“Gabezia bat dago: programatzaileek ez dituzte topatzen andre musikariak”

“Gabezia bat dago: programatzaileek ez dituzte topatzen andre musikariak”

Amaia Igartua Aristondo

Hiru lagunek abiatu zuten ESAS Emakume Sortzaileen eta Artisten Sarea, orain dela bi urte, eta ehun kolaboratzaile inguruko amarauna sortu dute dagoeneko, hainbat diziplina artistikotako profesionalekin batera. Mugarriak bilduz joan dira: formatu txikiko kontzertuekin ekin zioten bideari, eta orkestra bat osatu dute jada. Asteartean, Bizkaiko Foru Aldundiaren Zirgari saria jaso zuten, Bilbon. Bi urteren ondoren, andre musikariak ezagutarazten eta erreferenteak helarazten jarraitzen dute Ane Legarreta orkestra zuzendariak (Galdakao, 1994), Natalia Sanchez txirula jotzaileak (Bilbo, 1993) eta Nekane Diaz kultur kudeatzaileak (Bilbo, 1991).

Zergatik sortu zenuten ESAS, Emakume Sortzaileen eta Artisten Sarea?

ANE LEGARRETA: Emakumezko erreferenteen bila, elkar ezagutu genuen. Partekatu genituen bakoitzak bere arloan ikusten genituen zailtasunak emakumeak aurkitzeko: zuzendaritzan, interpretazioan, konposizioan… Erabaki genuen proiektu polita zela emakumez osaturiko orkestra bat osatzea. Baina horrekin bakarrik ez genion arazoari aurre egiten: bidean zailtasunak aurkitu genituen espezialitate konkretuetako musikariak topatzeko. Horrek motibatu gintuen elkartea sortzeko.

NATALIA SANCHEZ: Gure ideia zen erreferenteak jartzea agertokien gainean eta atzean. Adibidez, Ane orkestra zuzendaria da, baina pentsatzen zuen ezingo zela zuzendaria izan, inoiz ez zuelako ikusi agertoki gainean emakumezko zuzendari bat.

Zergatik da hain zaila andre musikariak topatzea?

SANCHEZ: Uste dut zeozer historikoa dela. Historian, emakumeek etxean bakarrik egiten zuten musika, eta itxura ona emateko baino ez. Hori transmititu da. Gaur egun, profesionalizatuta egon arren, arrasto batzuk geratzen dira. Adibidez, instrumentu batzuk ez dira femeninotzat jotzen; haizezkoak, esaterako. Edo biolontxeloa jotzen zuten andreak ezin zuten hanka-zabalik egon.

LEGARRETA: Edo perkusioan beti pentsatu izan da indar gehiago behar dela. Edo haize metala jotzeko biriken ahalmen handiagoa behar dela… Baina ez da horrela. Natalia zeharkako txirula jolea da. Ez da fisionomiaren kontu bat.

NEKANE DIAZ: Agertokiaren atzean ere, badaude halako usteak. Ekoizpen lan batzuk gizonei lotuta daude, uste baita indarra eduki behar dela, baina ez da horrela. Ni ekoizpenaz eta komunikazioaz arduratu izan naiz, eta gizonez inguratuta egon izan naiz. Pentsatu ere ezin zenuen egin postu horietara hel zitezkeenik.

Zer-nolakoa izan zen harrera hasieran?

SANCHEZ: Titularra gogoratzen dut: “Ane Legarreta: ‘Egun batean, emakumez osatutako orkestra bat edukitzearekin amestu nuen'”. Harrera oso ona izan zen, orokorrean. Jendeak gabezia bat ikusten du, eta guk egunero aldarrikatzen dugu, hilabetero, ez soilik martxoan. Erabaki genuen Martxoaren 8a egun aproposa dela gure proposamena aurkezteko. Baina, nahiz eta harrera oso ona izan, bi urte eman ditugu orkestra sortzeko. Hasierako proiektuak oso txikiak izan ziren.

DIAZ: Ganbera musika, formatu txikia…

LEGARRETA: Egia da elkartea sortu dela gabezia bati aurre egiteko. Guk behar bat jaso dugu antzokietatik, jaialdietatik, antolatzaileen partetik. Programatzaileek ez dituzte emakumeak topatzen. Elkartea sortu dugu behar horri erantzuteko. Gure espezialitatea musika klasikoa da, baina aukera eduki dugu beste espezialitate batzuekin ere lan egiteko: musika klasikoa fusionatu dugu rockarekin, folkarekin…

Beraz, badago interesa programatzaileen aldetik?

SANCHEZ: Bai. Adibidez, deitu izan digute [Bilboko] udaletik esateko deialdiren batera ez dela emakumerik aurkeztu, eta ea horretan lagun genitzakeen.

DIAZ: Batzuetan, eztabaida dago, ematen baitu andreen ikuskizunak apur bat behartuta sartzen dituztela. Ekintza positiboko politikak oso ondo daude, baina batzuetan zenbait gauza sartze hutsagatik sartzen dituzte. Zaila da kalkulatzea eta asmatzea. Beste batzuek diote soilik emakumeen orkestra bat egitea diskriminatzailea dela gizonenganako. Bi alde horiek ere badaude.

Emakumeen falta bereziki nabarmena da musika klasikoan, beste diziplina batzuetan baino gehiago?

DIAZ: Beste arlo batzuetara estrapola daiteke, baina musika klasikoan beste garai bateko ereduei jarraitzen diegu. Musikaren beste diziplina batzuetan, agian, beste joera mota batzuk daude. Baina musika klasikoa nabarmenki maskulinizatuta dago. Lengoaiari dagokionez ere, molde maskulino bat gailentzen da, eta oso asumituta dago.

Ikasleen artean, andre asko daude. Profesionalizatzen hasten diren heinean, baina, badirudi bidean galtzen direla. Zer gertatzen da?

SANCHEZ: Ez dakigu. Eta ondo legoke maizago ikertzea zer gertatzen den. Guk begiratu ditugu ikerketa batzuk: hasten dira ume pila bat —batez ere, neskak—, eta, aurrera joan ahala, gero eta ume gutxiago daude, musika arloa oso exijentea baita, eta aldatuz doa: heltzen zara profesionalizatzera, begiratzen duzu ingurura, eta emakume horiek desagertu egin dira. Guk elkarrekin ikasten genuen kontserbatorioan, eta hori nabaritu dugu; non gelditu dira beste guztiak?

DIAZ: Bestalde, agian, gure kontua ere bada. Agian, bururatu ere ez zaigu egiten urrats gehiago egitea profesionalizazioan, edo exijenteegiak gara geure buruarekin, edo inpostorearen sindromeagatik izan daiteke…

LEGARRETA: Edo ikusten dugulako beste bide batek egonkortasun handiagoa emango digula musikak baino…

ESAS Zirgari saria

Sarituak. Ezkerretik hasita, Nekane Diaz, Natalia Sanchez eta Ane Legarreta, Bilboko BBK Aretoan, asteartean, Zirgari garaikurrarekin. Berdintasunaren aldeko proiektuen alorrean saritu zuten ESAS. / Raul Bogajo, Foku

Irakaskuntza da bide horietako bat?

SANCHEZ: Irakaskuntzan, emakume gehiago daude. Balantza orekatuagoa dago han.

DIAZ: Gure pertzepzioak eta esperientziak dira, baina ikerketak ere badaude. Elkartea sortu genuen diskurtso biktimista baztertzeko eta egitateetan oinarritzeko: datu zehatzez hitz egin dezakegu. Hori sustatzen ari gara. Batzuetan zaila da datu objektiboak aipatzea.

Gaztea izatea ere beste oztopo bat da musika klasikoan?

LEGARRETA: Beti esaten dugu gauza bera: gazteak orain izango gara, baina emakumeak, beti.

SANCHEZ: Gazteak gara; baina zer da gazteak izatea? Beste lanpostu batzuetan, edo, agian, gizon bat, ez da gazte ikusten adin berarekin. Ez diote esaten: “Tira, txiki, bihar arte”.

Eta zuei esaten dizuete halakorik? Antzeman duzue paternalismoa?

DIAZ: Bai, asko. Ni ez nintzen batere jabetzen oztopoak eduki nitzakeela emakumea izateagatik. Uste nuen nire itxuragatik zela, edo gaztea izateagatik. Lehen, ilea luzeago eramaten nuen, eta moztu egin nuen nagusiagoa emateko. Baina konturatu nintzen emakumea izateagatik zela.

Elkartearen beste zutabeetako bat da konpositoreak ezagutaraztea. Zer aurkitu duzue?

SANCHEZ: Alde batetik, plataforma bat ireki genuen, proposamenak bidal zitzaten. Eta asko konpositoreak izan ziren: pila batek bidali zuen bere curriculuma, edo ideiak… Obrak enkargatu ditugu, estreinatu ditugu, emakume konpositoreekin lan egin dugu eskuz esku, eta oso lan interesgarriak izan dira.

LEGARRETA: Iraganeko konpositoreak aurkitzeko, zailtasunak izan ditugu, gutxi izan baitira. Eresbilekin egon gara harremanetan; katalogo bat lantzen ari dira, baina oso gutxi aurkitu dituzte. Partiturak eskuizkribuetan daude, ez daude edizio berriak eginda, ez dituzu grabazioak aurkitzen… Emakume konpositore asko galdu egin dira. Orain badago joera haien bizitzak biltzeko, baina oraindik lana dago egiteko. Batzuen obrak jo ditugu: Maria Luisa Ozaita, Emma Chacon, Emiliana Zubeldia…

Zer-nolako ikusleak izaten dituzue?

LEGARRETA: Gizonezkoak ere etortzen dira. Getxoko Muxikebarrin izandako zikloan, askotariko jendea etorri zen.

SANCHEZ: Bilborocken ere denetarik izan genuen. Bilboko San Frantzisko auzoko elkarte batekin ibili ginen lankidetzan, eta publikoa oso interesgarria izan zen. Gainera, zikloa oso ezberdina zen: kontzertu bat erdi rocka zen, beste bat garaikidea, eta Neomak taldea ere egon zen.

LEGARRETA: ESASek berez dituen helburuez gain, ziklo bakoitzean beste helburu sozialak bilatzen ditugu. Esaterako, Bilborockeko saioan, ahalegindu ginen musikara erakartzen musika hain eskura ez duten soslaiak; adibidez, San Frantziskoko gazteak.

DIAZ: Lan didaktikoa ere egiten dugu. Obretako asko sortu berriak direnez, testuingurua jartzen diegu, publikoak ulertu dezan zer entzungo duen, nondik datorren…

SANCHEZ: Konpositoreak ere ipini ditugu agertokian beren obrez hitz egiten: azaltzen dute konposizio prozesua, eta gero obra interpretatzen da. Publikoak eskertzen du hori.

Asteon, Madrilera joan zarete; datorren astean, Bartzelonara… Hemendik kanpo ere interesa dute proiektuan?

DIAZ: Beti bilatu izan ditugu Euskal Herriko erreferenteak. Bikain dago ikustea beste lurralde batzuetara ere estrapola daitekeela. Baina ez zen hasierako ideia izan, interesgarriagoa iruditzen baitzaigu gauza zehatzak lantzea.

Arropak ere badu garrantzia.

DIAZ: Guztioi inposatzen digute pinguino beltzaren mozorroa. Nik horren inguruan egin nuen karrera bukaerako lana. Arroparekin asko adieraz daiteke.

SANCHEZ: Nik beti eduki ditut gizonezko irakasleak; bakarra izan da emakumea. Esan didate azazkalak ez margotzeko, kopeta ilerik ez eramateko… arreta ez desbideratzeko. Orkestra proba bat egitera joan nintzenean, andre batek esan zidan nola jantzi behar nintzen, segun tribunalean gizonak edo emakumeak zeuden.

LEGARRETA: Zailtasun handia dugu arropa aukeratzeko orduan. Behin baino gehiagotan esan didate ea prakak behar ditudan boterea erakusteko; eta, soinekoa eraman dudanetan, gehiago komentatzen da oso eder egon naizela, musikaren kalitatea baino.