Albisteak

Pantailaren tronua eskuratuta
2016-12-162016-12-16Albisteak, Bizkaia, Kultura

Pantailaren tronua eskuratuta

Iñigo Astiz

Aurten heldu dira ezpatak eta dragoiak Euskal Herriko kostara. Besteak beste, Gaztelugatxe eta Barrikako Muriola hondartza hautatu ditu aurten Erdi Aroan girotutako AEBetako fantasiazko Game of Thrones telesail entzutetsuak bere zazpigarren denboraldiko kapitulu batzuk grabatzeko, eta garai bateko zinema produkzio erraldoiek besteko arreta erakarri du gune horietara. Hantxe izan dira lanean telesaileko aktore nagusietariko batzuk, eta Euskal Herriko ehunka pertsonak hartu du parte estra modura grabazioetan, baina kontu handiz gorde dituzte tramaren detaile guztiak HBO ekoizpen etxeko arduradunek. Bestela ere bazuten bi kokapen horiek bisitariari deigarri iruditzeko nahikoa meritu, baina pantailaren tronua ere eskuratu dute orain.

Barrika izan zuten lehen geltokia azaroan, eta grabazioek piztutako jakin-mina azpimarratu zuen Roberto Muñoz alkateak. "1.569 biztanle dituen herri honetan ikusmin handia piztu du muntaketarako etorri den jende uholdeak". Aktore, teknikari eta bestelako langileak ere kontuan hartuta, 300 langile inguru batu zituen grabazioak herrian, alkatearen hitzetan. Herria telesailean agertzeak turismoa erakartzen lagunduko duen esperantza agertu zuen, gainera.

Barrikatik Bakiora. Hiru egun eman zituen telesaileko aktore taldeak Gaztelugatxe ermita inguruan grabaketak egiten, baina denbora gehiago pasatu zuten langileek ingurua telesailerako prestatu eta egokitzen. Jende mugimendu horrek herrian eta inguruan utzitako diru kopurua azpimarratu zuten egun haietan lurraldeko eta herrietako ordezkari politikoek. Aktoreak lanean ari zirenean balizatu eta itxi egin zituen poliziak grabazio gunearen inguruak eta errepideak. Oso urrundik baino ezin izan ziren ikusi grabaketak horregatik, baina jendetza bildu zen, halere, prismatikoekin zer edo zer ikusterik zuten probatzera, eta irudi gutxi batzuk ere lortu zituzten teleobjektibo handia baliatu zuten argazkilariek. Nahikoa, halere, sailaren zaleenen irudimena martxan jartzeko.

Herritarren kexak

Iaz, Nafarroan izan ziren telesailekoak. Bardean grabatu zituzten ordukoan sekuentzia batzuk, eta, Bizkaian egindako grabazioez gain, Zumaiako Itzurun hondartzan ere izan dira aurten (Gipuzkoa). Telesaileko lantaldeak plaian egindako aldaketek eragin dute polemika han. Hondarretan zegoen petrila kendu zuten hondeamakinekin langileek, eta protesta gisa pankartak eta jarri zituen herriko surf elkarteak, lelo bakarrarekin: "Itzurun errespetatu".

Herritarren iratzargailu
2016-12-092016-12-07Albisteak, Bizkaia, Gizartea

Herritarren iratzargailu

Izaro Mendieta

Gernikako iratzargailua dira. Oheko berotasunetik, gortina artetik, leihoaren beste aldetik, balkoiko barrote atzetik, kale ilunen artetik... entzun eta gozatzen direnak. Marijesiak dira: Gernikako Marijesiak.

Bakarlariaren eta taldearen arteko elkarrizketa bat bezala ezagutu izan ohi dira Gernikako Marijesiak. Sorreraren datarik ezagutzerik ez bada ere, mende batez, gutxienez, herria doinuz alaitzera atera izan dira.

Bizkaian, hainbat herritan dira ezagunak Marijesiak, baina bereziak dira Gernikakoak: Gabon aurreko bederatziurrena egiten dute, goizaldean abesten dute, eta, gainera, ibiltzen doazen heinean kantatzen dute.

Tradizioari jarraiki ateratzen dira hainbat lagun urtero-urtero Gernika-Lumoko bazterrei bizia ematen. 04:00etan hasten dute beraien ibilbidea, Andra Mari elizako ate zaharraren aurrean belaunikatuta. Bertan kantatzen dute lehenengo bertsoa, eta pauso bizian abiatzen dira goizaldeko erronda egitera. Herriguneko ibilbidea egiten dute egunero, baina, txandaka, herriko beste gune eta auzoetaraino iristen dira Marijesiak.

Loari orduak kenduta

Ibilbide gehiena kantuan eta gelditu barik egiten badute ere, zenbait tokitan geldialditxoa egiten dute; hala nola, herriko eliza eta kaperetan, eta bakarlari izandakoen etxeetan. Ordu eta 45 bat minutuz izaten du herriak doinu berezia; kolore ezberdina. Erronda bukatutakoan etxera joaten dira gehienak; ohera batzuk, eta lanera edo ikastera joateko prestatzera beste asko. Jarraian lanera doanik ere izaten da.

Hala jarduten dute askok eta askok bederatzi gauez: fededunak direnek zein ez direnek; umeek zein helduek; emakume zein gizonek; ikasle zein langileek... Bederatzigarren egunean, gainera, mezan ere abesten dute goizean, eta hortik ateratakoan, diru bilketa egiten dute herrian abestuz.

Etxeko Marijesiak

Baina Marijesiak kalean abesten dabiltzan horiek baino gehiago dira: etxeko entzuleak ere Marijesiak dira. Ohetik jaiki ez arren, aditzen, gozatzen edota abesten duten horiek ere badira. Argi keinuen bitartez kaleko horien koplak entzuten dabiltzala egiaztatzen duten horiek ere Marijesiak dira. Baita gortinak edota pertsianak zabaltzen dituztenak ere. Eta leiho atzetik begira izaten diren horiek ere bai.

Hala uste du, behintzat, Denis Azkarate Gernika-Lumoko bizilagunak; bere esanetan "ez baitu zentzurik inor entzuten egon gabe Marijesiek abesteak". Marijesien kantuak etxetik entzuteak zer suposatzen duen ez daki Azkaratek; izan ere, 1970. urteaz geroztik, kalean dabiltzan Marijesiekin ateratzen da goizaldeko ordu txikietan, bere ahotsa eta kantua herriari eskaintzeko.

Taldean abesten hasi bazen ere, ia 40 urte daramatza Azkaratek bakarlari lanetan. Urte horietan guztietan, teknika lantzeko eta garatzeko aukera izan du —Andra Mari koraleko eta Urdaibai Kantaguneko presidentea ere bada—, eta alde horretatik, behintzat, hobetu egin duela deritzo. Oraindik, gainera, ez dela "zahar" sentitzen aitortu du, eta ahotsa ere modu onean duela dio; hori dela eta, ez du oraindik Marijesietako erretiroa hartuko duen egunean pentsatu. Urrun sentitzen du egun hori.

Azkarate, baina, ez da egungo bakarlari bakarra; Jose Antonio Uriarte Itxaso, Fernando Astoreka eta Iñaki Gonzalez ere aritzen baitira taldearen aurrean kantuan. Bederatzi egunetan txandaka jarduten da laukotea; egun bakoitzean bakarra. Atzera begiratuz, dena den, beste hainbat bakarlariren izenak ere badakarzkigu gogora Azkaratek: Iñaki Olano, Juan Tomas Ortuzar, Udaondo, Joan Aldamizetxebarria, Jon Arana, Gerardo Candina, Oar, Uriguen, Meaza...

Azkaratek dioenez, bakarlariaren lana "gogor samarra" da, "erraza iruditu arren". Izan ere, abesten jakin behar du bakarlari batek, eta belarri ona ere izan behar du. "Gogo handia ere eduki behar du, eta baita modua ere", nabarmendu du.

Bilakaera positiboa

Urteen poderioz Marijesiek izan duten bilakaeraz era positiboan jarduten da gernikarra; "edozer eta edozelan" kantatzen ezagutu baititu berak Marijesiak. Gaur egun, Marijesietara doana abestera joaten dela ziurtatu du, "eta ez hitz egitera". Bederatzi egun horietan biltzen den jende kopurua, bestalde, azken urteetan mantendu egin dela azaldu du Azkaratek: "Bederatziurrena egiteko 65-70 bat lagun elkartzen gara, eta zapatuetan 100 lagunetik gora". Gerra aurretik eta gerra ostean, lau-bost lagunek osatzen zuten Marijesien taldea. Eta orduko helburua ere ez zen gaur egungoa.

Orduko hartan gosea zen nagusi, eta dirua biltzeko aukera paregabetzat zuten Marijesiak abesten irtetea; azken egunean dirua bildu eta kantatzen aritzen zirenen artean banatzen baitzituzten irabaziak. 1970. urteaz geroztik, baina, kanpora bideratzen dute azken egunean bildutako dirua: eman ohi izan dute presoentzat, Gurutze Gorriarentzat, Calzada egoitzarentzat, Caritas erakundearentzat, Etorkintza fundazioarentzat, atzerriko herrialdeentzat... Aurten nora bidaliko duten ez dute erabaki oraindik. Hain zuzen, gaur batuko dira, eta proposamenak jaso ostean, erabakiko dute diru hori zeini eman.

Dirua bildu aurretik, baina, bederatzi goizaldetan abestu beharko dute Gernikako Marijesiek. Abenduaren 16ko goizaldean dute lehenengo hitzordua. Urduri lo egingo du herriak egun horretan, Marijesiak entzungo ez dituztenaren beldurrez. Gernikarrak esnatzen etorriko dira orduan hotza soinean eramango duten Marijesiak, eta argiak piztuz eta itzaliz erantzungo diete segidan bero-bero etxeko Marijesiek.

Kaleko artearen xarma
2016-12-092016-12-07Albisteak, Bizkaia, Kultura

Kaleko artearen xarma

Natalia Salazar Orbe
Hiriaren erdian, itsaso zabalaren gainean kokatutako eskailerak, goitik behera; auto mordoa elkarren gainean pilatuta; baita eraikinez eraikin, teilatuak patinez zeharkatu behar dituela dirudien mutikoaren abileziak ere. Eraikineta...

Mendien bihotza, hiribururaino
2016-12-092016-12-07Albisteak, Bizkaia, Kirola, Kultura

Mendien bihotza, hiribururaino

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Gailurra, horma amaiezina, hotza, elurra, nekea, adrenalina, frustrazioa, poza ala tristura. Askotarikoak dira mendiaren inguruan sortzen diren sentimenduak. Zaila bada ere, sentipen horiek guztiak pantaila handira eramango dituzte datozen egunetan. Gaur hasi eta abenduaren 18ra bitarte, mendiaren bihotza ikusleengana eramateko saiakera egingo dute Bilbao Mendi Film jaialdian aurkeztuko dituzten dokumentalek. Bederatzigarren aldia du aurtengoa, eta gero eta herritar gehiago erakartzen duen ekitaldia da. Iaz 8.000 ikus-entzulek baino gehiagok hartu zuten parte, eta langa hori gainditzea espero dute bederatzigarren edizioan. Aurtengoan 47 film proiektatuko dituzte guztira: 43 sail ofizialean eta lau sail ofizialetik kanpo. Mundu mailako estreinaldiak ere izango dira lehian arituko direnen artean. Zortzi dira Euskal Herriko ekoizpenak eta horien arteko hiru dira euskaraz egindakoak. Proiekzioez gain, erakusketak eta solasaldiak ere egingo dituzte datozen hamar egunetan.

The Great Alone film britainiarrak egingo du ekitaldiaren inaugurazioa, gaur. Greg Khos estatubatuarrak Lance Mackey zakur-lera gidariaren bizitzari buruz osatutakoa da lana. Eta nazioarteko zortzi festibaletan film onenaren saria jaso du jada. Indartsu hasiko da, horrenbestez, Bilboko festibala. Bihartik aurrera saio bi izango dira asteko egunetan; 17:00etan bata eta 19:30ean bestea; eta hiru saio, aldiz, asteburuko egunetan; 15:00etan, 17:15ean eta 19:30ean. BBK aretoa, Euskalduna jauregia eta Azkuna zentroko zinema aretoak izango dira jaialdiaren agertoki nagusiak.

Azken edizioetan egin bezala, Bilboko metroko geltokietan ere argazki erakusketak jarri dituzte. Vcephoto nazioarteko mendiko argazkilaritza lehiaketan finalista izan zirenen lanak dira metroan ikusgai jarri dituztenak: Krystle Wrigth australiarrarenak, Paul Bride kanadarrarenak eta Yhabril bilbotarrarenak, alegia. Zabalgunean ere hainbat erakusketa jarriko dituzte datozen egunetan. Eta, urtarrilaren 8ra bitarte, Jose Maria Alvarez argazkilari eta eskultore bilbotarraren Izotzezko Olatuak erakusketa izango da ikusgai Rekalde aretoan.

Mundu mailako lau estreinaldi eta Europako hamar izango dira Bilboko festibalean. Saio ofizialean euskal herritarrek egindako lau film izango dira lehian: Mikel Sarasolaren Humla eta Kursssuaq; Durangoko Biodeografik ekoiztetxeak egindako Imaginador; Iker Elorrieta getxoztarraren I Forgot Myself Somewhere; eta Jon Herranzen Mar Alvarez, no logo. Filmak ekoitzi ez dituzten arren, badira horietako protagonistak diren euskal herritarrak ere. Iker eta Eneko Pou anaia eskalatzaileen kasua da: 2015ean nazioarteko beste hainbat eskalatzailerekin egindako espedizioari buruzko Common Ground filmean agertzen dira biak.

Euskarazko lanak

Sail ez ofizialean izango dira euskarazko emanaldiak. Horien artean dago Fredi Paia eta Aitor Gisasola getxoztarrek transhumantziari buruz osatutako Akabuko Martxea dokumentala eta Eñaut Izagirre elgoibartarrak eta Ibai Rico gasteiztarrak egindako Incognita Patagonia lana. Patagoniako izotz eremuan espedizioa egin dute bi euskaldunek, Evan Milles estatubatuarrarekin batera. Eskalada, glaziarren kartografia, eta izotz zelaien zeharkaldiak uztartu dituzte beraien lanean, eta, National Geographic-eko gazte esploratzaileen programak babestutako lana da.

Film luzeez gain, laburmetraiek ere badute tokia festibalean. Duela bi urte jarri zuten abian Mendi Short lehiaketa, eta gero eta indar handiagoa hartu du film laburren atalak ere. Gehienez bost minutu irauten duten lanak dira, eta jaialdian lantzen diren gai berberak landu behar dituzte sail horretan aurkeztutako lanetan. Patxi Razkin ordiziarrak irabazi du aurten Mendi Short lehiaketa, euskaraz osatu duen Erantzun zuzena lanarekin.

Baina pantaila handiko proiekzioez gain, hitzaldi eta mahai inguruak ere egingo dituzte datozen egunetan. Alex Txikon alpinista lemoarrak Nanga Parbat mendira egin den lehen neguko igoera hizpide hartuta hitzaldia emango du, Ali Sadpara kidearekin batera. Bihar izango da hori. Eta, lemoarraren bizipenez gain, bestelako solasaldiak ere izango dira Bilbon datozen egunetan. Julio Villar alpinista eta idazle donostiarrak, adibidez, Viaje a pie liburuaren aurkezpena egingo du bihar.

Saria, mendizaletasunari

Bina Shah idazle pakistandarrak herrialde musulmanetako emakumeen ahalduntzeari buruzko saioa eskainiko du. Mahai inguruaren ondoren A Girl in The River: The Price of Forgiveness filma izango da ikusgai. Laburmetrai onenaren 2016ko Oscar saria jaso zuen dokumental horrek. Obaid-Chinoyk beste Oscar sari bat ere badu, 2012an Saving Face lanagatik jasotakoa.

Mendizaletasunaren balioen defentsa eta transmisioa saritzen duen WOP fundazioaren saria ere banatuko dute jaialdian, hilaren 17an. Hainbat jarrera saritzea da garaikurraren helburua: besteak beste, hobetzeko gaitasuna, ahaleginak, talde lana, fideltasuna eta baikortasuna aldaketak lortzeko motor gisa; eta mendi, eskalada eta muturreko hainbat kirolekin lotutako ekintzak familiarekin uztartzen jakitea. Sr. Chris Bonington alpinista britainiarrari aitortu dizkiote ezaugarri horiek guztiak.

XX. mendeko alpinista onenen artean dago Bonington, eta, 82 urte dituen arren, aktibo jarraitzen du mendian eta eskaladan. Mundu osoko mendiak esploratzen aritutakoa da britainiarra, eta hainbat bide ireki ditu lehen aldiz; Mont Blanc, Eiger eta Patagoniako Paine Dorrean, kasurako. Saria jasotzeaz gain, My Life and Time filma aurkeztuko du jaialdian; haren ibilbidearen begirada egiten duen lana.

WOP saria banatzen duten egunean bertan esango dute antolatzaileek, jaialdian ikusitako filmen artean, sarituak zeintzuk izango diren. Eta igandean, sariak banatu aurretik, epaimahaiak aukeratutako dokumental horien guztien emanaldia egingo dute egun osoan zehar.

Jaialdiko proiekzio guztietara joateko bonoak agortuta daudela jakinarazi dute jaialdiko antolatzaileek. Hortaz, saioetara joan ahal izateko, banakako sarrerak hartu behar izango dira. Emanaldiak izango diren aretoetan edo webgunean jaso daiteke horri buruzko informazioa.

Batasunaren izenean
2016-12-022016-12-01Albisteak, Asteko Gaiak, Bizkaia, Gizartea, Kultura, Politika

Batasunaren izenean

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Bake giroa gerran. Izan daiteke irudikapen bat ala ekaitzaren aurreko barealdia. 1936ko abenduan uharte bat zen Bizkaia; elkar uztartu ezin ziren bi errealitateren agertokia. Lurraldearen periferian, balen hotsak; bien bitartean, letren burrunba Bilbon. Armak mintzamolde nagusi zirenean, jakintzaren lengoaia nagusitu zen hiriburuan 36ko hartan. Abenduaren lehen egunean egin zen Universidad Vasca-Eusko Irakastola Nagusia irekitzeko ekitaldia, Basurtuko Ospitale Zibilean. Unibertsitatea sortzeko lehen hazia zen hura, eta Medikuntza fakultatea izan zen irekitzen lehena. Ehundik gora ikasle izan ziren 1937ko urtarrilean abiatutako ikasturtean. Sei hilabeteko amets laburra, ordea; gerra frontea hiriburura iristearekin batera bukatu baitzen unibertsitatearen esperantza. Armak garaile. "Espainia berria nagusitu da". Zetorrenaren iragarpena egin zuen Jose Maria Areilza Bilboko alkate faxistak 1937ko uztailaren 8ko hitzaldian. "Gera dadila argi: Bilbo armaz konkistatu da [...]. Hemen, ez hitzarmenik eta ez hil ondorengo esker onik, baizik eta gerra lege gogor, biribil eta gupidagabea. Batzuek irabazi egin dute, eta besteek galdu, bai horixe [...]. Espainia bakarra, handia eta librea gailendu da [...] garaiturik erori da betirako Euzkadi zeritzan amesgaizto hori, Bizkaia Espainiaren zati bat da berriro".

Estatutuko eskumena

Hamabost urte lehenago, 1922ko argazki zahar bat: Eusko Ikaskuntzaren III. Biltzarrean, gazte talde bat ageri da Alfonso XIII.a Espainiako erregearen aurrean kartelak eskuan dituztela. "Unibertsitatea nahi dugu", diote esku artean dituzten paperek. Gazte abertzale horien arteko bat zen Jesus Maria Leizaola. Eta, hain zuzen, hark izan zuen 36ko hartan unibertsitate egitasmoa eratzeko ardura, Angel Apraiz Eusko Ikaskuntzako presidente eta idazkariarekin batera. Hezkuntza antolatzeko eskumena jasotzen zuen 1936ko urrian onartutako estatutuak, eta, gerra egoeran egonda ere, unibertsitatea eratzeko lehen urratsak egin zituzten. Ordura arte, Valladolid eta Zaragozarako unibertsitateetara jo behar zuten euskal herritarrek goi mailako ikasketak egiteko. Eta herritarren artean gero eta indar handiagoa zuen Euskal Unibertsitate ofizialaren aldeko aldarrikapenak.

Lehen "hazia" zen, hortaz, Eusko Irakastola Nagusia. Gerra frontea gertu zegoen, eta unibertsitatea sortzeko dekretuak berak zioen ezinezkoa zela "obra erabat perfektua" egitea. 1937ko urtarrilaren 3an hasi ziren eskolak. Ehundik gora ikaslek eman zuten izena, eta, haien artean, %7 ziren emakume. Fakultatean txertatu zen Basurtuko Ospitaleko Erizaintza eskola ere —ordura arte Valladoliden menpe zegoena—, beste 276 ikaslerekin. Euskararen derrigortasunari buruzko eztabaida ere izan zen, eta Osakintza Euskara hautazko ikasgaia baino ez zen ezarri. Jose Zinkunegi izan zen irakaslea.

Hazia jarri bai, baina kimatzeko denborarik ez. Bilboko zubiak eraistearekin batera itxi zuten unibertsitatea. Hiriburua hartu zuten frankistek; eta pentsamoldearen inbasioari ekin zioten berehala. Basurtuko ospitaleko unibertsitateari ateak ixtearekin batera, iluntasunera eraman zuten euskara eta euskal kulturaren zantzua zuen edozer. Estatu berria eraikitzera iritsi ziren faxistak, eta argi utzi zuten hori lehen momentutik.

Unibertsitatea ireki eta hamar hilabetera, hala azaldu zuen Javier Lauzurika gotzainak, Bilboko institutuak irekitzeko ekitaldian, 1937ko urrian: "Espainiako elizan eta aberrian, maitatasun guztiak bildu behar dira. Espainia diodanean, Eliza esaten dut [...]. Espainia maitatzea da handiena maitatzea, gorenena. Eta, gaitzestea, aldiz, sakratuena gaitzestea da […]. Ikasleok: maitatu ezazue Espainia eta Jainkoa maitatuko duzue. Espainiak zoriontasuna emango dizue lurrean, eta Jainkoak, zeruaren erreinuan, gloria". Horra ordutik aurrera frankismoan hazi eta heziko ziren belaunaldien heziketaren oinarria.

Eskolak, "nazionalak"

Arma eraginkorra da hezkuntza; are gehiago, gizarte berri bat eraiki eta kultura bat deseraiki nahi denean. Batasuna oinarrizko zutabea zen erregimen frankistarentzat; zentzu guztietan: lurralde batasuna, hizkuntza batasuna, kultura batasuna... Batasun horretan, oztopoa ziren euskara eta euskalduntasunarekin zerikusia izan zezakeen edozein zantzu; kulturatik hasi, eta ikurretara. Eta oztopoa desagerrarazteko bide bat izan zen hezkuntza sistema; akulturazio prozesurako zutabea. Ordura arte udal eskolak edo probintzia eskolak izandakoak "nazional" bihurtu ziren, ideologia berri baten haztegi.

Pedro Sainz Rodriguez Hezkuntza ministroak Bilbon egindako hitzartzean mandatua jarri zion euskal gizarteari: "Guk mundu berri bat aurkitu behar dugu, eta guk izango ditugu gure inperioaren uztarripean jaioko diren nazioak, eta herri horiei eman behar diegu, gure erlijio eta kulturarekin batera, gure hizkuntza. Gaztelania da gure inperioaren arma".

Listo, makineria martxan zen. Eta, aurrerantzean, aginte publikoak aginduko zuen euskaraz noiz egin eta nola erabili ahalko zen. Erabakia hartua zuen: bizitza publikotik atera behar zen hizkuntza; eskolatik, kaletik eta elizatik. Euskararen auzia ere politikoa zen, eta ez linguistikoa.

Batasuna gorde behar bazen, katakonbetara eraman behar zen euskara, "separatismoa" eragiten zuelako. Eta batasuna "sakratua" zen. Frankok esana: "Eskualde bakoitzaren izaera errespetatuko da. Baina kalterik eragin gabe batasun nazionalari, zeina erabatekoa nahi dugun, hizkuntza bakarrarekin: gaztelaniarekin; eta nortasun bakarrarekin: espainolarekin". Ez euskara, eta ez euskaldun. Hilerrietara ere iritsi zen debekua. 1937ko martxoan, beren menpeko herriei hilerrietan ziren ikur nazionalista eta marxistak kentzeko agindua bidali zieten Bizkaiko eta Gipuzkoako ordezkariek.

Kanpaina ideologikoa abiatu zuen Falangeak 1937an: "Espainola bazara, hitz egin ezazu espainolez". Norabide berean, dekretuak kaleratzen hasi zen gobernua ere. 1938ko maiatzean, Antolakuntza eta Ekintza Sindikaleko Ministerioak debekatu egin zuen gaztelania ez zen hizkuntza erabiltzea "tituluetan, elkarte izenetan, araudietan eta aipatutako ministerioaren menpeko erakundeen batzar eta bilera deialdietan". Urte berean, erlijio ekintzetan euskararen erabilera debekatu zuen Bilboko elizbarrutiaren agintari zen Gasteizko apezpikuak.

Debekuekin batera iritsi ziren zigorrak ere. Algortako Mariano Torres bikarioa altxamendu militarra baino lehen predikuak euskaraz egiteagatik atxilotu zuten. Sondikan, Ines Jauregi eta Pilar Urrutia gazteei isuna eta 34 eguneko espetxea ezarri zieten trenean euskaraz ari zirelako. 1937ko azaroan, Crescencia Merino atxilotu zuten Bilbon, jantzietan ikurrinaren koloreak konbinatzeagatik. Eta, Areatzan, Jose Ignacio Gorostiza atxilotu zuen Guardia Zibilak 1965ean, gerrikoan ikurrinaren koloreak eramateagatik.

Zentsura nagusi

Agintarien artean euskaraz hitz egiteko debekua zabaldu ahala zabaldu ziren salaketa publikoak ere. Aski ezaguna da eskoletako "eraztunaren jokoa" ere; nola jartzen zioten euskaraz egiten zuenari, haurrak beren artean salatzera behartuz, eta nola zigortzen zuten egunaren amaieran eraztuna zeramana.

Zentsurari ateak ireki zizkion Irakaskuntza eta Kultura Ministerioak, bere menpeko batzorde garbitzaileak martxan jarriz. Honako ideia hauek jasotzen zituzten argitalpenak erre eta bahitzeko agindu zuen batzordeak: "Ordenaren aurkako ideiak, moralaren aurkako kontzeptuak, marxismoaren propaganda dutenak, gure armada aintzagarriari errespeturik ez diotenak, Espainiako batasunari erasotzen diotenak, erlijio katolikoa arbuiatzen dutenak eta gure gurutzada nazionalaren oinarrien eta helburuen aurka egiten dutenak". Irakasleak, idazleak, kazetariak, musikariak... "arriskutsuak" ziren erregimen berrirako, eta horien lanak ere aztertu zituen garbiketa batzordeak. Resureccion Maria Azkue euskaltzainburu lekeitiarra, adibidez, nazionalistatzat hartu zuen batzordeak, karlista ezaguna zen arren.

Euskararen aurkako neurrien zerrendak ez zuen bukaerarik. Jon zirenek Juan izan behar zuten, eta Mikel zirenek, Miguel. Justizia Ministerioak esana: "Separatismoak eta marxismoak erregistro zibilean egindako anomalien aurrean, gaztelania ez den hizkuntza ala dialekto batean eginiko izen erregistroak baliogabetzea eta legez kanporatzea".

Egunkariak jomuga

Iritzi publikoa astintzen zuten hedabideek. Eta estatuaren esku geratu zen horien kontrola ere. 1938an, Prentsa Legearen bidez, errepublikanoen aldeko hedabideak zigortu zituen. 36ko gerra aurretik zortzi egunkari zeuden Bizkaian: Euzkadi, El Liberal, El Noticiero Bilbaíno, El Pueblo Vasco, La Gaceta del Norte, Tierra Vasca, La tarde, El Nervión eta Excelsior. Gaceta del Norte errespetatu zuen Frankismoak, eta El Correo Español izena jarri zion El Pueblo Vasco egunkariari. Gainontzekoak desegin egin zituen erregimenak. Eta bere araberako hedabidea eraiki zuen: Hierro, egunkari falangista. Uztailaren 5ean argitaratu zuen egunkari frankistak lehen zenbakia, Bilbo mendean hartu eta hiru astera. Euzkadi egunkariaren egoitza eta makinak erabili zituzten hasieran, eta El Liberal-ekoak gero.

Hedabideak ere estatuaren esku geratu ziren frankismoan, hortaz. Errepublika garaikoak itxi, eta erregimenaren eraikuntza ideologia eraikitzeko oinarrizko tresna izan ziren. Norabide horretan kokatzen dira No-do famatuak ere —Albistegia eta dokumentalak—. Espainiako eta nazioarteko egoerari buruzko erreportaje laburrak ziren No-doak. Baina oinarrian beti zegoen erregimenaren propaganda ideologikoa egitea. Euskaldunak espainiar "zintzo" gisa aurkezten zituzten erreportajeetan.

Erregimen frankistak hasieratik jarri zuen martxan euskara eta, oro har, euskal kultura desagertzeko makineria. Orduko esanek eta gertakarien oihartzun mutuek gorreria eragiten dute oraindik.

Informazio gehiago bildu nahi izanez gero, bisitatu webgune hau:

berria.eus/oroiteria

Euskara bizia, denen esku
2016-12-022016-12-01Albisteak, Asteko Gaiak, Bizkaia, Gizartea

Euskara bizia, denen esku

Natalia Salazar Orbe

Euskararen kontrako erasoak ez dira eten oraindik. Egoera 1936ko garai beltz hartatik bereizi beharra badago ere, hainbat traba gainditu behar izaten ditu bertako hizkuntzak: hamahiru urte baino ez dira igaro Euskaldunon Egunkaria itxi eta euskarazko hedabidea isilarazteko saiakera egin zutenetik. Euskara "traba" dela eta, hizkuntz eskakizunak "injustiziatzat" jo zituen PSE-EEk legebiltzarrerako azken hauteskunde kanpainan. Joan den irailekoak dira adierazpen horiek. Hezkuntza alorrean ere bada zer landu: EHUk 1980an ireki zituen ateak. Hala ere, gaur egun oraindik ezinezkoa da medikuntza ikasketak euskaraz egitea. Ikastetxean euskaraz hitz egiten duten haurrek ez dute zigorrik jasotzen. Baina bide luzea dago oraindik euskararen normalizazioa lortzeko.

Hainbat aldetatik iristen zaizkio gutxiespenak, egun ere: "Euskara baserritarren hizkuntza da. Behiei eta azari hitz egiteko besterik ez du balio". Hala mintzatu zen Eduardo Garcia Serrano kazetaria iaz. Intereconomia telebista kateko El Gato al Agua saioan egin zituen adierazpenok. Esparru batzuetan oraindik zabalduta daude antzeko usteak.

Adierazpen aitzindaria

Beraz, itzal handien azpian jarraitzen dio bere bideari euskarak. Baina badira iluntasun hori argitzeko hainbat izpi. Bihar ospatuko den Euskararen Nazioarteko Eguna argitasun horren adierazle izango da aurten. HAKOBA erakundeak —Eusko Jaurlaritza, hiru aldundiak, Bilbo, Donostia eta Gasteizko udalak eta Eudel eta Uema daude hor— eta eragileek elkarrekin adierazpen instituzionala adostu dute, lehen aldiz. Adierazpenak 500 norbanako, elkarte, gizarte eragile eta erakunderen babesa jaso du. ELA, LAB eta Steilas sindikatuek ez dute sinatu, "maila berean" jarri dituelako "konpromiso indibidualak eta erantzukizun politikoa". Zer egin dezaket nik euskararen alde? Galdera horrekin, herritarrak gogoeta egitera bultzatu nahi ditu adierazpenak, nork bere esparrutik euskara bultza dezan.

Azken urteetan nabarmen hedatu da euskara. Duela berrogei urte gain behera zihoan. Hura darabilen herritar taldea pluralagoa da orain. Belaunaldi zaharrenen hizkuntza zena belaunaldi arteko hizkuntza bilakatu da. Eta, batez ere, gazteen hizkuntza. Sekula bereak izan ez diren esparruetara ere hedatu da. Europako hizkuntza zaharrena hizkuntza moderno bilakatu da; gaur egungo gizartera egokitu da. Lan hori ez da berez egin, ordea. Norbanako eta kolektibo askoren ekimen eta esfortzu handia du atzean.

Euskararen Nazioarteko Eguna hizkuntzaren aldeko lan hori indartzeko eguna ere bada. Gaztelera eta euskara, biak dira hizkuntza ofizialak Bizkaian eta Euskal Autonomia Erkidegoan. Erabilerari dagokionez, biek dute legezko aitortza bertsua, bata derrigorrezkoa izanagatik eta bestea ez. Baina teoria da gauza bat, eta praktika beste bat. Urko Mantzizidorrek badu horren frogarik. Bi urteko alabari nortasun agiria egitera Basauriko polizia etxera joan, eta agiririk gabe ateratzeko zorian izan da, jaiotza agiria euskara hutsean zegoelako. "Han zer jartzen zuen ulertu ezean agiria ezin zidala egin esan zidan funtzionarioak. Agiria ofiziala zela esan nion". Seme nagusiarena ere bazeukan, gainera, hura gazteleraz. Aldatzen ziren datu bakarrak jaiotzen datak eta umeen izenak zirela esan arren, funtzionarioak ezetz. "Ondoan zegoen beste batek esan zidan berak egingo zidala".

Trabak traba, urratsez urrats pauso handiak ematen jarraitzen du euskarak. Plazan behar duen lekua hartzea da orain helburu nagusia. Ezagutza gora badoa ere, oso herri euskaldunak izan direnetan erabilerak behera egin du. Euskara hizkuntza erabilia eta bizia izatea; helburu hori lortzeko bidean norberak eta erakundeek zein ekarpen egin dezaketen hausnartzeko unea iritsi da.

Argiak garai ilunen itzalari
2016-12-022017-02-24Albisteak, Asteko Gaiak, Bizkaia, Kultura

Argiak garai ilunen itzalari

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Iluntasunera eraman zuen erregimen frankistak euskal liburugintza. Zentsuraren eraginez, ezkutuan gorde ala desagerrarazi zituen euskaraz idatzitako liburuak; eta berriak argitaratzea ezinezko lana bihurtu zen. Luzea da 36ko gerraren ondoren euskarari eta euskal kulturgintzari eginiko jazarpenak utzitako soka. Baina basamortu horretan, euskarari arnasa emateko jarduerek ez zuten etenik izan. Durangoko Azoka da horien artean esanguratsuenetako bat. Frankismo betean egin zuten azoka estreinakoz, eta euskal kulturgintzaren topaleku nagusia bihurtu da urteak pasatu ahala. Gaur irekiko ditu ateak 51. aldiz, eta, asteartera arte, milaka lagun bilduko dira Durangora. Aurten, euskal kultura eta euskara sustatzen aritu diren herritar anonimoak omenduko dituzte, eta, Argizaiola saria emanda, aitortza publikoa egingo zaie.

Aldaketa garaia izan zen 60ko hamarkada. Areagotuz joan zen ikastolen mugimenduaren jarduna, eta gero eta oihartzun handiagoa zuen langileen borrokak. Garai horretan, erregimen frankistak ere testuinguru berrira bere burua egokitzeko neurriak hartu zituen; adituek, gerora, erregimenaren "irekiera" gisa izendatu duten etapa bati hasiera eman zion. Lege eta dekretu berriak atera zituen gobernuak. Tartean, elkarteen sorrera "errazten" zuen 191/1964ko legea. Ingurumari horretan sortu zuten Gerediaga elkartea, 1965eko ekainean.

Euskal Herriko liburugintza eta diskogintza ekoizpena ezagutzera ematea zen Gerediagaren asmoa, eta sortu eta gutxira antolatu zuten lehen Liburu eta Disko Azoka. Urriaren 30etik azaroaren 1era bitarte hamazortzi erakusmahai jarri zituzten Andra Mari elizako aterpean; 51 urteren ondoren, euskal kulturaren erdigune bihurtu da ekitaldia.

Oztopoekin hasi eta hazi

Espero ez zuten arrakasta izan zuen ekitaldiak lehen aldi hartan. 1965eko Anaitasuna aldizkarian publikatutako kronika da Durangoko azokaren arrakastaren lekuko. "Jai au ez da izan, gure errietan antolatuten direan beste Euskal Jaien antzeko. Euskal Jaia esaten denean, folkloreko gauzetan geldituten gara beti: dantza, bertso, kantu... beti azaleko gauzak. Azoka onek sakonago jokatu gura izan dau. Folklore gauzak ezetzi gura barik, euskal kultura adierazo, indartu ta zabaldu gura izan dau".

Baina frankismoaren "irekiera" garaietan ere, nahasia zen giro politikoa. Azokaren lehen aldian, adibidez, antolatzaileek dena prest utzi zuten bezperan elizako aterpean. Azokaren egunean Gerediaga elkartekoak elizpera joatean, Espainiako banderekin aurkitu zuten aterpea. Zentsura saihesteko euskara eta gaztelerazko kartelen bidez iragarri zen azoka 1971 arte —urte horretan egin zen euskara hutsezko lehena—. Azokaren arrakasta ez zen denen gustukoa, eta Francoren aldeko agintarien artean ere zatiketa eragin zuen ekitaldiak.

Bizkaiko gobernadore zibila azoka debekatzen saiatu zen 1974an, baina Marcelino Oreja Informazio eta Turismo idazkariorde izendatu berriak babesa eman zion. Galarazteko ahaleginak egin zituzten, hala ere: erlijioa aitzakia hartuta, azoka Andra Mari elizpean egiteko baimena ukatu zieten antolatzaileei. Baina aurkitu zuten aurrera jarraitzeko bidea Gerediagakoek ordukoan ere. Merkatu plazan egin zuten azoka, eta ekitaldiaren aterpe izan zen, harik eta aretoa txiki geratu zen arte.

Aldaketa nabariak izan ditu azokak bere ibilbide osoan. Ezagutu zuen kasetearen iraultza, CD eta teknologia berriena, eta elkarte berrien babesgunea izan da. Azoka egunetan kaleratu zen euskara hutsezko Euskaldunon Egunkaria-ren lehen zenbakia ere: 1990eko abenduaren 6an. Tokiz ere aldatu behar izan da azoka; betiere, elkartzen ziren herritarrak sartzeko espazio arazoengatik. Karpa bat jarri zuten 1996an, eta, estalpe hori txiki utzita, Landako gunera egin zuen jauzi 2003an. Hazi besterik ez da egin ordutik, eta eskaintza ere gero eta handiagoa du. Sortzaile eta hartzaileen arteko harremanak estutzeko gune berriak ere ireki ditu: Ahotsenea, Irudienea, Szenatokia, Kabi@, Saguganbara... ehunka dira bost egunetan horietan egiten diren ekitaldiak.

Bizitzekoa DA! goiburua jarri diote aurtengoari. 349 nobedade izango dira azoka beteko duten 246 erakusmahaietan, eta 200 ekitalditik gora antolatuko dituzte. Bizi esperientzian jarri dute arreta Gerediagakoek. Bizipen askoren gordelekua izan da azoka 51 urtez, eta jarraitu nahi dute aurrerantzean bizipenak sortzen.

Kulturen aniztasuna plaza bakarrean
2016-12-022016-12-01Albisteak, Asteburuko proposamena, Bizkaia, Kultura

Kulturen aniztasuna plaza bakarrean

Natalia Salazar Orbe

Tradizioek kulturan duten eraginaren isla izan ohi dira bateko eta besteko herri musika eta dantzak. Horixe erakutsiko dute Barakaldon, gaur hasita, Herrien arteko XX. Folklore Jaialdian parte hartzen duten taldeek. Galiziako eta Avilako ordezkariak izango dira, jaialdia antolatzen duen Ibarra-Kaldu taldeaz eta Balmasedako Eguzki dantza taldeaz gain. Ibarra-Kaldurentzat aldi berezia izango da, eta ez XX. jaialdia delako soilik, baita mende erdia bete duelako ere.

Biharko ekitaldian A Coruñako Catalmibre Tradicional eta Avilako Urdimbre taldeek egingo dute erakustaldia. Galiziarrak lehenago ere egonak dira Barakaldoko jaialdian. Hala ekarri du gogora Aitor Gorostizak, Ibarra-Kaldu taldeko kideak: "Oso inpresio ona utzi zuten. Galiziako dantza alai eta biziak egiten dituzte, gaita banda eder batek lagunduta". Urdimbre ez dute ezagutzen, baina hari buruzko "oso erreferentzia onak" dituzte.

Barakaldo antzokian egingo dute ikuskizuna. Han izango da talde anfitrioia ere. Bakoitzak ordu laurdeneko saioa egingo du bihar. Domekan, Balmasedara eramango dute erakustaldia. Urtero aukeratzen dute Barakaldotik kanpoko herri bat jaialdia hara ere zabaltzeko: "Hala, beste udalerri batzuekin partekatzen dugu jaialdiak dakarkiguna; batez ere, kultura zirkuitu nagusietatik urrun dauden udalerriekin egiten dugu. Helburua da kultura zabaltzea, eta ahalik eta jende gehienak bestelako folkloreak eta kulturak ezagutzeko aukera izatea".

Horrez gain, tokian tokiko taldeei bultzada bat ematea ere badute xede: "Haiei uzten diegu egun horretan Euskal Herriko folklorea erakusteko ardura. Hala, jaialdira datozen kanpoko taldeen ondoan, euren herrietan egiten duten lana ikusaraz dezakete". Hogei minutuko ikuskizuna eskainiko du talde bakoitzak.

Bestalde, gaur musika izango da jaialdiaren protagonista, urtero jaialdiaren lehen egunean gertatzen den legez. Kanpoko taldeak ekarri ohi dituzte. "Aurten, XX. urteurrenaren harira, txistu kontzertu berezi bat antolatu dugu, orain egiten direnen antzekoa: abesbatzak eta metalek lagunduta". Bilbao Musikako kide Jasone Akizuk zuzenduko du. Eta Dzipoo eskolako abesbatzak ere parte hartuko du. Kilika bertso eskola ariko da aurkezpen lanetan. Horrez gain, Ibarra-Kaldu taldeko musikariek ere zerbait prestatu dute, propio, ikuskizunerako.

Argazki erakusketa batek osatzen du jaialdiaren egitaraua. Hilaren 15era bitartean egongo da ikusgai Clara Campoamor kultur etxean. Herrien arteko Folklore Jaialdiaren atzera begirakoa osatu dute. "Hogei urteotan jaialditik pasatu diren talde guztien emanaldiak gogorarazteko argazki bilduma ederra da". Bideo bat ere ikusgai dago emanaldietako unerik ikusgarrienak gogora ekartzeko.

Ametsa, egia bihurtuta

Aspaldidanik taldeak zuen ametsa egia bihurtzen ikusi zuen duela hogei urte. "Euskal Herriko hainbat taldek egiten zituzten jaialdiak ikusita, guk ere gurea antolatu nahi genuen". Bat-batean sortu zitzaien aukera. "Asturiasko talde batek hara joatera gonbidatu gintuen, bisiten trukea eskainita. Haien gonbitari erantzun beharrak eman zigun aspaldiko ametsa gorpuzteko bultzada".

Orduz geroztik igaro diren urte guztietan, hainbat talde ekarri dituzte Barakaldoko agertokietara. Euskal Herriko eta estatuko dantzari eta musikariez gain, Belgika, Andorra eta Portugalgo ordezkariak ere izan dituzte. Eta ikusleek eskertu egiten dute Ibarra-Kalduren esfortzu hori: "Urtetik urtera jende gehiago erakarri du jaialdiak".

Beste kultura adierazpen batzuk ezagutzeko aukera ematen duela eta, oso interesgarritzat jo du era horretako jaialdiek egiten duten ekarpena. "Gainera, gure kultura hemendik kanpo ezagutarazteko bidea zabaltzen digu, trukeen bidez".

Taldearen hastapenak

Herrien arteko Folklore Jaialdia sortu baino 30 urte lehenago hezurmamitu zen herrian benetan zegoen amets eta nahi sakona. 1966a zen. Frankismoaren diktadura indarrean zegoen. Eta bide ofizialaren aldekoa ez zen elkarterik apenas zegoen. Beurko-Bagatzako gazte talde batek auzoan kultur elkarte bat sortu nahi zuen. "Gure elkarteak nola eta dantzan egin zituen lehen urratsak, dantzari taldea izan baitzen elkarteak eman zuen lehen kimua; sortu eta atoan". Baliabiderik gabe eta batere laguntzarik gabe abiatu zuten bidea: "Irabazi asmorik gabe, nork bere apurra jarrita, eta auzolanean. Orain dugun egoera ahalegin eta sakrifizio askoren gainean dago eraikita".

Gaur egun 2 eta 55 urte arteko 120 kide inguruk osatzen dute; dantzariak eta musikariak. Hala ere, elkartearen inguruan askoz jende gehiago ari da lanean, "aldian-aldian antolatzen ditugun jarduera eta ekitaldietan, auzoan oso errotuta egon garelako beti. Taldea Bagatzan sortu zen, auzoarentzat eta auzoari esker".

Euskal Herri osoko dantzak egiten dituzte plazetan eta agertokietan. Garai guztietakoak: zaharrak eta berriagoak, "kultura eta folklorea etengabe biziberrituz doazelako". Alardeetako esparruaz harago ere aritzen dira. "Talde diziplinatik kanpo daudenei ere helarazi nahi diegu dantza, erromeria dantzen ikastaroak eginez. Taldeok ez baikara dantza ondarearen jabe bakarrak: dantza guztiona da, herriarena".

Ibilbide luzea bezain emankorra izan da Ibarra-Kaldurena. Pasadizo mordoa ere kontatzeko modukoak dira. Gogorarazten hasita, liburu bat idazteko beste abentura oroitu ditu Gorostizak. Hori dela eta, taldearen historia laburbiltzen duen liburua egin dute. "Taldeetako adinekoek gogoan dute nolakoak izaten ziren garai hartako dantza emanaldiak: beti baimena eskatu beharrean. Eta, gero, poliziaz inguratuta egin behar izaten zuten dantzan, zelatan, euskal usaina zerion edozer susmagarria zelako".

Urteek aurrera egin ahala, bizipen samurragoak egokitu zaizkie. Baita elkartasuna agerian uzten dutenak ere: "Elurra zela eta, Andorrara heldu ezinik geratu ginen behin. Bidean aterpe eman zigun herrian bertan egin genuen emanaldia, harrera eta laguntza eskertzeko".

Taldearen izena, berau eratu zen garaiko giro soziopolitikoaren eraginez aukeratu zuten. Elkartea sortu aurreko urteetan zabaldu zen Barakaldo izenak burdinolen edo galdategien ibarra esan nahi zuela. "Garai hartan gure udalerriak ukaturik zuen euskaltzaletasuna aldarrikatzeko modu bat iruditu zitzaien sortzaileei. Etimologiaren aldetik izenak ez zuen batere oinarririk, ordea. Ilusio bat zen". Baina ilusioek izaten dute ametsak gorpuzteko eta proiektu sendoak abiatzeko indarra. Horren erakusle, Ibarra-Kalduren 50 urteko ibilia.