Karrantzako larre zabal eta berdeak dituzte bizileku bertako behiek. Natura bizian igarotzen dute urtea, hotzak bestelako beharrizanak sortzen dizkien arte. Dena den, orduan ere Bizkaiko udalerririk zabalenean hazitako belarra dute elikagai. Lehengai …
Armada Espainiako Errepublikaren aurka altxatu eta berehala, lubakiz bete ziren Bizkaiko mendi inguruak, Francoren aldeko indarrei eusteko helburuarekin. 80 urte beteko dira egin zenetik, eta defentsa sare hori aztertzen, berreskuratzen eta baloratzen hasi dira hainbat lekutan. - Irakurri gehiago...
Natalia Salazar Orbe
Kostatu egiten da Bilboko Itsasadarra Itsas Museoko kaian geldi dagoen Atyla eskola ontzia Europa iparraldeko itsaso hotzetan gora eta behera irudikatzea. Geldi ageri da XIX. mendeko egurrezko goleta ikusgarria, lasai asko, itsasad…
Bilbon Pagasarribide Bigarren Hezkuntzako institutua eraikiko duela iragarri du Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak. Bi lerro izango ditu; horietan, 200 ikasle hartu ahalko ditu .Duela hainbat urte agindutakoa betetzeko prozesua abiatu du…
Durangaldeko zazpi ikastetxetako gurasoek indarrak batu dituzte Berton Bertokoa egitasmoan, eskola jantokietako jakien kalitatea hobetzeko asmoz. Seme-alabak bertoko eta sasoiko produktuekin elikatzea nahi dute. - Irakurri gehiago...
Natalia Salazar Orbe
Ibaiondoko ikastetxe publikoetako hezkuntza komunitateak hezkuntza eredu horretan sumatu dituen gabeziei aurre egiteko baliabideak eskatu dizkie Eusko Jaurlaritzari eta Bilboko Udalari. Erakunde biek hartuak zituzten konpromisoak betetzeko eskatu dute. Leku kopurua handitzea eta “eskola politika klasista eta baztertzaileak” alde batera uztea dago euren aldarrikapenen oinarrian. Eta argi dute itunpeko ikastetxeei eskaintzen dieten arreta ez daukatela eskola publikoekin. Garcia Rivero, Miribilla, Mujika, Pagasarribide, Iruarteta, Gallegorria, San Adrian eta Ezkurtze zentroetako guraso elkarteek egin dituzte salaketak.
Aferaz afera aletu ditu antzeman dituzten arazoak Jokin Alberdi Ibaiondo barrutiko ikastetxe publikoetako hezkuntza komunitateko kideak. Hainbat zentro handitu eta beste berriren bat eraikitzeko Eusko Jaurlaritzak eta udalak zuten konpromisoa gauzatzea da aldarrikapenetako bat. Solokoetxen, Atxurin, Zazpikaleetan eta Bilbo Zaharrean hamabi urte daramatzate Emilio Campuzano institutuko heziketa zikloetarako zentro bat eskatzen. Helburua da bertako instalazioetan beste zentro bat izatea, barrutiaren beheko alde osorako Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoa emateko. Asmoa, baina, bertan behera geratu zen, Jaurlaritza eta udala ez zirelako ados jarri.
Duela bost urte heldu zioten berriz ere eskaerari. Izan ere, gaur egun Garcia Rivero, Mujika eta Miribillako ikasleek, behintzat, hiru zentrotan egin behar dute euren hezkuntza ibilbidea: “Lehen Hezkuntza, Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoa zentro desberdinetan egiten dute. Ez da logikoa. Beraz, aldarrikapen historiko honi heldu diogu”.
Solokoetxen iaz Batxilergoa egiteko lerroa zabaldu zuten. Hala ere, eskas deritzote eskaintzari. “Hemendik hiru urtera gainezka egingo du: Mujika eta Miribillatik datozen D ereduko ikasleek hura dute erreferentziazko zentro. Horregatik beteko da. Beraz, DBH eta Batxilergo ikasketak egiteko zentro indartsu bat behar dugu. Eta, oraingoz, adabakiak jartzen besterik ez dira ari”.
Jaurlaritzaren konpromisoa badute. Duela bizpahiru urte agindu zieten Zorrotzaurren egingo zutela Emilio Campuzanoko heziketa zikloetarako zentroa. Hiru urte barru zentro hori prest izatea nahiko lukete guraso elkarteek. Hala ere, Bilboko Eskola Kontseiluak esan die 2018aren bukaera aldera arte ez diotela entregatuko eraikina egiteko lursaila Jaurlaritzari. “Horrek dena atzeratuko luke. Beraz, obrak azkartzeko presioa egiten ari gara”.
Hazkunde demografikoa ere etsai dute erlojuz kontrako afera horretan. “Ibaiondo barrutiko goiko aldera —Miribilla, San Adrian eta Iralaberrira— familia asko joan ziren, etxebizitza ugari egin zirelako”. Hala, lau urtetik gora dira Jaurlaritzak “hiruzpalau obra handi egiteko” konpromisoa hartu zuela. Besteak beste, Pagasarribiden DBH ere sartzeko eraikin berri bat egin behar zuten, eta San Adrian handitu. Hala ere, ez dute horrelakorik egin.
Ikastetxe publikoetan gabezia horiek daude, baina itunpekoek, aldiz, bestelako onurak izan dituztela salatu du Alberdik. “Azken bost urteetan Abusu eta Miribillako zentroetan obra garrantzitsuak egin dira; publikoan baino askoz azkarrago. Hau ez da itunpeko ikastetxeen aurkako kritika bat, administrazioen jokabidearen aurkakoa baizik”.
Adibiderik argiena Urretxindorra ikastola handitzeko lanak direla azaldu du. Mercadona supermerkatu kateak bertan saltoki bat zabalduko duela eta, udalak Hiria Biziberritzeko Plan Berezi baten izapideak azkartu dituela diote. “Era horretako presarik ez du izan Zorrotzaurreko lanekin. Horrek agerian uzten du eskola publikoak merkataritza zentroaren atzetik jartzen dituztela. Udalaren lehentasuna da hirian Mercadona egotea, eskola publikoen arazoak konpondu ordez”.
Eskola klasisten aurka
Leku kopuruak handitu beharraz gain, aberatsen eta pobreen eskola ereduen aurkako aldarrikapena ere egin du Ibaiondoko ikastetxe publikoetako hezkuntza komunitateak. Alberdik nabarmendu du behe klasekoen kontzentrazioa gertatzen dela zentro askotan. Hala, eskola batzuk bigarren mailako bihurtu dira, besteak beste emaitzen aldetik. Jaurlaritzak erraztu duen politika bat dela deritzo. Hala ere, familien aurreiritziei ere egotzi die erruaren zati bat.
Egoera horri buelta emateko konponbidea badutela sinetsita daude. Frogatu ere egin dute bertako ikastetxe batean. Zazpikaleetan dagoen Mujika eskola publikoan egin zuten esperientziak bermatzen du euren proposamena. “Oso matrikula gutxi zituen, leku ugari geratzen ziren hutsik. Orain, ez da plaza hutsik geratzen”.
Duela urte batzuk Atxurin lekurik gabe geratu ziren hogei familia inguruk hara jo zuten euren seme-alabak eskolatzera. Lerro bakarreko eskola bat da, eta orduan A eredua besterik ez zuen. D eredua ezarri zuten, eta, gaur egun, gorengo mailetan A eredua badago ere, gainerako guztiak D ereduko gelak dira. Hala, bospasei urtetan erabat aldatu da ikastetxearen egoera. “Talde handi bat horretan inplikatzea da gakoa. Guk hasi genuen bidea, baina gure atzetik familia konprometitu gehiago etorri ziren, eta gehienbat etorkinak zituen ikastetxea normalizatzea lortu genuen”.
Izan ere, sinetsita daude eskolek auzoaren errealitatearen isla izan behar dutela. Atxurin hori betetzen dela dio Alberdik. “Hori onuragarria da. Batzuek esaten dute gero eta etorkin gehiago dagoela. Gure eskolan %10 inguruan dira etorkinak. Kopuru hori errealitate soziologikoaren parekoa da. Eta hori da nik nire haurrentzako gura dudana: eskolan auzoaren isla izan dezala”.
Horretarako erakundeen konpromiso handia eskatu du. “Baliabide gehiago jarri behar dituzte, diskriminazio positiboa egin behar dute matrikulazio eremuan eta jendea animatu behar dute”. Gogora ekarri du eurak ate irekien egun batera gonbidatu zituztela Mujika zentroan. “Guk ere aurreiritziak izan genituen”. Baina aurrera egin zuten eta pozik daude lortutakoarekin. Miribillan ere lortu zuten A eredua kentzea. Beraz, Alberdik argi du zein den bidea. “Asko kostatzen da, norbere seme-alaben hezkuntza lehentasuna delako. Hala ere, askotan, pixka bat arriskatuta, askoz gehiago lortzen da”.
Iñigo Astiz
Euskara pozgarri egitea. Subertsio doinu argia zuten hitz horiek debekuz eta zigorrez betetako frankismoko giro estuan, baina horixe izan zen Kili-kili proiektua sortu zutenen asmoa hasieratik: eskoletan euskaraz alfabetatzeko aukerarik ez zuten haur euskaldunak jolas bidez alfabetatzea. Jolas bidez, irribarrez, azken finean, kili-kilika. Jose Antonio Retolazaren eta Lander Gallastegiren ekimenez hasi zen dena Bilboko San Antongo elizan. 1966an kaleratu zituzten lehenengoz eskuz fotokopiatutako orritxo batzuk, eta urteekin Euskal Herri osora zabaltzen zen 18.000 harpideko aldizkari bilakatu zen Kili-kili. Proiektu haren 50 urteko historia biltzen duen erakusketa zabaldu du orain Bilboko Euskal Museoak: Kili-kili euskera pozgarri. 1966-2016.
Sariak, lehiaketak, txokolate janak, jolasak eta asmakizunak ziren maiz amua, baina euskara zen benetako helburua. Nolabait ere, irribarrea hautatu zuten haurrak euskaraz alfabetatzeko metodo modura hasieratik. Baina frankismopean nekeza zuten bidea euskarazko irribarreek ere, eta funtsezkoa izan zen Elizaren eta Euskarazaleak elkartearen babesa. Euskarazko kristau taldeak dira klabea. Giro horretan sortu zen proiektuaren ikur izango zen Kili-kili izeneko pertsonaia, eta agerikoak dira giro horren arrastoak 1966an pertsonaiak bere burua euskalduna, bilbotarra eta jainkozalea zela esanez egin zuen lehen aurkezpenean: “Bilbotara naz. Jaio-baria. S. Anton’go zubi-ondoan jaioa ta bertako elizan Kili-Kili izena ipiñi daustena. Izen oreri zer deritxazu? Polita da?”.
Bilbokoa zena azkar bihurtu zen Euskal Herrikoa. Kili-kili martxan jarri eta berehala hedatu baitzen lehenik Bizkaira eta gero Euskal Herri osora. Hamabi koaderno argitaratu zituzten 1969tik 1972ra arte, baina zabalpena kontuan harturik lekuan lekuko hizkerara egokitzen zituzten edukiak. Koadernoak ez ezik, Gabonetako postalak, egutegiak, gutunak idazteko orriak eta itsasgarriak ere sortu zituen Kili-kili-k sasoi hartan, eta haien guztien lagin bat ere biltzen du orain Bilboko Euskal Museoko erakusketak, garai hartako argazki sorta batekin batera.
1977a ere bada klabea. Izan ere, urte hartan egin zen lehen Kili-kili eguna, Bilbon, eta erantzun handia izan zuen deialdiak. Garai hartako argazkiak ikus daitezke Euskal Museoko hormetan, eta jendetza ageri da gehienetan. San Mames futbol zelaiaren arkuaren atzealdean, eta milaka pertsona haren aurreko autobus geltokian. Ikurrinak, kartelak, dantzariak, familiak… Festa hura baliatu zuten Kili-kiliko arduradunek aldizkariaren formatu berria aurkezteko, eta aldaketa garrantzitsua izan zen. Komiki itxura izan zuen aldizkariak ordutik aurrera, eta beste hizkuntzetan irakur zitezkeen komiki sorta zekarren euskaraz. Asterix eta Obelix, Mortadelo eta Filemon, Zipi eta Zape, Panter Gorriska, Errobin eta Seherif… Eta, horiekin batera, baita Euskal Herriko pertsonaia garrantzitsu bati egindako elkarrizketa ere. Eta zenbaki guzti-guztietan beti ikur bera: Kili-kili pertsonaia aldizkariaren izenari kili-kiliak egiten, irribarre zabalez eta begi bat itxita, jostari.
18.000. Esanguratsua da datua. Izan ere, 18.000 harpidedun ere izan zituen aldizkariak bere garairik oparoenean, eta zifra horrek ematen du Kili-kili proiektua sustatzen zegoen jendetzaren neurria ere. “Esan daiteke mugimendu bat izan zela”, zehaztu dute erakusketaren antolatzaileek. Laguntzaile sare ikaragarri handia izan zuen atzean aldizkariak. Aldizkariak sortu ez ezik, aldizkari haiek banatu ere egin behar ziren, eta antolatu behar ziren Kili-kili egunak, eta lortu behar ziren sariketarako sariak, eta… Eta ezinbestekoa zen mugimendu oso bat hori posible egin ahal izateko.
Irratirainoko jauzia
Komiki liburu osoak ere argitaratu zituen Kili-kili-k. Kili-txortak deitu zituzten liburuki haiek. Horrela kaleratu ziren, esaterako, William Tellen nondik norakoak kontatzen zituen komiki liburua, Dick Turpinen abenturak biltzen zituena, Erramun Basajaunarenak eta beste hainbat. Baina irribarrea sortzearekin batera, ikasgaiak eskaintzea ere bazen Kili-kili-koen asmoa, eta horiekin batera euskal historiari eta Jesusi buruzko liburukiak ere kaleratu zituzten. Eta irrati uhinetara ere egin zuen jauzi Kili-kili-k Euskal Herriko hainbat irratitan ematen zuten Kili-Irratia programaren bidez.
Oraingoz Bilbon dago erakusketa, baina Euskal Herriko beste txoko batzuetara ere eramatea da antolatzaileen asmoa. Zabaldu egin nahi dute 50 urte bete dituen umearen historia.
Aitziber Laskibar Lizarribar
Hilotzak lurperatzea izan da, duela urte gutxira arte, zendutako gorpuei bide emateko ia aukera bakarra. Hildakoa agurtzeko elizkizuna egin, eta gorpua ehorztea. Hileta zibilek gora egin dute, ordea, azken urteetan. Are gehiago errausketek. Era nabarmenean, eta etengabe; lurperatzeen kopurua gainditu eta bikoizteraino. Datuak ikusi besterik ez dago: iaz, 1.424 gorpu erraustu zituen Bilboko Zerbitzuak erakundeak, eta 769 hobiratu. Beharrizan berriei erantzuna eman behar zitzaiela eta, erraustuko direnak agurtu eta errautsak zabaltzeko eremua prestatu du Bilboko Udalak: Oroimenaren Basoa.
Derioko hilerrian bertan atondu du eremu berria Bilboko Udalak; hilerriaren erdian dagoen Begoñako Amaren plazan. Gorpua erraustu ondoren, hautsak bertan gorde edo zabaltzeko aukera izango dute, beraz, hildakoen senide eta lagunek aurrerantzean. Baita azken agurrerako ekitaldi zibilak bertan egiteko aukera ere.
Berritzailea da proiektua. Orain arte ez zegoen errautsak botatzeko espresuki prestatutako lekurik Bizkaian. Mendian zein itsasoan aireratu ohi ziren gehienetan, edo, bestela, errautsontzian gordeta mantendu. Nork bere etxera eraman behar izaten zituen hurkoaren hauts horiek, ez baitzegoen horiek uzteko eremurik. Hemendik aurrera, hilerrian utzi ahalko dira errautsak, Oroimenaren Basoan hartarako atondutako gunean.
Oroitzeko gunea
Hobiratutakoen senide eta lagunek hilerrian hurkoaren gorpua gordeta dagoen lekua bisitatzeko aukera izaten duten moduan, gorpua errausten duten familiek ere izango dute hurkoa oroitzeko leku bat, beraz; bai hautsak bertan gorde dituztenek, bai bertan aireratu dituztenek.
Horri begira egituratuta dago basoa; senideek agurra intimitatean baina leku atseginean emateko aukera izateko helburuarekin egina da, eta hildako laguna oroitzeko gune bihurtzeko asmoarekin.
Zuhaitzez inguratutako eremuan, ereinotz handi bat da erdigunea: agurren kokaleku izango den eta lurrari itzulitako errautsak hartuko dituen gunea. Zuhaitz nagusiaren oinetan gune borobila dago, egur azalez osatua. Horixe da errautsak zabaltzeko lekua. Errautsak bertan botatzen direnean, ur lainoztatuaren sistema eta ureztatze sistema martxan jartzen dira, errautsak pixkanaka xurga daitezen.
Erdigune nagusi hori harrizko bankuz inguratuta dago. Azken agurrerako ekitaldia modu erosoan jarraitzeko aukera eman ez ezik, bisitariek nork bere hurkoa lasai oroit dezan pentsatuta egituratuta dago. Txapaz egindako hamabi elementuk osatzen dute ingurua. Neurri desberdinetako sormenak dira, eta poesiaren bidez hausnarketari bide ematen diote. Hain zuzen, barnera begiratzeko deia egiten duten Xabier Lizardiren poema zatiak jasotzen dituzte elementu horietako bakoitzak. Eremuaren sarreran dagoen mugarriak, txapa zulatuz egina dagoen hiruki formakoak, bertara sartzeko gonbit egiten dio bisitariari. Gabriel Arestiren testu batek ematen dio ongietorria hildakoa agurtzera doanari, eta hausnarketara dei egin.
Zabala da eremua; handia eta irekia, naturarekin eta inguruarekin elkarbizitzera deitzen duena. 800 metro koadroko txokoan agerikoa da zuhaitzak direla nagusi, eta harrizko zein txapazko elementuek modu arinean egiten dute sarbidea lurraren munduan.
Doako zerbitzua
Hilaren 16an udal ordezkariek inauguratu zutenetik, martxan da Bilboko Udalaren zerbitzu berria. Herritar guztiei zabalik egongo den zerbitzu publikoa edozein herritarrek erabili ahal izango du. Baina, hartarako, jarraibide batzuk bete beharko direla ohartarazi dute udal agintariek. Batez ere, errautsak Oroimenaren Basoan zabaldu ahal izateko Bilboko Zerbitzuak erakundearekin harremanetan jarri beharko dela eta harekin zeremoniarako ordua hitzartu beharko dela abisu eman dute. Telefono zenbaki honetara deitu behar da errautsak zabaltzeko eskaerak egiteko: 94-423 10 19.
Bilbo Zaharra da bizi itxaropen txikiena duen eremua Bizkaian, Gipuzkoan eta Araban; handia da herri batzuen eta besteen arteko aldea. Bizkaian bertan, gizonak 81,2 urte biziko dira Algortan, batez beste; Bilbo Zaharrekoak baino ia hamar urte gehiago. Desberdintasun sozialak dira bizi itxaropenean dauden aldeen arrazoi nagusiak. - Irakurri gehiago...
Aitziber Laskibar Lizarribar
Atzerapen, geldialdi eta urteetako liskarrak gaindituta, martxan dira Bilboko metroaren 3. linea zabaltzeko lanak. Aurreratuta daude dagoeneko, eta instituzioetako ordezkariek iragarri dute noizko egongo den irekita Otxarkoaga eta Matiko barnebilduko dituen ibilbide berria: datorren urteko martxorako iragarri dute inaugurazioa, “ezustekorik ez badago”.
Lanak abian direla, martxa onean doazela eta proiektu erraldoiaren geraleku eta lotura berriek aukera asko zabalduko dituztela esateko agertu dira komunikabideen aurrean Bilboko, Bizkaiko eta Eusko Jaurlaritzako agintari nagusiak. “Herritar askori onura” ekarriko dien linearen lanak aurreratuta daudela erakusteko sartu dira lur azpira Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakaria, Unai Rementeria Bizkaiko Foru Aldundiko ahaldun nagusia eta Juan Maria Aburto Bilboko alkatea, besteak beste. Eta jakinarazi dute, hiru instituzioen elkarlanari esker, kostata baina lortuko dela horrenbestetan agindutakoa gauzatzea. Tunel barrutik argia erakustera joan dira lur azpiko lanetara bertara. Zulatze lanak amaituta daudela esatera, eta 5,85 kilometro luze den ibilbide osoa oinez egin daitekeela erakustera. Zazpi urte behar izan dira zulobidea egiteko.
“Gune nagusia”
Bidegurutzean egongo den Alde Zaharreko geltokian ari dira langileak, buru-belarri, azkenaldian. San Nikolaseko sarrera eraitsi dute, eta hutsik dago orain, metro-bagoiak joango diren bi tunelen zuloak besterik ikusten ez direla. Sarrera hori baliogabetuta, Unamunoko sarrera da Alde Zaharreko geltokiak egun irekita duen sarrera bakarra. Esperantza frontoiaren zati handiena ere deseginda dago. Hori bai, metroaren lanak amaitzean, frontoi mitikoa berregingo dutela ziurtatu dute.
Hain zuzen, “gune nagusia” izango da Alde Zaharreko geltoki hori, agintarien hitzetan. Zergatia argia da: han lotuko dira Etxebarritik datorren linea Otxarkoaga eta Txurdinagatik etorriko den bidearekin, eta Uribarri eta Matikotik iritsitakoarekin. Eta hara iritsiko dira baita Txorierritik, Durangaldetik eta Urdaibaitik Bilbora doazen trenak ere. “Bizkaiaren bizkarrezurra izango da; lurralde osoa egituratuko du”, adierazi du Urkullu lehendakariak proiektuaren handitasuna nabarmentzeko.
Agintarien aurreikuspenen arabera, 70.000 pertsonari emango die zerbitzua 3. linea horrek, eta urtean hamar milioi bidaiari izatea espero dute. Horretarako, beste urtebeteko lana behar izango da. Eta 279 milioi euroko inbertsioa. Eusko Jaurlaritzak hartu du bere gain kostuaren erdia, eta Bizkaiko Foru Aldundiak beste erdia.
Unai Rementeria ahaldun nagusiak jakinarazi duenez, metroaren lanak hasi zirenetik, 1998. urtetik, 1.320 milioi euro jarri ditu aldundiak. “Gauzak ez dira bakarrik egiten”, argudiatu du inbertsioa. Baina Bilboko metroak herritarren bizi baldintzak hobetu dituela sinetsita, uste du inbertsioak, merezi izateaz gain, erakutsi duela foru aldundiak “pertsonekiko, garapenarekiko eta kalitatearekiko duen konpromisoa”. Horri eutsiko diola esan du, eta aurrerantzean ere herritarrei bizimodua errazten lagunduko dien proiektu eta lanak gauzatzeko apustuari eutsiko diola.
Atzerako kontua
Agintarien hitzetan, bizkaitarrei garraiatzeko modua aldatuko dien proiektua martxan ikusteko atzerako kontua hasi da. Lur azpia zulatzeko lanak amaituta, trenbidea egiteko lanetan ari dira orain. Tunelak egokitu, errailak jarri eta geltokiak egiteko garaia da. Euskal Trenbide Sareak du linea berria egiteko lanen ardura, eta, Jose Luis Sabas zuzendariaren esanetan, ezarrita daude epeak: Gabonetarako geltokietako nasak amaituta egotea espero du.
Horrek ez du esan nahi, ordea, metroaren linea berria abenduan erabiltzeko moduan egongo denik; ezta datorren urteko lehen egunetan ere. Herritarrentzat 2017. urteko lehen hiruhilekoan zabalduko dela adierazi du; datorren urteko martxoaren amaiera jarri du erabilgarri egoteko epetzat.
Izan ere, nasak prestatuta egon arren, beste zenbait lan egin beharko dira abendua eta martxoa bitartean: besteak beste, geltokien arteko seinale eta komunikazio sistemak jarri beharko dira, eta, gero, hilabetean gutxienez, dena ondo dabilen probak egin.
