Hogei urte daramatza Fabiennek Los Angelesen; bizitza erdia, hain justu. Unibertsitate ikasketak amaituta, Geneva jaioterria atzean laga, eta musika munduan profesional bihurtzeko ametsaren arrastoei jarraituta ailegatu zen Kaliforniara. Eta, jakina den moduan, artista bizitzaren oparotasunari esker, bi urterik behin saiatzen zen Suitzara bueltatzen, familia besarkatu eta, atzera ere, ametsak zizelkatzera.
Horren tarte luzeetan, errazagoa da herriek, pertsonek eta hizkuntzek izaten dituzten aldaketak antzematea. Hori da, izatez, emigrantearen kondena: atzerritar marka ezin gainetik kentzea jasotzen zaituen herrialdean eta, jaioterriko egunerokotasunetik urrunduta, “ni ez naiz hemengoa” norbere buruari esaten hastea.
Horrelako zerbait gertatzen zaio Fabienneri. Sendia bisitatzera doanean telebista edo irratia piztu eta ezin duela ekidin “zer frantses mota da hau?” galdera. Antza, ingelesezko hitzak tartekatzeko joera egon da, azken bi hamarkadetan, hango parajeetan. Joera nabarigaitza bertan bizi denarentzat igual, baina oso deigarria tarteka doanarentzat.
Oslon ezagutu nuen Jürgen, duela urte batzuk. Danimarkarra bera, Norvegian ematen ditu lanean urtean hilabete batzuk, erizain moduan hobeto pagatzen dutelako hango ospitaleetan. Barre egiten zuen berak nola norvegiar batzuk “norvegiar garbia” erabiltzen saiatzen diren, daniar kutsu minimoa ere saihesten saiatuz. “Irrigarria da”, esaten zidan. Berak emandako adibideak geurera ekarrita, telefonoari urrutizkin deitzea edota mugikorrari sega potoa esatea bezalakoa zen kontua.
Bere horretan nahi du ama hizkuntza Fabiennek, eta Jürgenek, ordea, hizkuntzen arteko dantza ekiditea zentzugabetzat jotzen du. Ulergarria da etxea atzean utzi duenak oroimenean gordea duen irudia mantendu eta tentuz zaindu gura izatea. Giza kondizioa da hori.
Anekdota polita bizi izan nuen Boisen behin. Mende erdia Ameriketan zeraman artzain euskaldun baten etxeko sukaldeko paretan, Eusko Jaurlaritzaren egutegi berria eskegita ikusi nuen. Bilboko Guggenheim museoaren argazkia kendua zuen, baina, eta ordean, baserri irudi bat itsatsi zuela ohartu nintzen. Oso kontserbadorea da maitasuna, are gehiago oroitzapenetan baino bizi ez denean.
Euskalgintzan dihardugunontzat eztabaidagai ezaguna da hau: zenbateraino da onargarria euskara mailari jaramonik ez egitea horrek kalean euskara gehiago entzutea ekarriko badu ere? Askok ergatiboa zer den ere ez dakitela; lagunartean adarra jo beharrean elkarri ilea hartzen diotela; tabernan neska edo mutil ederra ezagutu ordez, ona dagoen baten telefonoa lortu dutela… Honetan, behintzat, ni ez naiz batere ekologista. Gora kutsadura! Bo, hobeto esanda, biba poluzioa!