin diren eta ea aldaketa horrek —aldaketarik izan bada— eraginik izan duen egin ditzakegun kenkarietan. Aitorpena banakoak soilik edo bikotekidearekin egiteko aukera ere garrantzitsua da; izan ere, aldundiaren proposamenak aurreko ekitaldian —2010ean— hartutako erabakia hartzen du oinarritzat. Baliteke, ordea, urtebetean egoera aldatu izana eta aurrez erabilitako aukera hori ez izatea egokiena oraingoan zergadunarentzat.

Ohiko etxebizitzaren inbertsioagatik sortutako kenkarietan, batzuetan ez dituzte sartzen erosketak eragindako gastuak; hau da, baliteke notarioaren edo zeharkako zergen kostuak ez aplikatzea, eta horiek ere sartu egin behar dira aitorpenean. Beste hainbeste gertatzen da zergadunak etxe bat alokatzen badu eta aldundiak horren berririk ez badu.

Baliteke elbarritasun gradua aldatu izana ere. Aldundiak horren berririk ez badu, ez du jasoko bere proposamenean. Beraz, datuok zorrotz begiratu behar dira.

Nortzuek aurkeztu behar dute nahitaez errenta aitorpena?

Lanean 20.000 eurotik gora jasotzen duen pertsona orok egin behar du, baita lanetik kanpoko errentak jasotzen dituzten zergadunek ere, muga kuantitatiborik gabe. Bestalde, ez daude errenta aitorpena egitera behartuta urtean lan etekinetan 12.000 euro baino gutxiago irabazten dutenak eta 1.600 eurotik beherako ondasun irabaziak dituztenak.

Horiez gain, errenta aitorpena aurkeztu beharko dute ondoko ezaugarriak dituztenek ere: lanean 12.000 eta 20.000 euro artean irabazita ordaintzaile bat baino gehiagoren errenta jasotzen badute; lan kontratu bat baino gehiago izan badute edo zeukaten kontratua luzatu baldin badiete; pentsio osagarriak jasotzen badituzte; eta Bizkaian ezartzen den araudiaz bestelako lan kenkariak badituzte.

Ba al dago kenkaririk seme-alabak izateagatik?

Lehenengo umeagatik 558 euro gutxiago ordaintzen dira; bigarrenagatik, 691; hirugarrenagatik, 1.168; laugarrenagatik, 1.380; eta bosgarrenagatik eta hurrengoengatik, 1.804. Horrez gain, umeak 6 urtetik beherakoak badira, beste 319 euroko kenkaria ezartzen da.

Gurasoetako batek soilik sar ditzake seme-alabak aitorpenean?

Ez. Ezkondutako eta izatezko bikoteen kasuetan, %50ean aplikatzen da kenkaria. Guraso bakarreko familien kasuan, umearen zaintza judizialki bere gain duenak hartuko du.

Zein laguntza publikoren zergak ez dira ordaindu behar?

Aipagarrienak ondoko hauek dira: etxebizitzaren alokairua ordaintzeko gazteei ematen zaien emantzipazio errenta, menpekotasunerako laguntzak, A-8aren erabiltzaileen laguntzak eta kultura bonuaren laguntzak.

Aurtengo errenta aitorpenerako berandu da dagoeneko, baina zer egin behar da aitorpenak kobratzeko emaitza izan dezan?

Datozen errenta aitorpenei begira, une horretan indarrean dauden kenkari eta murrizketen aplikazioak zeintzuk diren aztertu behar du zergadunak. Besteak beste, BGAE borondatezko gizarte aurreikuspeneko erakundeak, ohiko etxebizitzaren inbertsioak... Operazio horien bitartez, zergadunaren karga fiskala gutxitzea lortzen da.

Etxebizitza kontuek ere balio dute zergak arintzeko?

Bai, eta aldaketak izan dira, gainera: handitu egin dute etxebizitza kontuetan sartutako dirua erabiltzeko epea, sei urtetik zortzi urtera arte.

Ohiko etxebizitzan obrak egiteko eskatutako maileguengatik ere kenkariak daude?

Bai. Ez, ordea, edozein obra egiteagatik; egiturazkoak izan behar dute. Etxe barruan obra egiteagatik ezin daiteke desgrabatu. Aitzitik, fatxada berritzeko obretatik, terraza bat ixteko lanetatik... bai.

Elbarritasunek ere kenkaria dute. Zenbatekoa izan behar du?

Hainbat gradu daude. Urritasuna %33 eta %64 artekoa bada, kenkaria 744 euro da; %65 eta %74 artekoa bada, 1.062 euro da; %75etik gora eta menpekotasun handia dutenen kasuan, kenkaria 1.264 euro da; hori bera gertatzen bada menpekotasun kasu oso handietan: kenkaria 1.592 euro da. Beharrezkoa da, noski, agiriak aurkeztea.

Ekonomialari izanik, zure ustez noiz ikusiko da argia krisi honetan?

Nik jakingo banu... Arlo horretan, oso jantziak diren aditu askok hainbat data eman dituzte, eta orain arte inork ez du asmatu; beraz, ni ez naiz ausartzen data jakin bat ematera. Krisia globalizatuta dago, eta argi dago gu bakarrik ez garela gai izango horri aurre egiteko. Europako gainerako herrialdeen martxak ere zerikusia izango du.

Zerbitzu publikoetako murrizketak lagungarriak direla deritzozu?

Hasierako planteamendu hori da errazena: gutxiago gastatu kontuak orekatzeko. Hala ere, nire ustez, hori ez da konponbidea. Irudimen handiagoko konponbideak eskatu beharko genizkieke agintariei, benetako enplegua sortzeko eta jarduera ekonomikoa areagotzeko. Azken batean, horrek izan behar du susperraldiaren motorra. Hartutako murrizketa neurriak hasierakoak dira, errazak, eta egoera orekatzen lagun dezakete. Etorkizunera begira, ordea, jarduera ekonomikoa areagotu behar da.