Natalia Salazara Orbe

Durangaldean hitanoa egunero eta normaltasunez egiten duten herritar gehienek 70 urtetik gora dituzte. Gazteagoen artean, salbuespenak salbuespen, galdu egin da erregistro hori. Hitanoari eusten dioten zenbait bizilagunek eskualdeko Berbalagun taldeari kezka agertu zioten joan den urrian, Irati Anakabe Gabiola Durangaldeko Berbalagunaren dinamizatzaileak azaldu duenez: “Euskararen erabilerarekin kezkatuta, baina hitanoaren erabilerarekin are kezkatuago zeudela esan ziguten, ikusten dutelako hurrengo belaunaldiek ez dutela erabiltzen ia, eta are gutxiago, neskek; erabiltzen duten apurrak mutilak dira. Esan ziguten gustatuko litzaiekeela horren inguruko proiekturen bat martxan jartzea”. Pentsatu eta egin. Etzi aurkeztuko dituzte Hiketalagun taldeak eta Poltsikorako Hitanoa liburuxka, Iurretan.

Bertso saio bat antolatu dute Iurretako jai batzordearekin batera, egitasmoaren berri emateko. 18:00etan hasiko da, herriko plazan. Unai Iturriaga, Miren Amuriza, Eli Pagola eta Eneko Abasolo Abarkas hiketan jarriko ditu Maite Berriozabal gai jartzaileak.

Ikastaroetan izena eman edo informazioa jaso nahi duenaren eskura jarri dute 639 400 786 zenbakia edo durangaldea@aek.eus.

Oraindik zer egin argi ez zutela, izen ematea abiatu zuen Durangaldeko Berbalagunek. “Ikusi nahi genuen benetan zenbaterainoko interesa zegoen”, esan du Anakabek. “Aste gutxian 40tik gora izen emate jaso genituen; ez Iurretakoak bakarrik, eskualde osokoak baizik. Orduan ikusi genuen bazegoela benetan interesa, eta kezka ez zela bakarrik gurea”.

Urtarrilean egin nahi zuten ikastaroa, baina, pandemiaren ondorioz, atzeratu egin behar izan zuten. Hiketalagun taldeen jarduna ere atzeratu egin behar izan zuten. Denbora tarte hori ez dute alferrik galdu, ordea. Poltsikorako hitanoa liburuxka prestatu eta argitaratu dute.

Joan den astean iritsi zitzaien argitaletxetik. “Jasotzen du noiz erabiltzen den hitanoa, noiz ez, zertarako den…, eta aditz taula guztiak”. Zalantza zeukaten Durangaldeko hitanoa jaso edo bizkaierakoa hartu. Bigarrenaren aldeko aukera egin zuten: “Testuak bizkaiera jasoan idatzita daude, eta aditz taulak ere, bizkaieraz”. Bizkaierako hitanoa Eneko Barrutiaren liburua erabili dute oinarri gisa. Bizkaierako formak norbere herriko hitanora moldatzeko “pistak” ere jaso dituzte. Hitanoaren erregistroak zer ematen duen azaldu dute liburuan: “Bizitasuna, aberastasuna, konplizitatea, gertuko sentitze hori”.

Erabilerari dagokionez, Anakabek esan du tradizioz hitanoa ez zaiela egin gurasoei edo askoz nagusiak direnei, edo ezezagunei. “Oso giro formaletan ere ez. Gurasoek eta nagusiek seme-alabei eta gazteei, bai. Neba-arreben artean, adinkideen artean edota lagunen artean ere bai”.

Dena den, tradizioak arau horiek markatu arren, joera hori aldatuz joan da. “Nahiz eta tradizioz gurasoei edo nagusiei ez zaien egin, gaur egun egin dakieke. Hori ere aipatzen dugu”.

Gazteek, ohiturarik ez

Garrantzitsu deritzo herrian eta eskualdean hitanoa berreskuratzeari. “Salbuespenak salbuespen, gazteagoen artean ez dago ohiturarik hitanoz egiteko, eta, nahiz eta saiatu, ikusten dugu gaitasun falta dagoela. Batez ere, emakumeen artean. Urte gutxitan galdu egin dugu erabiltzeko ohitura, eta, martxa honetan jarraituz gero, galtzeko zorian gaude”. Hala azaldu du Anakabek liburuaren sarrerako esaldiari aipamen eginez.

Jendeak poltsikorako tamaina duen liburuxka eskuetan izan eta erabil dezan nahi dute. “Ikastaro labur bat egin, eta, ostean, praktikatzeari ekin”.

Hala ere, argi dute ez dela izango bide erraza. “Zaila da hizkuntza ohiturak aldatzea”. Durangaldeko euskararen erabilerak kezkatzen ditu, eta hitanoak aire freskoa ekar dezakeela sinetsita dago Anakabe: “Iruditzen zaigu hitanoa izan daitekeela modu bat jendearengana heltzeko. Zerbait desberdina eskaintzen du. Badauka nolabaiteko bizitasuna. Giltzarria izan daiteke jendearengana iristeko, ilusioa sortzen duen kontua ere badelako”. Horren adierazgarri, orain arte izena eman duten gehienak “nahiko gazteak” direla azaldu du. “Euskararen erabilera hitanoaren bidez indartzeko oso aukera ona izan daiteke”.

Galdakaon ere bai

Durangaldeko esperientziaren berri izan zuen Galdakaoko Berbalagunek. Asier Marin da bertako dinamizatzailea. Esan duenez, haiei ere aukera ona iruditu zitzaien “euskaldun zaharrengana edo euskaltzaleengana jotzeko”. Han ere hitanoa “oso galduta” dagoela azaldu du. Manu Etxebarria filologo eta euskaltzain urgazlearen hitzaldiarekin abiatu dute egitasmoa. Datorren ikasturtera begira, hitanoa erabiliko duten berbalagun taldeak osatu nahi dituzte.

Argi du ez dela lan erraza izango. “Orain txipa aldatu beharko dugu, gazteleratik euskarara txipa aldatzen den bezala. Erregistroa aldatzea ez da izango erraza. Hala ere, Manuk [Etxebarria] esan zigun bezala, ez pentsa aditz taula osoa ikasi beharko dugunik. Hiruzpalau gauza ikasi, eta ez dadila galdu, gutxienez”.

Oraingoz, lau lagunek eman dute izena datorren ikasturterako: 40 urte inguruko bik eta 60-70eko beste bik. Parte hartzeko galdakao_berba@aek.eus helbidera idatzi behar da.

Liburuaren fitxa