Amaia Igartua Aristondo

Liburuz betetako kutxa mordoa, milaka argazki miniaturako artxibo fisikoa, eta, horiekin batera, baita ordenagailuak ere, eta gordailu digitalak. Baliabide berrietara egokitu, lehengoak ahaztu gabe: lan egiteko modu horren isla da Santiago Yaniz Aramendia argazkilari eta kazetariaren estudioa (Bilbo, 1957). Analogikoki zein digitalki, berrogei urteko ibilbidea egina du jada.

Nola sortu zitzaizun argazkilaritzarekiko interesa?

Klaretarrekin ikasi nuen, eta, sasoi hartan, Batxilergoan, baneukan eskulanekin lotutako ikasgai bat. Maisua apaiz bat zen, eta martxan jarri zuen argazkilaritzako laborategi bat. Lagunekin mendira joaten nintzenean, gustura egiten nituen argazkiak, baina beste barik. Ikasteko sartu, eta harrituta geratu nintzen; magia itzela aurkitu nuen.

Profesionalki bide horri jarraitu diozu, ezta? Mendiko argazkilaritza asko jorratu duzu.

Beti ibili naiz mendian, eta orain ezin dut mendian pentsatu argazkilaritzan pentsatu gabe. Mendiagatik hasi nintzen argazkilaritzan, eta orain dena dago lotuta niretzat. Ez ditut mendiko irudiak bakarrik ateratzen, baina, printzipioz, ezin dut mendira joan argazkirik atera gabe.

Oro har, Euskal Herriko bazterretan jarri izan duzu arreta.

Bai. Hasieran, nire lehenengo lan profesionalak argitaletxe batekin egin nituen: Etor-ekin; Euskal Herriko kulturarekin lotura zuen. Interesatu zaizkit nire inguruko kulturak, jaiak, edozein gauza. Askotan esaten dut: nik, Burgostik [Espainia] behera, ezer ez [barreak]. Euskal Herrian eta Pirinio osoan mugitu naiz, bai motibazioagatik, bai lanagatik.

Argazkiak ateratzeko modua asko aldatzen da mendikoak izan edo jaietakoak izan?

Naturan, begiratu behar dira argia, momentuak… Jaietan, edo jendearekin egiten den argazkilaritzan, oro har, jendearen mugimendua begiratu behar da. Jendearekin eta lekuekin egiten den harremana ezberdina da. Baina nik modu antzekoan egiten ditut argazki guztiak: komunikatzen dut, eta lotura lortzen dut lekuarekin, jendearekin… Pilo bat begiratu eta sentitu: horrekin, argazkiak naturalki etortzen dira.

Kazetaritza ere ikasi zenuen. Nola uztartu dituzu bi lanak?

Kazetaritza ikasi nuen argazkilaritza aplikatzeko moduak topatzeko. Askotan, bi lanak batera egin izan ditut, testuak eta irudiak. Pila bat lagundu dit, bai praktikan, enkarguak lortzeko, baita nire begirada zabaltzeko ere; biak batera egitea inportantea da. Kazetari batekin joan naizenean, ni argazkiak egiten eta hura testuak idazten, elkarren begiradak osatu ditugu.

Adibidez, 1997an, Everest mendiko espedizio batean parte hartu zenuen, eta irudiak eta testuak egin zenituen.

Hori apustu berezi bat izan zen. Deia egunkarian mendiko informazioa egiten nuen; ia hogei urtez egin dut. Zuzendariak galdetu zidan ea Everestera joango nintzen, eta erantzun nion baietz, hurrengo egunean bertan, eta testuak eta argazkiak bidaliko nituela handik. Apustu inportantea izan zen, [Iberiar] penintsulan inork ez zuelako bidalia irudi bat espedizio batetik. Pila bat kostatu zitzaigun, baina lortu genuen.

Nolakoa izan zen handik lan egitea?

Talde txiki bat ginen. Nik, kazetari moduan, egia esan behar nuen. Telefonoa genuenez, jendeak etxekoekin hitz egiten zuen, eta kontatzen zieten egunkarian agertu zirela. Eta haiek niri: “Ei, Santi, esan didate ez dakit zer idatzi duzula periodikoan nitaz”. Konpromiso itzela nuen. Nire lan egiteko modua beti izan da horrelakoa: egia kontatzea eta nire ikuspuntua ematea.

Eta baliabideei dagokienez?

Gogorra izan zen: egunero kronika txiki bat egin behar zen, oso modu prekarioan. Dena bikoiztuta eroan genuen, eta eskerrak: ordenagailuetako bat lehenengo astean hondatu zen. Sasoi hartan, 250 kilobyteko argazki bat telefonoz bidaltzeko hamabi minutu behar ziren; ez megabyteak, kilobyteak. Eta, askotan, argazki erdia heltzen zen, eta beste erdia, ez. Baina esperientzia izugarria izan zen.

Zure lan egiteko moduan mugarria izan zen?

Ni beti aurretik ibili naiz: inork ez zuenean faxik, nik bat nuen etxean. Estatu Batuetatik ekarri nuen maletan, ezkutuan. Espedizioa garrantzitsua izan zen garai hartan, baina, gero, ez hainbeste.

2001ean, ETBko Euskal Herria lau haizetara saioa helikopteroz grabatzen zenbiltzatenean, istripua izan zenuten: lau lagunetatik zu baino ez zinen bizirik irten. Gertaera horrek lanarekiko ikuspuntua aldatu zizun?

Bizimodua aldatu dit, baina lana ez. Jabetu nintzen bat-batean bizitzak ihes egiten duela. Esan nion neure buruari: “Hemendik aurrera ez dut korrika egingo”. Beti gozatu behar da, eta balioa eman behar zaio edozein momenturi; momentu honek izan behar du polita, inportantea, baliozkoa, ez datorren hilabetean egingo dudanak. Uste dut lortzen dudala, nahiz eta bizimoduak korrika eramaten gaituen. Lanean, hortik aurrera, enkarguak soberan izan nituen, baina aukeratu egiten nituen: batzuei ezetz esan, eta gustura egingo nituenak onartzen nituen.

Aurretik ez zenuen ezetz esateko joera hori?

Ez hainbeste. Uste nuen zenbat eta lan gehiago eduki hobe zela. Baina gero konturatu nintzen: ni bizirik atera nintzen, baina beste hirurak ez, eta haiek adina aukera nuen ez ateratzeko.

Istripua eta gero, egin duzu lanik helikopteroz?

Euskal Herria lau haizetara programa eten egin zen urtebetez. Gero berreskuratu zuten, eta esan zidaten ea igoko nintzen helikopterora. Saiatu nintzen: pasatu nuen ordu laurden gogor bat oso, denak niri begira, baina gero pozik ibili nintzen.

Freelancea izan zara beti.

Aukerak izan ditut kontratu bat edukitzeko. Baina, finko egiten baninduten, kaiola batean sartuko ninduketen. Gogorra da nire bizitza. Beti egon izan naiz krisialdian: batzuetan diru asko irabazi dut; beste batzuetan, gutxi. Aldizkari asko itxi dituzte, zabaldu dituzte beste batzuk…Ikasten baduzu horrela bizitzen, ezjakintasun hori oso positiboa da sorkuntzarako.

Hala ere, badirudi azken urteetan freelanceen baldintzek okerrera egin dutela. Zuk igarri duzu aldaketa hori?

Bai, askoz zailagoa da. Argazkilari ofizioa desagertzear dago: ez da uste bat; nabaritzen dut.

Zertan, adibidez?

Nik enkargu pila eduki izan ditut. Adibidez, museo askorekin egin izan ditut lanak urtero, funtsetarako argazkiak, eta abar. Museoetakoek jada ez dute lanik eskatzen; teknikoek egiten dituzte argazkiak. Esan izan didate: “Nagusiak esan digu erosteko argazki kamera bat eta guk ateratzeko irudiak”. Prentsarako lanetan, kazetariek telefonoarekin egiten dituzte argazkiak, eta edozerk balio du. Nik idatzi egiten dut, argazkiak egiten ditut, artxibo itzela dut; orain dela sei urtetik nabil droneekin lanean, bideoak ere egiten ditut, eta, hala ere, bizitzea askoz zailagoa da orain. Nire liburuak egiten ditut; editore bihurtu naiz. Zergatik? Ikasi dudalako kudeatzen duenak ateratzen duela dirua, bereziki. Ikasi dut inprentako lana, papera nola maneiatzen den… Ofizioa zabaldu egiten da. Niretzat, esperientzia berriak beti dira aberatsak.

Prekarizazioak bultzatu zaitu ikasi behar izatera?

Beti egon naiz ikasten. Noski, digitalizazioa aldaketa oso handia izan da. Milioi erdi bat diapositiba ditut artxiboetan, dagoeneko ez dutenak ezertarako balio; bo, nik oraindik erabiltzen ditut… Eta hasieran inork ez zuen gura irudi digital bat. Arazo handiak izan nituen editoreekin, inork ez zekielako prozesua nola amaitu ondo. Denok ikasten genuen: inprentakoek, maketaziokoek… Kamera digitalarekin eta analogikoarekin joaten nintzen argazkiak egitera. Bi aldeetan egon garenontzat, oreka egiten, oso prozesu konplikatua izan da.

Ematen du hasieran geldoagoa izan zela prozesu hori, baina bat-batean azkartu egin zela.

Egia da. Eta abantailak baditu, baina desabantailak ere bai.

Adibidez?

Nik ordu berak eman izan ditut landa lanean eta artxiboko lanean. Eta orain berdin gertatzen da: irudi bat amaitzeko, ordenagailuan landu behar da. Gustuko lana da, baina baita astuna ere, eta nik argazkiak egin nahi ditut.

Lehen, artisau lana zen gehiago?

Diapositibetan etiketak jartzen dira, eta, hori egiteko, orduak eta orduak behar dira. Bazoaz lan bat egitera, etortzen zara hamar-hamabost argazki filmekin, bidaltzen dituzu laborategira, kutxatxoetan ematen dizkizute, eta hasten zara identifikatzaileak jartzen, ordenatzen… Lan izugarria da; argien mahaia, tortura bat. Lan egiteko beste modu bat da. Orain, ordenagailuan egiten dugu lana.

Etengabe ari zara egokitzen teknologia berrietara?

Orain bideoa egiten sakontzen nabil. Ikusi dudalako dibertigarria eta interesgarria dela, eta enkarguak ateratzeko hobea dela, gehiago eskatzen dituztelako mugimenduak dituzten irudiak estatikoak baino. Oraingo kazetaritzak multimedia izan behar du, hala eskatzen dutelako.

Eta zuri zer eman dizute teknologia berriek?

Beste begirada bat izateko laguntza. Adibidez, droneak. Helikopteroz ibiltzeko, dirutza behar da; droneekin, gutxiago. Baina ez da gauza bera drone bat edukitzea eta harekin begiratzea. Argazkilariaren lana ez da dronea maneiatzea, baizik eta beste ikuspuntu batetik begiratzea. Horretan bai laguntzen dutela teknologiek.