Peru Azpillaga
Petronorreko findegia 1972tik dago martxan Muskiz eta Abanto artean. Egitasmoak herrietan hainbat lanpostu sortu dituen arren, asko mobilizatu dira, behin baino gehiagotan, enpresak sortzen duen segurtasunik ezaren eta osasun kalteen kontra. Tximinietako kea, zarata, geldialdiak eta abiatzeak… Petronorren findegiak 2,6 milioi tona CO2 sortzen ditu urtero, eta, Euskal Herrian gehien kutsatzen duen enpresa izanik, biztanleen kezka eta haserrea pizten ditu.
Azken protesta aurreko astean bertan jazo da, astelehenetik asteartera, 24 orduan, findegiak koke edo URF plantan —fuel olioa murrizteko unitateetan— bi arazo izan ostean. Petronorrek “tenperatura altuari” atxikitzen dizkion arren, bada haien bertsioa zalantzan jarri eta koke plantaren ezegonkortasuna salatzen duenik. Meatzaldea Bizirik elkartea da horietako bat; urteak daramatza Petronorren jardunaren kaltea salatzen eta gero eta gehiago zabaltzen ari den enpresa horren aurrean mobilizatzen. Hedapen horren adibide da 2007an eraikitako koke planta, 800 milioi euroko inbertsioa eskatu zuena.
“Hemen bizi garenok usain txarrak eta zarata handia jasan behar ditugu; gainera, ezinezkoa da jakitea barruan zer ari den gertatzen”, kexatu da Sara Ibañez Meatzaldea Bizirik elkarteko kidea. Haren esanetan, findegi batek “izugarrizko” jarduna du, eta urtean 50 geldialdi eta abiatze izaten ditu; eta, horietako bakoitzean, ezohiko arazo, zarata edota emisioak sortzen ditu.
Abuztuaren 21ean izan zuten azken gorabehera: koke plantan izan zuten arazoaren ondorioz, hondartzatik gertu dagoen tximinietako batek ohi baino sugar handiagoa sortu zuen. Ibañezek azaldu duenez, findegiak arazo bat duen bakoitzean sobera dituen gasak erre egin behar izaten ditu, eta tximinietatik igorri. Horren ondorioz, sua bizitu egiten da, eta, gainera, isurketa irregularra denez, “eztandaka” irteten da, Ibañezen arabera.
Abuztuaren 22an beste arazo bat izan zuten koke plantako konpresore berean. “Jendea beldurtu egiten da. Egun hartan dei andana jaso zituzten 112 zenbakian, baina bertako langileek ere ez zekiten zer esan, enpresak dioelako ezer ez dela gertatzen; baina ezin zara ziur egon, eta kezkatu egiten zara”, azaldu du.
Dudazko azalpenak
Petronorrek tenperatura altuei egotzi zien gertaera, komunikatu bat kaleratuta. Hala ere, Ibañezek ez du hain argi ikusten. “Erantzunek ez gaituzte lasaitzen; egun hartan ez zeuden 26 gradu baino gehiago. Zer gertatuko da orduan benetan beroa egiten duenean?”. “Hau jasanezina da”, ondorioztatu du. Azken 45 urteetan istripu larriak izan dira; aitzitik, koke plantaren eraikuntza mukurua izan da hainbat biztanlerentzat. Ibañezek salatu duenez, “hainbat tokitan ikusi da planta hori oso kutsakorra dela eta gainera ez dela batere erraz kontrolatzen: aurten egindako geldialdi luzea koke planta hobetzeko izan da, eta aurreikusiak ez zituzten geldialdi gehienak ere bertan gertatutako arazoen ondorio izan dira”. Gainera, dioenez, halako findegiak ez daude herriguneetatik hain gertu egoteko prestatuta, eta, normalean urrunago daudenez, ez dute biztanleei sortu ahal dizkieten arazoak zarata, usaina… ebazteko teknologiarik.
Udaletxearen jarrera ere ezbaian jarri du Ibañezek. “Urteak daramatzagu mahai baten sorrera aldarrikatzen Petronorren jardunaren segimendua egiteko”. Jaurlaritzan hainbat mozio aurkeztu dituzte, eta baita legez besteko proposamen bat ere. Azken hori onartu egin zuten, baina bertan ez zen ageri herriko eragileak ere mahai horretan egon behar zirela. Gainera, ez dira inoiz batu.
Koke plantak petrolioaren osagairik astunenak eraldatzen ditu, eta eskari handiagoko produktu arinago bihurtu. Alta, Kosten Mugapeak ez zuen inoiz eraikuntza onartu. Ibañezek azaldu duenez, URF planta eraiki zuten eremua ez da Petronorrena, publikoa baizik. Domeinu publikoko eremu itsas-lehortarra da, Espainiako Kostalde Zuzendaritza Nagusiaren menpekoa, eta 2012. urtean amaitu zen kontzesio bati esker eraiki zuen han planta Petronorrek. “Denok genuen galdera bat buruan: zegatik eraiki zuten han 2012an kontzesioa amaituko bazitzaien? Laster izan genuen erantzuna”. Kontzesioa amaitzean, EAJk eta PSEk egindako akordio bati esker, luzatu egin zuten tramiterako epea. Tramitean dagoen bitartean ezin da eraikuntza galarazi, eta, beraz, ez dute tramiteak amaitzeko presarik. “Non dago sortuko zuten aberastasun guztia? Haien poltsikoetan? Hemen kutsadura baino ez dugu guk”.
Natalia Salazar Orbe
Matxinada eta borrokaldi ugariren lekuko izan da Bilbo historian zehar. Liskar horien sorburuak denetarikoak ziren arren, gehienetan bezala, boterearen eta aberastasunaren banaketa eta horrek sortutako bidegabekeriak zituzten ardat…
Aitziber Laskibar Lizarribar
Bizkaira iristen diren turisten joera aldatzen ari da pixkanaka. Kostaldea zuten jomuga nagusi duela urte batzuk, eta ohiko oporraldi sasoietara mugatzen ziren, ia osorik, bisitaldiak. Hori aldatzen ari da. Bizkaiko Foru Al…
Ainhoa Larrabe Arnaiz
Autoak nagusi diren hiriburuan toki gehiago egin nahi diete oinezkoei. Kutsadura eta zarata arindu nahi dituzte Bilbon, eta “eremu lasaiak” sortu nahi ditu udalak. Norabide horretan, abiadura murrizketak egingo dituzte hirigune osoan datozen hilabeteetan. Lehen neurria hilabetearen hasieran hartu zuten, Castaños auzoan orduko 30 kilometroko abiadura muga ezartzearekin batera. Asteartean egingo dute hurrengo urratsa: Errekalde zumarkalean autoek ezin izango dute orduko 50 kilometroko abiadura gainditu. Hiri osora zabalduko da neurria laster.
Hiri Mugikortasun Iraunkorrerako Planaren barruan kokatzen dira Bilboko Udalak hartu berri dituen neurriak. Izan ere, hirietako garraioa kutsadura sortzaile nabaria da, eta horretan jarri zuen mira Greenpeace talde ekologistak iaz, Aldaketa klimatikoaren balaztarik gabeko motorra azterketan. Hainbat hirigune aztertu zituzten ekologistek ikerketan, eta ohartarazi zuten gaur egun berotegi efektuko gasen %10 hirietako ibilgailuei dagozkiela. Bilboren kasua azpimarratu zuten egindako txostenean, Euskal Herriko hiririk handiena izanagatik ere ez baitzuen inolako planik egoerari aurre hartzeko.
Azterketa kaleratu eta gutxira egin zuten hitzarmena Grenpeacek eta Bilboko Udalak, eta, adostutakoaren arabera, hiriak %50 hobetu behar du airearen kalitatea 2030erako, 2012ko isuriak oinarri hartuta. Ez du erronka makala Bizkaiko hiriburuak, 180.000 ibilgailu sartu eta ateratzen baitira egunero. Udalak emandako datuen arabera, 07:00etatik 09:00etara 20.000 ibilgailu sartzen dira hirira, eta horietatik %80 inguru, pertsona bakarrarekin.
Gaur egungo egoera irauli eta kutsadura erdira jaistea da Bilboko Udalak duen helburua, eta Castaños eta Errekalde zumarkaleko zirkulazioan jarri dute fokua lehen pauso gisa. “Europako beste hiri batzuetan abian jarria duten neurriarekin, auzoa inguru lasaiago eta baketsuagoa izan dadin lortu nahi da, non bizilagunek eguneroko bizimoduari aurre egin ahalko dioten trafikoaren presioa jasan gabe”.
Lehen neurriak
Castaños auzoan hartutako neurriak izan dira lehenak. Ibilgailuen abiadura moteltzeko neurria ezartzeaz gain, oinezkoentzako pasabide berriak jarri dituzte, eta baita espaloi handiagoak eraiki ere. Bidegorria ere aldatu dute planaren barruan, Campo Volantin pasealekura desbideratuta. “Auzo bat ingurune lasai bihurtzeak esan nahi du inguru atseginagoa sortuko dugula, non bizilagunek eguneroko bizimodua egin dezaketen trafikoaren inolako presiorik izan gabe”.
Bilboren sarbide nagusietakoa da Errekalde zumarkalea. 20.000 ibilgailu igarotzen dira bertatik egunero, eta gehienek gainditzen dute orduko 50 kilometroko muga. Bertan sortzen den istripu kopuruaren eta kutsadura akustikoaren eraginez hartu dute, besteak beste, abiadura gutxitzeko neurria Alfonso Gil Bilboko Hirigintza zinegotziak azaldu duenez. Eta bi radar izango dira martxan asteartetik aurrera, neurria errespetatzen dela ziurtatzeko zumarkaleko 25 eta 27 zenbakien artean; hots, Colon de Larreategi eta Henao kaleen artean. “Helburua ez da dirua biltzea, baizik eta abiadura moteltzea”. Gilen arabera, udalak egin dituen azterketek argi erakutsi dute Errekalde zumarkalearen ingurua herritarrek ez dutela paseoak egiteko erabiltzen, autoen abiadura tarteko. Hala, egitasmoaren bidez, herritarrak hiriburuko kaleetatik lasai ibiltzea ere bultzatu nahi du udalak.
Abiadura murrizteko radarrez gain, aparkatzeko 71 plaza jarriko dituzte bi norantzetako bideetan trafiko gutxi dagoen orduetarako; zehazki, gauez eta asteburuetan. Hortaz, bide bana izango da martxan bi norabidetan. Gainontzeko orduetan, aldiz, zumarkaleko lau bideak izango dira zirkulaziorako zabalik: hau da, astelehenetik ostiralera, 07:30etik 20:00etara; larunbatetan, 09:00etatik 20:00etara, eta, igandetan, 11:00etatik 20:00etara.
Autoei nagusitasuna kendu eta oinezkoei ematea da Bilboko Udalaren helburua, eta, aurreneko neurriak Castaños eta Errekalde zumarkalean hartu badituzte ere, datozen hilabeteetan hiri osora zabalduko dute abiadura muga. Udalak jakinarazi duenez, Irala eta Zorrotza auzoetan egingo dituzte hurrengo lanak. Bilbo “30 hirigunea” izatea nahi dutela azaldu du zinegotziak, eta 2018rako nahi dutela orokortu.
Bizikletak errepidetik
Hiriguneko errepideetan egingo den aldaketa horrekin ez du bidegorrien beharrik ikusten zinegotziak. Autoak orduko 30 kilometroko abiaduran dabiltzan kaleetan errepidetik joan daitezkeela uste du, eta, horregatik, ez du horren beharrezkoa ikusten hiriguneko bidegorri sarea zabaltzea. Hirigintza zinegotziak azaldu du udalaren bizikleta zerbitzua ere jarriko dutela eta elektrikoak ere erosiko dituztela aurten. Bilbobus elektrikoak ere eskuratu ditu udalak, eta lurpeko aparkalekuetan eta taxi geltokietan ibilgailu elektrikoak kargatzeko gailuak jarri dituzte.
Natalia Salazar Orbe
Kolpeak, bultzadak, irainak, mehatxuak, umiliazioak, baimenik gabe gauzak hartu edo lapurtzea edota gurasoek lor ezin ditzaketen gauzak eskatzea; exijitzea. Gero eta familia gehiagoren egunerokoa bilakatu dira. Erasotzaileak, gaine…
Iñigo Astiz
Auzitegira helduko da azkenean Bizkaia pilotalekuaren aurrealdea berritzeari buruzko afera. Eraikinaren aurrealdeko harlauza guztiak erortzen hasi, eta lau aldeak konpondu behar izan ditu Bizkaiko Foru Aldundiak. Hasieratik obran parte hartu zuten eraikuntza enpresak egin ditu arazoaren arduradun aldundiak, eta akordio bat lortzea izan da haren asmoa. Orain arte. Erantzunik jaso ez, eta salaketa jarri die. Konponketa lanek izango duten 1,7 milioi euroko kostua enpresa eraikitzaileak bere gain hartzea nahi du aldundiak.
Sonatua izan zen Bizkaia frontoiaren irekiera ekitaldia. 3.000 ikusle har ditzake, eta Euskal Herrian dagoen pilotalekurik handiena da. Binakako zein banakako lehiaketa nagusien finalak ere bertan egin izan dira geroztik, baina kasik hasieratik izan ditu arazoak. Eta, horren ondorioz, egunkarietako kirol orrietan agertzeaz gain, azpiegiturei eskainitako orrietan ere azaldu da behin baino gehiagotan.
Ateak ireki eta lau urtera erori ziren eraikinaren aurrealdeetako losak. 2015eko abenduaren 7an jausi zen frontoi aurrealdeko arbela beltzezko lehen losa, eta gehiago izan ziren gero. Ikerketa eskatu zien horregatik aldundiak bi enpresari, eta argia izan zen bien ondorioa: eraikinaren lau aldeak berritu behar zirela ondorioztatu zuten biek. 150 plaka baino gehiago ziurtatu zituzten aldundiak kontratatutako langileek hasieran, baina osorik zaharberritu behar zela ebatzi, eta banan-banan kendu behar izango dituzte orain 10.600 harlauzak. Martxoan egin zuten zaharberritze lanentzako lehiaketa publikoa, eta orain hasiko dira lanak. Hemeretzi aste barru bukatuta egon behar lukete konponketa guztiek.
Edonola ere, berrikuntza eta konpontze lanek iraungo duten bitartean, ez da frontoia itxi beharrik izango.
Beltz mantenduko dute
Bi milioi euro inguruko kostua izango dute zaharberritze lanek, eta hortik dator erakunde publikoaren eta eraikuntza egin zuten enpresen arteko eztabaida. Izan ere, eraikuntza lan eskasen ondorio da arazoa aldundiaren esanetan, eta, beraz, eraikuntza enpresei dagokie haien kargu egitea. Negoziatzen saiatu dira, baina azkenean salaketa jartzeko asmoa azaldu du aldundiak. Konponketak bukatzean izango da hori.
Kolorea izan da beti eraikinaren bereizgarrietariko bat. Beasaingo harrobiko arbela natural beltzezkoak dira plakak, izan ere, baina, adituen hitzetan, ez da izan material hautaketarik onena. Inguru haizetsua da Miribillakoa, eta tenperatura aldaketa handiak izaten dira negutik udara artean. Horrek hondatu egiten ditu arbelezko losak, eta horregatik arazoak. Ilunagoak diren harlauza artifizial batzuk jarri dituzte orain haien lekuan. Zelulosa zuntzez eta erretxinaz eginda daude harlauza berriak, eta arbelezkoak baino iraunkorragoak dira. Mantendu egiten da pilotalekuaren irudia, baina seguruagoa da eraikina.
Eraiki aurretik hasi ziren problemak. Kutsadura arazoak izan zituzten zoruan, eta hamabi hilabetez etenda egon ziren lanak. Pilotalekua eraikitzeko lehiaketa irabazi zuen Afer enpresak geldi izan zituen obrak hilabete luzez, eta, azkenean, harekin tratua etetea erabaki zuen aldundiak. Bigarren lehiaketa egin zuten horretarako, eta horrek ere atzeratu egin zituen lanak. Kostua ere handitu zuen horrek: hasieran 16 milioi eurokoa izan behar zuen lanak, baina 24 milioitik gorako kostua izan zuen azkenean.
2.856 froga atzeratu dira Bizkaian aztertzaileek greban daramatzaten hamazazpi egunetan. Autoeskolek, kaltetu larrienek, irtenbide baten beharra azpimarratzen dute: «Azterketarik gabe ez dugu lanik». - Irakurri gehiago...
Udako festen garaian gehiago begiratzen zaie emakumeen aurka izan daitezkeen erasoei, eta ez alferrik: uztailak 21 dituenean, zazpi eraso matxistaren berri izan da Bizkaian. Baina udatik harago doa arazoa; urtarriletik maiatzera bitartean 1.093 indarkeria kasu izan dira, Emakunderen arabera. - Irakurri gehiago...
Natalia Salazar Orbe
Aisialdi eta bizitza eredu berri bat eraman zituen Erandiora gazte asanbladak, Kalezulo gaztetxearen proiektuaren bidez. Duela sei urte jarri zuten martxan. Kontzertuak eta parrandak egiteko leku bat baino gehiago bihurtu da urte horietan guztietan. Denetariko jarduerak eskaintzen dituzte, musutruk: zumba eskolak, rokodromoa zein jaietarako karrozak egiteko lekua koadrilentzat. Gazteak elkartzeko gune bat da, eta autogestioa du ardatz. Ibilbide hori eta sustatzen duten eredua arriskuan dago, ordea. Erandioko Udalak gaztetxea ixteko dekretua sinatu du. Joan den asteko asteazkenean iritsi zitzaien jakinarazpen ofiziala bertako kideei. Lehenago, komunikabideen bidez izan zuten zetorrenaren berri. Egoera horri zelan egin aurre aztertzen ari dira gazteak eta haien abokatua. Dena den, gauza bat argi dute: botatzen ez dituzten bitartean han jarraituko dute. “Gu ez gara joango”. Hala azaldu du Ane Gamarrak.
Hainbat arrazoi eman ditu udalak gaztetxea ixteko. Segutasun arazoak dira argudio nagusietakoak. Baina gaztetxean gauzatzen dituzten jarduerek hainbat lege urratzen dituztela ere ekarri dute gogora. Egoitz Bilbao Hirigintza zinegotziak eman ditu azalpenak: “Joko eta ikuskizunen legea urratzen du bertako jarduerak. Han gauzatzen dituzten jardueretarako lizentzia behar dutela dio lege horrek. 3/98 ingurumen legea ere bide beretik doa. Lurzoruaren legea ere urratzen dute”. Gaztetxearen kokapenagatik ere kezka agertu du: “IHOBEren arabera, zorua kutsatuta egon liteke duela hainbat urte han garatzen zuten jarduerengatik. Industria astuna zegoela esango nuke”.
Obra eta Zerbitzu saileko arkitektoaren txostenak segurtasun arazoak planteatu ditu, gainera. Ezbeharren bat gertatu aurretik ezarri beharreko neurriez mintzatu da: “Berehala itxi behar da, Madrid Arenan zein Zorrotzan gertatutakoen antzekoak ez jazotzeko”.
Udalak egindako txosten teknikoa dute oinarri zinegotziaren argudio batzuek. “Txosten hori Facebook-eko argazkiekin eta eraikinaren kanpoaldeko itxurarekin egin dute. Ez dira sartu barrura azterketarik egitera”. Hala adierazi du Gamarrak. Bilbaok helburu zehatz batzuk dituela sinetsita dago: “Aitzakia merke bat da gu hortik kaleratuta herriaren aurrean ondo geratzeko”. Udal osoari ez baizik EAJri egotzi diote gaztetxeko kideek proiektuaren aurkako jarrera.
Bizilagunen artean gaztetxeko jarduerek eragozpenak sortzen dituela salatu du, bestetik, zinegotziak. “Kexak etengabeak izan dira. Aurten hainbat jaso ditugu. Ekainaren 30ean etxejabeen elkartearekin batzartu ginen. Uztailaren 7an idazki bat aurkeztu zuten, berehala esku har genezan eskatzeko”.
Bestelako informazioa dute gaztetxekoek: “Ikusi dugu espedientea, eta azken bi urteetan bi kexa besterik ez dira egon. Aipatu duten auzokideekin egindako bilerari dagokionez, pertsona bakarrarekin egin zuten. Gainera, emakume hura ez zen azaldu gaztetxearen aurkako jarrerarekin, nahiz eta haiek saiatu ziren horretarako zirikatzen”.
Garbitasuna auzitan
Horrez gain, Kalezulo betidanik elkarbizitza ardatz izan duen proiektua izan dela azaldu dute bertako kideek: “Beti zaindu izan da auzokideekiko zein Erandioko beste guztiekiko harremana. Jakin badakigu antolatzen ditugun ekintza batzuek —kontzertuek, kasurako— auzokideen atsedenean eragin dezaketela, eta, hori dela-eta, neurriak hartu ditugu beti: jaialdien jakinarazpena, bolumenaren kontrola edota ordutegiak adostea, besteak beste”.
Jarduera horiek sortzen dituzten bestelako eragozpenak ere aipatu ditu Bilbaok: “Kalearen osasungarritasunean eta garbitasunean dute eragina: zaborra sortzen da, txizak, botilak…”. Gaztetxekoen esanetan, eurek hartu dute kaleak argiztatu eta garbitzeko ardura halako jarduerak antolatu dituztenean. “Udalak ez baititu horiek betetzen”.
Bilbaoren esanetan, udala saiatu zen gazteekin akordio bat lortzen, konponbide bat bilatzen, 2015. urtearen bukaeran hasi eta 2016.ean. “Uko egin zioten”. Horren ondorioz, gaztetxea behin-behinean ixteko agindua ematen zuen dekretua sinatu zuen. Hala ere, gaztetxeak bere jarduerarekin jarraitu du.
Irtenbidea, legeztatzea
Itxiera saihesteko bide bakarra planteatu du Bilbaok: “Araudia betetzeko proiektua aurkeztu behar dute. Legeztatzea posible bada, lizentzia emango zaie. Hala ere, arkitektoaren arabera, legeztatzea oso zaila izango da”. Dekretuaren jakinarazpena izan zutuenetik 15 eguneko epea zabaldu diete alegazioak egiteko.
Gaztetxearen beharrizanaren gakoa zein den azaldu dute bertako kideek: herrian ez dago gazteentzako “eskaintza erreal, duin eta aberasgarririk”. Udalak iragarri du merkatu zaharrean gabezia horri irtenbidea emateko proiektua gauzatzeko asmoa duela. Oraingoz, hastapen fasean baino ez dago, ordea. Gaztetxekoek nahiko lukete proiektu horrek aurrera egitea, “gazteontzako proposamen soziokulturala edukiko balu”. Baina ez dute itxaropen handirik agertu. Bilbaok iragarri du proiektua martxan izango dela 2018ko irailerako. 900 metro koadro dituen eremua eraberritzeko 600.000 euroko inbertsioa egingo du udalak.
Datozen egun edo asteetan argituko da zer gertatzen den gaztetxearekin. Joan den ostiralean, manifestazioa egin zuten, hura ixteko dekretuaren aurka. Gaztetxeak Erandiori egin dion ekarpena ekarri du gogora Gamarrak: “Herrian gazteriak aisialdirako zuen aukera bakarra tabernak eta lonjak ziren. Gazte asanbladak herriarekin batera erabaki zuen gazteok behar genuela autogestioa, gure aisialdia eta bizitza eredua gauzatzeko. Herrian erreferentea da, eta denetariko herritarrak sartzen dira bertan, batekoak eta bestekoak”.
Peru Azpillaga
Oasiak basamortuan hazten diren landare guneak dira. Desertuan bizitzeko funtsezkoak. Sahararrek ondo dakite hori. Orain dela berrogei urte kanporatu zituzten beren lurraldetik. Orduz geroztik, Tindufeko “aldi baterako” kanpalekuetan bizi dira haietako asko. Horrek ez du oasi baten inolako antzik. Kanpoko laguntzari esker irauten dute bizirik han, desertuaren erdian eta ur iturri propiorik gabe, adobezko etxe ahuletan. Udan, gainera, tenperaturek 50 graduak gainditzen dituzte erraz. Horregatik, han bizi diren umeentzat, uda Euskal Herrian igarotzea oasi batean egotea bezalakoa da. Janaria, ura, medikuak, aisia… Ume horientzat funtsezko bidaia da urtero Euskal Herrira egiten dutena. Batzuk familietara joaten dira; beste batzuk, ordea, Mari Carmen Zarragak, Hamdi Sidik eta beste batzuek antolatutako etxeetara.
Hori dela eta, Colegio Compañia de Mariak bilakaera izugarria izaten du udako hilabeterik beroenetan. Bere garaian goiko klaseko familien luxuzko eskola zenak desertuko ekaitz baten bisita jasotzen du uztailetik abuztuaren amaiera arte. Tindufeko 10 eta 12 urte bitarteko umeak dira, Urduñako etxe gris hori kolorez betetzen dutenak. Mari Carmen Zarragak (Erandio, 1957) eta Hamdi Sidik (Sahara, 1974) batera sortutako proiektuari esker, urtero algarak, barreak eta giro ona dira nagusi udako bi hilabete horietan. Hasieran, ostatu bat alokatzen saiatu ziren, baina, garestiegia zela ikusita, irtenbide baten bila hasi ziren. Bizitzaren tirabirek Colegio Compañia de Mariara eraman zituzten. Hango mojengana jo zuen Zarragak orduan, eta, bere proiektua azaldu ostean, eskuzabaltasun osoz hartu zituzten.
Mojak jada alde eginda daude, baina Zarragak eta Sidik hor jarraitzen dute urtero urtero, uztailetik abuztura, Saharako Tindufeko kanpalekuetan oso baldintza gogorretan bizi diren umeei aukera bat eskaintzen uda bakean eta giro ederrean igarotzeko. Urte osoa lanean ibili ostean, oporrak ume horiekin emateko hautua egin zuten aspaldi. Sei urte daramatzate han, musu truk utzitako eraikin horren hegal bat erabiltzen. Haien proiektua hiru euskarriren gainean dago eginda. Alde batetik, Nor fundazioak jartzen du finantzaketa ekonomikoaren zatirik handiena. Bestetik, Zarraga eta Sidi Bakeleku elkarteko kideak arduratzen dira dena prestatzeaz, eta uda osoa ematen dute han umeekin: janaria prestatu, txangoak egin, medikuarengana eraman… Azkenik, Zumaiako Darahli elkarteko gazteak astero txandakatzen dira, eta monitore funtzioa betetzen dute.
Irribarretsu agertu da Zarraga. Zahartzen ari dela dio, baina energiaz beterik dago oraindik. “Oso neketsua izan arren, oso gustuko dut hau egitea. Egoera zein den jakinda, ezinezkoa da beste alde batera begiratzea”. Duela hamabost urte, umeak helduta zeuzkala hartu zuen lehen aldiz Saharatik etorritako neskato bat, Sarifa. “Pixkanaka, gero eta gehiago inplikatuz joan nintzen: behin hasita, ezin zaitezke gelditu. Monitore batek esaten zuenez, sahararrak droga goxo baten antzerakoak dira”. Orduz geroztik, guztiz murgildu da herri horrek pairatzen duen egoera latzean laguntzeko asmoz.
Hala ere, azaldu dutenez, herri oso bat dago egitasmoaren atzean. Janaria eta arropa Euskal Herriko hainbat tokitan jasotzen da; besteak beste, Getxon, Barakaldon eta Eibarren. Gainera, Urduñan bertan asko dira laguntzeko prest dauden pertsonak: eskola utzi duten mojak, Eroskiko koordinatzailea, medikuak eta dentistak, besteak beste. Guztiak prest, ume horiek artatzeko inolako oztoporik jarri gabe, nahiz eta orduz kanpo lan egin behar izan. Darahliko gazteak, bestalde, DBHn hasten dira monitore lanak egiten, eta askok 4. mailan aukera izaten dute Tindufera joateko. Gehienek monitore jarraitzen dute eskola amaitu eta gero ere. “Tratu oso ona dugu, eta familia txiki baten antzera egiten dugu lan hemen”, aitortu dute. “Sahara txikia da hau”. Ulermena ere ez da oztopo haientzat, jokoak antolatzeko duten traba nagusia horixe izaten den arren. Ume gehienek ez dakite ondo gazteleraz. “Askotan, askoz denbora gehiago ematen dugu jokoa antolatzen, jolasten baino. Baina, egia esan, uste dugun baino gehiago ulertzen dute, nahi dutenean soilik. Oso azkarrak dira, eta errespetu handia dute”.
Hala ere, dena ez dira barreak eta algarak. Azken finean, umeak dira, eta, edozein umerentzat bezala, gogorra da bi hilabete ematea etxetik kanpo. Uda amaitzean, etxera itzultzeko gogo bizia izaten dute, familiarekin, beren herrira, basamortura.
Tindufeko kanpamentuak
Tindufeko errefuxiatuentzako kanpalekua orain dela berrogei urte sortu zen. Aljeriako Gobernuak utzitako lur zati batean eraikita, Mendebaldeko Saharako auzia konpontzen zen bitartean hango herritarrentzako babeslekua izatea zeukan helburu. Berrogei urte pasatu dira, eta aldi baterako kanpalekua izatekoa zena han dago oraindik, 200.000 pertsonari baino gehiagori babesa ematen. Zaila da han bizitzea. Oso zaila. Han ezin da ezinbestekoa ez den ezer topatu, asko bilatuta ere. Minimoz osatutako kanpaleku bat da. Eta minimoekin bizitzea irautea da. Hori dute helburu hango herritarrek.
Egia da urteen poderioz azpiegitura gehiago sortu dituztela eta egoera hobetu egin dela. Egia da urteen poderioz Kuban, Libian edota Aljerian hezitako umeen itzulerak ere asko lagundu duela. Medikuek, irakasleek, ingeniariek… kanpalekuko egoera hobetu dute. Egun, Kubako eta Venezuelako gobernuen laguntzari esker, batxilergoa ere sortu dute, eta aurten lehen selektibitatea egin dute. Hala ere, aipatu bezala, desertuaren erdian dagoen aldi baterako kanpaleku bat ez da bizitzeko toki aproposa, are eta gutxiago 10-12 urteko umeentzat. Udan, basamortuko eguzkia goi-goian dagoenean, bere izpi guztiak desertura igortzen dituela dirudi, eta tenperaturak 52 graduraino heldu daitezke. Desertuaren erdian. Herritik urrun. Udan Euskal Herrira egiten duten bidaia da, askorentzat, kanpalekuetatik irteteko lehen aukera. Itsasoa ezagutzeko duten lehen aukera. Larre berdeetan jolasteko lehen aukera. Baina ez datoz dibertitzera soilik: premiazko osasun zerbitzu bat jasotzen dute hemen, eta hori funtsezkoa izan daiteke haien etorkizunerako.
Geroz eta familia gutxiago
Baldintza horiengatik guztiengatik da Euskal Herria oasi bat ume horientzat. Zarraga, Sidi eta halako jendearen lanari esker da posible, baita urtero Saharako ume bat hartzeko prest izaten diren familiei esker ere. Bero kiskalgarritik ihes egiteaz gain, uda desertutik kanpo igarotzeak beste hainbat gauza ere eskaintzen baitizkie ume horiei: medikuarengana eta haginlariarengana joan eta azterketa on bat egin ahal izatea, hondartzan eta igerilekuan bainatzea, inoiz jan ez dituzten hamaika jakirekin elikatzea… Aurten, eskailera bat inoiz ikusi ez zuen ume bat ere izan dute. Eskailera bat.
Alta, ume horiek ez datoz jasotzera soilik. Asko dute emateko. Hamdik aitortu duenez, bere herriko enbaxadore txikiak dira, Mendebaldeko Saharako gatazka ikusarazten dutenak eta beren gardentasunarekin herri oso baten inplikazioa eta elkartasuna lor dezaketenak.
Hala ere, gero eta gutxiago dira Saharatik datozen umeak hartzera animatzen diren familiak. Aurten zertxobait gora egin arren, urrun daude orain dela bost urteko datuetatik: uda honetan 140 ume etorri dira Bizkaira. Zarragak dioenez, garrantzitsua da ulertzea zein den ume horiek uda kanpalekuetatik urrun igarotzeko duten premia. “Ez da soilik aisialdi kontua. Osasun kontua da. Hona etorrita, ume horiek medikuarengana joan eta osasun azterketa on bat egiteko aukera dute”. 10 eta 12 urte bitarteko ume horientzat ezinbestekoa dela azpimarratu du. Sarri aurkitzen diete gaixotasunen bat. Ugarienak begiekin lotutakoak dira —lehortu egiten zaizkie desertuko baldintza gogorrak direla eta—. Baita elikadura egoki baten gabezia ere: desnutrizioa izaten dute gehienek.
“Hemen oso ondo jaten dute, baina nabaritzen zaie urdaila murriztua dutela baldintza gogorren ondorioz”, dio Zarragak. Normalean, neurriz azpiko pisuarekin heltzen dira, eta irabazten dituzten hiru edo lau kiloak oso lagungarriak dira negurako. Are gehiago kontuan izanik umeak direla, hazten ari direla eta elikadura on baten premia dutela. Gehienek ez dute inoiz arraina dastatu, eta ez dakite zein den barazki fresko baten zaporea. Beti dute bitaminaren baten falta. Horregatik, Oporrak Bakean programaren arduradunek behin eta berriro esaten dute familien beharra dagoela. Elkartasunaren beharra. Ume horientzat luxua dena desertuan bizirik irauteko premia ere badelako. Sidik nabarmendu duenez, ekarpen oro da garrantzitsua: “Ez du inporta asko edo gutxi izateak: garrantzitsuena laguntzea da”. Hartara, sahararren aldeko elkarteek umeak etxean hartzeko deia egin diete herritarrei.
