Peru Azpillaga Diez
EHUko Arte Ederretako Fakultateak eta Larrabetzuko Udalak memoria historikoa lantzeko proiektu bat aurkeztu dute. Egitasmoak 1936ko gerrako eta gerraosteko nondik norakoak mahaigaineratzea du xede. Emaitzak udazkenean jakinaraziko dituzte. Arantza Lauzirika (Barakaldo, 1964) Arte Ederretako Fakultateko dekanoak egitasmoaren nondik norakoak azaldu ditu. “Monumentuen izaera inposatzailetik harago” doazen memoria proiektuen beharra azpimarratu du.
Nola jaio zen memoria eta artea batzen dituen halako proiektu bat garatzeko ideia?
Larrabetzuko Udalak egin zigun proposamena. Izan ere, aldez aurretik, Arte Ederretako Fakultatean antzeko proiektuak egin izan ditugu, Dimako Udalarekin, esate baterako.
Zein zen eskariaren helburua?
Udal hauek ez dira ibili artista bat kontratatu nahian, kanpotik eta inolako ikerketarik gabe herrirako elementu bat proposatu zezan. Eta hori garrantzitsua da guretzat. Hemen, lan eta ikerketa prozesu bat landu nahi da, informazioa batu eta herriari bideratutako proposamen bat garatzeko.
Maiatzaren 6an egin zenuten aurkezpena.
Ikasleek beren lanak aurkeztu zituzten, eta hortik hiru hautatu dira hurrengo fasera igarotzeko. Horietako bi kolektiboek egindakoak dira, eta bestea, ikasle bakarrarena. Maiatzaren 6an, hiru proiektu horiek herritarren aurrean aurkeztu zituzten, eta, orain, erresidentzia deritzon fasean sartu dira.
Zertan datza fase hori?
Ez dira herrian bizi, baina bertara joan behar dira, tokiko eragile eta kolektiboekin hitz egiteko eta beren lana garatzeko. Urrira arte izango dute proiektuak garatzeko tartea, eta orduan aurkeztu beharko dute zein proposamen duten herriarentzat. Horien artean bakarra aukeratuko da, eta 2022an gauzatuko da.
Zer-nolako proposamenak nahi zenituzten?
Badirudi ohituta gaudela, memoriarekin lotutako zerbait egin behar denean, nahitaez monumentu edo oroitarriren bat altxatzera. Eredu bakar bat dago: irabazleek inposatutako eredua. Orduan, guk, fakultate moduan, beste eredu batzuk bilatu behar ditugula uste dugu. Are gehiago, ez dugu eredu bat nahi; prozesu ireki bat aldarrikatzen dugu, parte hartzailea, hausnarketa baten ondorioz proiektu forma hartzen duena.
Espero zenuten horretara egokitu dira ikasleak?
Ikusi dugu ikasleen proposamenak ere hortik doazela, eta oso pozik gaude. Izan ere, ideia ez zen herriaren erdian traste bat jartzea. Urteetan izan dute frankistek jarritako bat Gaztelumendin, eta badirudi herritarrek nahiko barneratuta dutela ez dutela halako beste ezer altxatu nahi.
Zer da zehazki ikasleek proposatu dutena?
Batetik, hiru ikaslek egin dute lehenbiziko proposamena, eta argitalpen bat osatzea da haren helburua. Bigarren proposamena, berriz, bi ikasleren artean egin dute, eta ibilbide batzuk sortzean datza, prozesu parte hartzaile baten bidez. Azkenik, hirugarren proposamena zehaztu duen ikasleak abesti bat egiteko asmoa azaldu du, eskolako umeekin jolas prozesu parte hartzaile bat garatu eta eztabaidarako mahai bat osatzearekin batera. Proposamen interesgarriak dira hirurak, azken finean, memoria hori mantentzeko eredu berriak bilatu dituztelako; ez horrela eskatu zaielako, bazik eta haiek ere pentsatzen dutelako halako prozesuak beste era batera antolatu behar direla.
Zer-nolako harrera izan zuten proposamen horiek herritarren partetik, aurkeztu ziren egunean?
Herritarrek parte hartu zuten, eta batzuek kontuan hartzekoak iruditzen zitzaizkien ideiak bota zituzten. Ikasleek egindako hausnarketak interesgarriak iruditu zitzaizkien, eta nahiko modu onean hartu zituzten. Nik uste hor desberdintasun bat dagoela Dima eta Larrabetzuren artean.
Zein?
Esan bezala, Larrabetzun elementu inpositibo argi bat izan dute. Fisikoki ere oso handia, gainera. Datorren tokitik datorrela, nik uste ez dela egitasmo interesgarria datozen belaunaldientzat, eta nahiko barneratuta daukatela ez dutela tankerako beste elementurik eraiki nahi.
Zer garrantzi dute memoria lantzeko halako ariketek?
Ezinbestekoa da. Herri batek jakin behar du nondik datorren, nora doan jakin ahal izateko. Iragana ezagutzen ez bada, aurrerantzean antzeko akatsak eta hanka sartzeak errepikatzeko arriskua dagoelako. Esaterako, Diman garatu genuen proiektua oso interesgarria izan zen, herritarrek artistekin egindako bilera batean, haien bizipenak kontatzeari ekin ziotelako. Momentu horretan, lehenbiziko aldiz, herriko belaunaldien arteko esperientzien trukaketa bat egin zen. Belaunaldi berriek zer gertatu zen jakin zuten; nori eta non. Hori guztia hor zegoen, baina inoiz ez zen azalerarazi.
Zer ekarpen egin ahal dio arteak memoria historikoari?
Argi dago arteak lagundu dezakeela gauzak beste modu batera ulertzeko garaian. Hori argi geratu zuen Dimako proiektuan. Artistak izan ziren herriko memoriaren katalizatzaile. Nik uste Larrabetzun ere gauza bera gertatuko dela. Azken finean, orain arte gehiago hitz egin da zer egin behar ote zen hor goian, mendian, zegoen horrekin. Eta, orain, herri moduan zer historia duten eta nola transmititu behar duten jarriko da mahai gainean, artisten lana elementu eroale gisa erabiliz.